Bıyl aqyn, jazýshy, qoǵam qaıratkeri, kompozıtor Sáken Seıfýllınniń týǵanyna 120 jyl toldy. Osyǵan oraı, jyl boıy Sáken Seıfýllındi ulyqtaýǵa arnalǵan túrli sharalar ótti. Endi bul mereıtoılyq sharalardyń túıini qazaqtyń ulttyq klassıkalyq mýzykasymen qorytyndylanbaq. Naqtyraq aıtqanda, Sáken Seıfýllınniń mýzykalyq murasy el nazaryna usynylmaq. Bul turǵyda Sáken atamyzdyń nemere inisi Sáken Orynbekuly Seıfýllınmen áńgimelesýdiń reti kelgen edi.
AQYN JÚRGEN JOLMENEN
Seıfolladan tórt ul týady. Olar – Sáken (Sádýaqas), Málik (Málgajdar), Áben (Ábýmúsilim, jastaı qaıtys bolǵan), Májıt (Ǵabdýlmájıt). Eń kenjesi Májıtten meniń ákem Orynbek taraıdy. Sákenniń artynda urpaq qalmady. Máliktiń de taǵdyry sondaı qıyn boldy. Al Májıtten úsh ul, úsh qyz ómirge kelgen. Meniń ákem solardyń ishindegi tuńǵyshy edi. Ákemniń Seıfolla atasymen birge túsken sýreti de saqtalǵan. Repressııa kezindegi qýǵyn-súrgin Sákendeı atamyzdyń ǵana emes, qyzyl qyrǵyn qanshama qazaqtyń ardaqtylarynyń ómirin, otbasyn, tuqymyn tuzdaı qurtyp jiberdi emes pe?..
Ózimniń toǵyz perzentim bar. Áýeli mende úsh qyz boldy. Árıne, artymyzdan ergen er balanyń bolǵanyn qaladym. Sony qatty armandadym. Sosyn bir kúni ishteı oıladym, osy qyzdarymdy durystap tárbıelep, qatarǵa qossam da jaman emes dep… Bir kúni áıelimniń aıaǵy aýyrlady. Taǵy da ómirge qyz keletin shyǵar deımin ishimnen, tórt qyz bolsa, nesi bar eken? Qyzdy bolý da úlken baqyt qoı! Onyń ústine, qyzdar ákege jaqyn bolyp ósedi emes pe?! Men solaı oılap qýanyp júrdim. Joq, bul joly ul bala ómirge keldi. Sosyn joldasym taǵy da úsh ul, eki qyz ómirge ákeldi. Ne kerek, 4 ul, 5 qyzdyń áke-sheshesi atandyq. Qazir bir qyzymyzdan tuńǵysh nemeremizdi súıip, ata men apa atanyp otyrmyz. Soǵan qarap, Qudaıǵa myń da bir shúkir deımiz.
Sáken atamyz jan-jaqty ónerli bolǵan adam. Aqyndyǵynan bólek, kompozıtorlyǵynyń ózi bir tóbe. El men jer úshin kúresken qaıratkerliginiń ózi nege turady? Ol kisiniń Alash zııalylaryna jasaǵan jaqsylyǵy endi ǵana aıqyndalyp jatyr. Bul kezdegi qaıratkerlerdiń bári de ult úshin aıanbaı eńbek etti. Tek olardyń kúresý úshin tańdap alǵan joldary árqıly edi. Sony keler urpaq durys túsiný kerek. Sáken atamyzdyń ánderinen CD dıskiler shyǵardyq. Qaıratkerdi jańa qyrynan tanytatyn birneshe zertteý eńbekter de jarııalandy. Bul ıgi jumystardyń bárin de barynsha qoldadym. Elimizdiń túkpir-túkpirindegi oqý ordalarynda Sáken Seıfýllınge arnalǵan ǵylymı-tájirıbelik konferenııalar uıymdastyrylýda. Olardyń bárine tikeleı ózim qatysyp júrmin. Mamyr aıynda Astanadaǵy Sáken Seıfýllın murajaıy «Sáken Seıfýllın júrgen jerlermen» atty ekspedıııa uıymdastyrǵan bolatyn. Ataýly murajaı dırektory, aqyn Nesipbek Aıtuly, belgili memleket qaıratkeri Oralbaı Ábdikárimov, aqyn Serik Turǵynbekuly, ardager jýrnalıst Amantaı Káken, qarjyger Sábıt Qarasholaqov, dáriger Ábilhakim Aqmurzın, kásipker Erkin Súleımenov, murajaı qyzmetkeri Erjan Jaýbaı ekspedıııaǵa múshe boldy. Olardyń qatarynda, árıne, men de barmyn. Sáken Seıfýllınniń «Tar jol, taıǵaq keshý» romanynda kórsetilgendeı, el aralap, Aqmola óńiriniń ońtústiginde, onyń ishinde qazirgi Nura, Jańaarqa, Shet aýdandaryndaǵy aqynnyń izimen júrip óttik.
SÁKENNIŃ ÁN SANDYǴY AShYLDY
10 jeltoqsan kúni Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynyń konerttik zalynda «Sákenniń án sandyǵy» atty mýzykalyq konert ótkizemiz. Sharany Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy men «Adyrna» ulttyq-etnografııalyq birlestigi qoǵamdyq qory birlesip atqarady. T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń sahna tili kafedrasynyń meńgerýshisi, professor Darıǵa Turanqulovanyń jetekshiligimen ataýly oqý orynnyń stýdentteri Sáken Seıfýllınniń «Aqqýdyń aırylýy» poemasynyń jelisimen kórinis qoıady. Ánshi, dramatýrg, Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Qazaq Memlekettik akademııalyq mýzykalyq drama teatrynyń ádebı bóliminiń meńgerýshisi Qanat Júnisov, Sáken Seıfýllınniń beınesin somdaıdy. Odan keıin Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynyń rektory, QR halyq artısi Jánııa Áýbákirova, sákentanýshy, professor, f.ǵ.d. UǴA akademıgi Tursynbek Kákishev kirispe sóz sóılep, konerttiń shymyldyǵyn túredi. Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııa horynyń (hor jetekshisi – QR halyq artısi, Memlekettik syılyqtyń ıegeri, professor Bazarǵalı Jamanbaev) oryndaýynda aqynnyń eldi birlikke shaqyrǵan «Jas qazaq marselezasy» sahnaǵa jol tartady. Sondaı-aq sybyzǵyshy Talǵat Muqyshev Sákenniń «Taý ishinde» ánin sybyzǵymen syzyltyp oryndaıdy. Keshte Sákenniń tól shyǵarmashylyǵy boıynsha, «Kókshetaý», «Taý ishinde», «Babalaryma», «Aqsaq kıik», «Saryarqa», «Uıqydaǵy arý», «Anaǵa», «Jetkinshegim, tartynba», «Syr sandyq», «Áýpildekke jaýap», «Qamaýda», «Tús», «Arqa sulýyna» (áni T.Qutjanovtiki) jáne taǵy basqa ánder shyrqalady. Sonymen qatar Sáken Seıfýllınge arnalǵan Jaǵypar Álimhanovtyń (sózi Kákimbek Salyqovtiki) «Sáken aǵa» áni, Hasen Qoja Ahmettiń «Ketpeıtin esten» áni, Kákimbek Salyqovtyń «Úsh arys» áni, (Sáken, Ilııas, Beıimbet týraly) halyq nazaryna usynylmaq. Konertte aqynnyń shyǵarmashylyq jolynyń qalyptasýyna zor áserin tıgizgen áıgili Úkili Ybyraımen kezdesý sáti, halyq ánderi «Áýpildekpen», «Kıdim kamzolmen» sýsyndap er jetýi, Seıfýllanyń kúıshiligi, áıdik óner ıesi Saıdaly sary Toqanyń kúıin bir tyńdamaı shyǵarma jazýǵa otyrmaıtyndyǵy, uly kúıshi Ábiken Hasenovtyń Sákenge arnap kúı shyǵarýy jáne taǵy basqa máseleler qamtylatyn bolady. Shyǵarmashylyq keshte Jolaman Qujımanov, Ramazan Stamǵazıev, Erlan Tóleýtaı, Tolǵambaı Sembaev, Erkin Shúkimanov, Tileýles Qurmanǵalıev, Ardaq Isataeva, Janar Aıjanova, Serik Ospanov, Erkin Nurqanov, Gúlnár Arynova, Telman Qujımanov, Qanat Júnisov, Murat Ábýǵazy, Talǵat Ábýǵazy, Saıat Nurǵazın, Jasulan Saqaev, Narıman Ábdirahmanov, Oraz Jańabaev jáne taǵy basqa ónerpazdar óner kórsetedi. Konertke kelemin deýshilerge esik ashyq!
Jazyp alǵan Arman ÁÝBÁKIR, «Aıqyn», 2015 jyl.
