Qymyz – aýrýǵa em, saýǵa qýat

3765
Adyrna.kz Telegram

Saıyn dala tósinde kóshpeli ǵumyr keshken halqymyzdyń asa baǵaly sýsyny qymyz bolǵany aqıqat. Qymyz boıǵa qýat, denege kúsh darytady. Shóldegende jan saraıyńdy ashatyn ulttyq sýsynymyzdyń búgingi jaı-kúıi qalaı?

Áńgime qymyz jaıynda órbigende qymyzdyń keremet, ǵajap sýsyn ekenin, emdik qasıeti mol ekenin, qasıet tutyp, baǵalaı bilýimiz kerek ekenin aıtamyz da, onyń ar jaǵyndaǵy máseleler jaıynda kóp oılanyp, tereńdeı bermeıtinimiz shyndyq. Al qarap tursaq, bir qymyzdyń ózimen-aq álemge tanylýǵa bolady. Gollandııa desek, kóz aldymyzǵa qyzǵaldaq elesteıtini sııaqty, qazaqtyń qymyzyn da búgingi tilmen aıtqanda «brendke» aınaldyryp, suranysqa ıe, tanymaldylyǵy joǵary taýar dárejesine kóterýge bolatyny sózsiz. Ol úshin ne kerek? Másele osy jerde kúrdelene bastaıdy. Bizde brendke aınaldyratyn ulttyq taǵam túrleri az emes.
Qymyzdy jeti jurttyń, alty qurlyqtyń tanýy úshin ne isteýimiz kerek? Qymyzdy qutylarǵa quıdyryp, shetelge jóneltseń, qymyz týraly tolyqqandy aqparaty joq halyq ony ala qoıa ma? Qymyzdy jetik bilmegen soń, tanymaǵan soń, oǵan suranys ta jaqsy bolmasy anyq. «Osy qymyz qazaqqa, maqtanyń ba, asyń ba?» dep Abaı atamyz aıtqandaı, biz qymyzymyzben maqtanyp qana qoımaı, onyń ózge elderge tanymal bolýyna basa mán berýimiz kerek.
Qazaqstanda ulttyq sýsyndy shy­ǵa­ratyn jekemenshik kompanııalar, óndiris oryndary barshylyq. Alaıda búgingi saýda oryndarynda, dúkenderde satylyp jatqan qymyzdy qymyz dep aıta alamyz ba? Qymyzdyń dámin biletin qazaq qaı kezde bolmasyn sapaly qymyzdy izdeıdi. Qymyzǵa qoıylar basty talap ta osy – sapaly bolýy, qymyz degen atqa saı kelýi. Búginde aq qymyz, bal qymyz, besti qymyz, dónen qymyz, jýas qymyz, kári qymyz, kúzdik qymyz, qoıý qymyz, sirgejııar qymyz, taı qymyz, tosap qymyz, túnemel qymyz deıtin qymyzdyń túrlerin qaısymyz iship júrmiz? Al osy qymyzdyń túrlerin baptap, erekshelep usynyp otyrǵan qandaı kásiporyndarymyz bar? Kezinde bolǵan jylqy sharýashylyqtary búgin nege joq? Bul sala memlekettik deńgeıden qamqorlyqqa alynbasa, jylqy sharýa­shylyǵyn, sonyń ishinde qymyzdy brend­ke aınaldyrý máselesin sheshý qıynǵa soǵady.
Qazir óz taýarlaryn brendke aınaldyra bilgen halyqtar saýda salasynda da, týrızm salasynda da úlken paıdaǵa kenelip otyr. Sebebi ondaı taýar ótimdi taýar bolyp esepteledi. Al týrıster ol elge sol taýardyń Otany dep te jol tar­tady. Biz de qymyzǵa júıeli túrde qaraıtyn bolsaq, onyń tehnologııalaryn damytýdyń kóptegen túrlerin jasaýǵa bolady.
Muny bizdiń elde jolǵa qoıý úshin, qymyzdy brendke aınaldyrý jóninde arnaıy baǵdarlama qabyldanýy tıis. Qazir burynǵydaı ár úı saıyn bıe baılap, qymyz saýyp otyrǵan qazaq joq. Qymyzhanalardy damytý jolǵa qoıylmaǵan. Bar bolǵannyń ózinde, ondaǵy qymyzdyń baǵasy sharyqtap turady. Ony satyp alyp ishýdi árkimniń qaltasy kótere bermeıdi. Al shyn mánine kelgende, qymyzdy damytý keshendi túrde júrgizilýi kerek. Ol úshin jylqy sharýashylyqtaryn damytyp, jylqy tuqymdaryn asyldandyryp, qymyzhanalardy kóbeıtip, qymyzdy daıyndaýdyń, saqtaýdyń, jetkizýdiń tásilderin jetildirip, ǵylymı negizderin jasaýǵa mán bergenimiz jón. Jylqyny ósirý, odan sapaly qymyz alý ońaı sharýa emes. Onyń da qyr-syryn jetik bilgen jón. Qymyzdy bir óńirden ekinshi óńirge jetkizý máselesi qalaı sheshilmek? Bul oraıda qymyzdyń sapasyn standarttaý máselesi de týyndaıdy. Sebebi qymyzdy árkim ártúrli óndirip júr de, belgili bir standarty joq. Sol sebepti onyń dámi de ártúrli. Biz ultymyz­dyń sýsynyn ulyqtaı bilýge tıispiz. Shubat jóninde de osyndaı máselelerdi aıtýymyzǵa bolady. Qymyzdy brendke aınaldyrý baǵytynda ınnovaııalyq, menedjmenttik, marketıngtik jáne t.b. tehnologııalar iske qosylýy kerek. Onsyz qymyzdy brendke aınaldyrý múmkin emes.


Dáýirjan TÓLEBAEV,

«Ana tili»

 

Pikirler