Qytaıda belgisiz vırýstan eki apta ishinde 17 adam kóz jumdy. Resmı Pekınniń dereginshe, 2019-nCoV dep atalatyn vırýsty 500-den asa adam juqtyrǵan. Infekııa oshaǵy – 11 mıllıonnan asa turǵyny bar Ýhan qalasy qazir jabyq tur. Qytaıda oqıtyn qazaqstandyq keıbir stýdent vırýstan óz betinshe saqtanyp, "elge qaıtsam vırýs juqtyryp alam ba" dep qorqatynyn aıtady, ózgeleri bılikten ózderin evakýaııalaýdy suraıdy.
Qańyraǵan qala, maska taqqan turǵyndar, azyq-túlik taýsyla bastaǵan dúkender. Qytaıda oqıtyn qazaqstandyq stýdentter vırýs oshaǵy Ýhan qalasynyń (qazaqstandyq stýdentterdiń sany boıynsha Qytaıda ondyqqa kiredi) qazirgi kórinisin osylaı sıpattaıdy.
Qytaıda byltyr jyl sońynda "pnevmonııaǵa uqsas aýrýǵa shaldyqqandar" kúrt kóbeıgen. Keıin onyń qozdyrýshysy beımálim vırýs ekeni belgili boldy, ınfekııa juqtyrǵandar sany kún saıyn kóbeıip jatyr. Aýrýdan aıyǵa almaı kóz jumǵandar da kóbeıip keledi. Qytaı bıligi emi men vakınaııasy tabylmaǵan vırýstyń taralýyn toqtatý jolyn izdep jatyr.
Vırýs AQSh, Taıland, Japonııa, Ońtústik Koreıa, Saýd Arabııasy, Vetnam, Sıngapýrde de tirkelgen soń Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy da dabyl qaqty. Qańtardyń 22-si kúni Qytaı áýeli – Ýhandy, qańtardyń 23-inde jeti mıllıon turǵyny bar Hýangandy jaýyp, karantın jarııalady. Áýe jáne temir jol qatynasy, qala ishinde qoǵamdyq kólik pen metro jumysy toqtady.
Vırýs oshaǵyna aınalyp, eń kóp naýqas tirkelgen Ýhanda qalyp qoıǵandar arasynda qazaqstandyqtar da bar. Qazaqstan syrtqy ister mınıstrliginiń dereginshe, Ýhanda qazaqstandyq 210 stýdent tirkelgen. Onyń 94-i qazir "jabyq qalada" júr.
"QOL UShYN BERSEŃIZDER"
Aqtóbe qalasynyń turǵyny Rabıǵa Sısenǵalıeva Ýhanda qalyp qoıǵan qyzy Anel Sısenǵalıevanyń jaǵdaıyna alańdaıdy. Aıtýynsha, Nankın qalasynda oqıtyn qyzy "qysqy demalysyn ótkizý úshin Ýhandaǵy qurbysyna qonaqqa barǵan". Jalǵyz perzentin ýaıymdap otyrǵan ana Qazaqstan úkimetinen Ýhan qalasyndaǵy stýdent qyzy men ózge de qazaqstandyqtardy evakýaııalaýdy suraıdy. Onyń sózinshe, bir ǵana Ýhan kolledjdiń jataqhanasynda qazir 20-25 qazaqstandyq bar.
Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev pen el úkimetinen, Qazaqstannyń Qytaıdaǵy elshiliginen kómek suraımyn. Ýhan qalasynda qalyp qoıǵan stýdentterdi vırýs qaýpi ábden seıilgenshe elge evakýaııalap, qol ushyn berseńizder eken, - deıdi ol.
Azattyq tilshisi Ýhandaǵy stýdentter jataqhanasyndaǵy Anel Sısenǵalıevamen de sóılesti. Aneldiń sózinshe, Ýhandaǵy dúkender men dárihanalardyń basym kópshiligi jabyq. "Jurt sebepsiz kóshege shyqpaýǵa tyrysady" deıdi ol.
- Qańtardyń 22-si kúni saǵat 23.30-dan bastap Ýhan áýejaıyndaǵy reısterdiń barlyǵy toqtatyldy. Qazaqstanǵa ushpaq bolǵan stýdentter jataqhanaǵa qaıtyp oraldy. Dárihanalarda súzgisi bar maska taýsyla bastady. Buryn mundaı maskanyń baǵasy 10 ıýan bolatyn (545 teńge), qazir 30 ıýannan (1600 teńge) asyp ketti, - deıdi stýdent.
Anel Sısenǵalıeva Ýhan kolledjiniń jataqhanasyna kún saıyn dáriger men polıııa qyzmetkerleri kelip, stýdentterdiń dene qyzýyn tekserip turatynyn aıtady. Qańtardyń 22-si kúni jataqhanaǵa kelgen oqytýshylar stýdentterge maska úlestirgen.
- Kolledj oqytýshylary qańtardyń 23-i kúni keshki besten keıin terezeni ashpaýdy, kóshege shyqpaýdy tapsyrdy. Óıtkeni keshke qala kóshelerine dezınfekııa jasalýy kerek. Usaq dúkenderdiń bári jabylyp qalǵandyqtan kúndiz sýpermarketten azyq-túlik ákep aldyq. Sýpermarkette de tamaq túrleriniń azaıa bastaǵany baıqalady, - deıdi ol.
Anel ózimen birge birneshe qazaqstandyq stýdenttiń vırýsty juqtyryp alam ba qorqyp otyrǵanyn aıtyp, Qazaqstan bıliginen Ýhanda qalyp qoıǵandardy alyp ketýdi suraıdy.
"ÚIGE BARSAM VIRÝS JUQTYRAM BA DEP QORQAMYN"
Ýhandaǵy qazaqstandyq stýdentterdiń keıbireýi vırýstan "saqtaný amalyn jasap jatqanyn" aıtady. 2018 jyldan beri Ýhandaǵy Hýbeı ýnıversıtetinde oqyp júrgen Ajar Naqypbek vırýs tarap jatqany týraly bir aı buryn estipti.
- Áýelde adamdarda eshqandaı qorqynysh bolmady. Sheteldikter de, qytaılar da beıqam júrdi. Biz de basynda "qap, endi qaıttik, qyrylyp qalatyn boldyq qoı" dep ázildesip júrdik. Biraq sońǵy kúnderi qatty shýlap ketti bári. Endi saqtana bastadyq. Úıden shyqpaımyz. Bólmeni qaıta-qaıta dezınfekııa jasap jatyrmyz. Bir-birimizben kezdeskenniń ózinde maska taǵamyz. Úıge kelgende birden qol jýamyz. Bir nárse alyp kelsek, birden jýamyz, - deıdi ol.
"Vırýsty juqtyrǵannyń kóbi egde jastaǵylar ekenin estidim" degen Ajar óziniń "qatty qoryqpaıtynyn" aıtady.
Qańtardyń 22-sine Qytaı ulttyq densaýlyq saqtaý komıssııasy vırýstan qaıtys bolǵan 17 adam týraly málimet taratty. Komıssııa dereginshe, koronavırýs qozdyrǵan aýrýdan kóz jumǵandardyń eń jasy – 48, eń úlkeni – 89 jasta. "Qaıtys bolǵandardyń kóbi – túrli sozylmaly aýrýǵa shaldyqqan qart kisi" deıdi komıssııa.
Ajardyń sózinshe, Ýhandaǵy stýdentter men qyzmetkerlerdiń kóbi Qytaıda qańtardyń 25-inde bastalyp, eki aptadaı toılanatyn jergilikti jańa jyl merekesine oraı qala jabylmaı turyp, úılerine qaıtyp ketken. "Sondyqtan buryn ıin tiresip ótetin kósheler qazir qańyrap qaldy" deıdi stýdent. Onyń sózinshe, qala ishinde de saqtyq sharalary kúsheıgen.
- [Arnaıy formadaǵy adamdar] sýpermarkette áldene shashyp júredi. Osyndaǵy tanystarymnan "qala ústinen tikushaq ta áldene sebedi" dep estidim. Dúkenderdiń ishinde hlorǵa uqsaıtyn ıisi shyǵady. Ýnıversıtettegi muǵalimderimiz "saǵat 17.00-21.00 aralyǵynda qaladan bir nárse satyp alsańdar, mindetti túrde qaıta-qaıta jýyńdar" dep eskertti, - deıdi ol.
Ajar ýnıversıtet muǵalimderi ózderine vırýs jaıly túrli aqparat jiberip turatynyn, oqý jetekshileri kún saıyn jaǵdaıyn surap jazatynyn aıtady.
- "Dene qyzýyń qansha?" dep suraıdy. Kúnde aqparat jiberip turamyz. "Mine, osy jerde júrmin, dene qyzýym osynsha" dep jazyp jiberemiz, - deıdi ol.
Ajardyń sózinshe, Ýhannan jeńil kólikpen shyǵyp, Qazaqstanǵa basqa qalalar arqyly ushqandar bar. Biraq ol óziniń "qaıtqysy joǵyn" aıtady.
- Úıdegiler daýryǵyp, "qaıt ta qaıt" dep jatyr. Biraq men úıge barsam vırýs taratýshy bolamyn ba dep qorqyp otyrmyn, - deıdi stýdent.
Úıge barsam vırýs taratýshy bolamyn ba dep qorqyp otyrmyn.
Ajardyń sózinshe, Qazaqstan elshiliginiń ókilderi "evakýaııa bastalsa kerek bolady" dep stýdentterdiń derekterin aldyrtqan.
Elshiliktiń sondaǵy qazaqstandyqtar týraly aqparat suratqanyn bir jyldan beri Ýhandaǵy kompanııanyń birinde menedjer bolyp isteıtin Igor Shpyrıov te rastady.
- Tórt kún buryn elshilik Ýhan aýmaǵynda oqıtyn, turatyn, jumys isteıtin azamattar týraly aqparat suratty. Biraq qalanyń ózi meıram qarsańynda bosap qalǵan. Bizdi de jumystan úkimet qaýlysyna baılanysty erte jiberdi, - deıdi Igor.
QAZAQSTAN STÝDENTTERDI EVAKÝAIIaLAI MA?
Qańtardyń 23-i kúni Nur-Sultanda Qazaqstan densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń ókili Jandarbek Bekshın brıfıng ótkizip, evakýaııa máselesine qatysty jaýap berdi.
- Vırýs oshaǵynan shyǵýǵa bolmaıdy. Ereje – sol. Ondaǵy stýdentterdi Qazaqstanǵa saý ekenderine kóz jetkizgen soń aldyrýymyz kerek. Vırýs juqtyrǵan adam sol jerde qalyp, sonda emdelýi tıis, - deıdi Bekshın.
Syrtqy ister mınıstrliginiń ókili Azattyqqa "Qytaıdaǵy qazaqstandyq stýdentterdiń jaǵdaıy baqylaýda" dep málimdedi.
- Bul jaǵdaı syrtqy ister mınıstrliginiń erekshe baqylaýynda. Ýhanda qalyp qoıǵan barlyq stýdentpen baılanys ornatylǵan. Vırýs juqtyrǵandar arasynda qazaqstandyqtar joq, - dedi mınıstrliktiń resmı ókili Aıbek Smadııarov Azattyqqa.
"BEIMÁLIM" VIRÝS
2019-nCoV degen at berilgen vırýs – buǵan deıin eshbir adamda anyqtalmaǵan koronavırýstyń bir túri. 2000 jyldary 800-deı adamdy mert qylǵan Sars vırýsy da osy koronavırýstyń bir túri edi.
Vırýs Ýhandaǵy teńiz ónimderi bazarynan taraǵan. Keıbir aqparat quraldarynyń jazýynsha, bazar qańtardyń 1-inde jabylǵanǵa deıin onda teńiz ónimderi ǵana emes, jarqanat, taýyq, qoıan men jylan zańsyz saýdalanyp kelgen. Qańtardyń 22-si kúni "Medıınalyq vırýsologııa" jýrnalynda zertteý jarııalaǵan ǵalymdar "vırýstyń jylannan taraǵanyn" jazdy. Muny rastaıtyn ne joqqa shyǵaratyn zertteýler áli jarııalanbady.
Qytaıdaǵy aýrýdyń baqylaý jáne aldyn alý ortalyǵynyń dırektory Gao Fý "Vırýs janýardan shyǵyp, keıin adamǵa ótken bolýy kerek" deıdi. Qytaı bıligi men Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy vırýstyń adamnan adamǵa juǵatynyn rastady. Biraq oǵan da ázirge dálel joq.
Koronavırýstar 1960 jyldardan beri belgili. Belgileri ádettegi tumaýǵa uqsaıdy: adam jótelip, entigip, qaltyraıdy, tynys alýy nasharlaıdy.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy jańa vırýsqa baılanysty jahandyq tótenshe jaǵdaı jarııalaý máselesin áli talqylap jatyr.
Keıbir mamandar vırýsty juqtyrǵandar sanyn Qytaı bıligi aıtqannan birneshe ese kóp dep sanaıdy. Londondaǵy Imperııalyq kolledj janyndaǵy ınfekııalyq aýrýlardy jahandyq saraptaý ortalyǵynyń esebinshe, qaýipti vırýsty juqtyrǵandar sany 4 myńǵa taıaǵan.
Barlyq eldiń áýejaılarynda, sonyń ishinde Almaty men Nur-Sultanda da Qytaıdan keletin jolaýshylardy tekserip jatyr.
Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń ókili Jandarbek Bekshın qańtardyń 23-i kúni Nur-Sultanda ótken brıfıngte Qazaqstanǵa Qytaıdan kelgender arasynda dene qyzýy joǵary jáne aýrý belgileri bar adam bolǵan joq dep habarlady.
"Azattyq" radıosy
