Qytaida belgısız virustan ekı apta ışınde 17 adam köz jūmdy. Resmi Pekinnıŋ deregınşe, 2019-nCoV dep atalatyn virusty 500-den asa adam jūqtyrǧan. İnfeksiia oşaǧy – 11 millionnan asa tūrǧyny bar Uhan qalasy qazır jabyq tūr. Qytaida oqityn qazaqstandyq keibır student virustan öz betınşe saqtanyp, "elge qaitsam virus jūqtyryp alam ba" dep qorqatynyn aitady, özgelerı bilıkten özderın evakuasiialaudy sūraidy.
Qaŋyraǧan qala, maska taqqan tūrǧyndar, azyq-tülık tausyla bastaǧan dükender. Qytaida oqityn qazaqstandyq studentter virus oşaǧy Uhan qalasynyŋ (qazaqstandyq studentterdıŋ sany boiynşa Qytaida ondyqqa kıredı) qazırgı körınısın osylai sipattaidy.
Qytaida byltyr jyl soŋynda "pnevmoniiaǧa ūqsas auruǧa şaldyqqandar" kürt köbeigen. Keiın onyŋ qozdyruşysy beimälım virus ekenı belgılı boldy, infeksiia jūqtyrǧandar sany kün saiyn köbeiıp jatyr. Aurudan aiyǧa almai köz jūmǧandar da köbeiıp keledı. Qytai bilıgı emı men vaksinasiiasy tabylmaǧan virustyŋ taraluyn toqtatu jolyn ızdep jatyr.
Virus AQŞ, Tailand, Japoniia, Oŋtüstık Koreia, Saud Arabiiasy, Vetnam, Singapurde de tırkelgen soŋ Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy da dabyl qaqty. Qaŋtardyŋ 22-sı künı Qytai äuelı – Uhandy, qaŋtardyŋ 23-ınde jetı million tūrǧyny bar Huangandy jauyp, karantin jariialady. Äue jäne temır jol qatynasy, qala ışınde qoǧamdyq kölık pen metro jūmysy toqtady.
Virus oşaǧyna ainalyp, eŋ köp nauqas tırkelgen Uhanda qalyp qoiǧandar arasynda qazaqstandyqtar da bar. Qazaqstan syrtqy ıster ministrlıgınıŋ deregınşe, Uhanda qazaqstandyq 210 student tırkelgen. Onyŋ 94-ı qazır "jabyq qalada" jür.
"QOL ŪŞYN BERSEŊIZDER"
Aqtöbe qalasynyŋ tūrǧyny Rabiǧa Sisenǧalieva Uhanda qalyp qoiǧan qyzy Anel Sisenǧalievanyŋ jaǧdaiyna alaŋdaidy. Aituynşa, Nankin qalasynda oqityn qyzy "qysqy demalysyn ötkızu üşın Uhandaǧy qūrbysyna qonaqqa barǧan". Jalǧyz perzentın uaiymdap otyrǧan ana Qazaqstan ükımetınen Uhan qalasyndaǧy student qyzy men özge de qazaqstandyqtardy evakuasiialaudy sūraidy. Onyŋ sözınşe, bır ǧana Uhan kolledjdıŋ jataqhanasynda qazır 20-25 qazaqstandyq bar.
Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Toqaev pen el ükımetınen, Qazaqstannyŋ Qytaidaǧy elşılıgınen kömek sūraimyn. Uhan qalasynda qalyp qoiǧan studentterdı virus qaupı äbden seiılgenşe elge evakuasiialap, qol ūşyn berseŋızder eken, - deidı ol.
Azattyq tılşısı Uhandaǧy studentter jataqhanasyndaǧy Anel Sisenǧalievamen de söilestı. Aneldıŋ sözınşe, Uhandaǧy dükender men därıhanalardyŋ basym köpşılıgı jabyq. "Jūrt sebepsız köşege şyqpauǧa tyrysady" deidı ol.
- Qaŋtardyŋ 22-sı künı saǧat 23.30-dan bastap Uhan äuejaiyndaǧy reisterdıŋ barlyǧy toqtatyldy. Qazaqstanǧa ūşpaq bolǧan studentter jataqhanaǧa qaityp oraldy. Därıhanalarda süzgısı bar maska tausyla bastady. Būryn mūndai maskanyŋ baǧasy 10 iuan bolatyn (545 teŋge), qazır 30 iuannan (1600 teŋge) asyp kettı, - deidı student.
Anel Sisenǧalieva Uhan kolledjınıŋ jataqhanasyna kün saiyn därıger men polisiia qyzmetkerlerı kelıp, studentterdıŋ dene qyzuyn tekserıp tūratynyn aitady. Qaŋtardyŋ 22-sı künı jataqhanaǧa kelgen oqytuşylar studentterge maska ülestırgen.
- Kolledj oqytuşylary qaŋtardyŋ 23-ı künı keşkı besten keiın terezenı aşpaudy, köşege şyqpaudy tapsyrdy. Öitkenı keşke qala köşelerıne dezinfeksiia jasaluy kerek. Ūsaq dükenderdıŋ bärı jabylyp qalǧandyqtan kündız supermarketten azyq-tülık äkep aldyq. Supermarkette de tamaq türlerınıŋ azaia bastaǧany baiqalady, - deidı ol.
Anel özımen bırge bırneşe qazaqstandyq studenttıŋ virusty jūqtyryp alam ba qorqyp otyrǧanyn aityp, Qazaqstan bilıgınen Uhanda qalyp qoiǧandardy alyp ketudı sūraidy.
"ÜIGE BARSAM VİRUS JŪQTYRAM BA DEP QORQAMYN"
Uhandaǧy qazaqstandyq studentterdıŋ keibıreuı virustan "saqtanu amalyn jasap jatqanyn" aitady. 2018 jyldan berı Uhandaǧy Hubei universitetınde oqyp jürgen Ajar Naqypbek virus tarap jatqany turaly bır ai būryn estıptı.
- Äuelde adamdarda eşqandai qorqynyş bolmady. Şeteldıkter de, qytailar da beiqam jürdı. Bız de basynda "qap, endı qaittık, qyrylyp qalatyn boldyq qoi" dep äzıldesıp jürdık. Bıraq soŋǧy künderı qatty şulap kettı bärı. Endı saqtana bastadyq. Üiden şyqpaimyz. Bölmenı qaita-qaita dezinfeksiia jasap jatyrmyz. Bır-bırımızben kezdeskennıŋ özınde maska taǧamyz. Üige kelgende bırden qol juamyz. Bır närse alyp kelsek, bırden juamyz, - deidı ol.
"Virusty jūqtyrǧannyŋ köbı egde jastaǧylar ekenın estıdım" degen Ajar özınıŋ "qatty qoryqpaitynyn" aitady.
Qaŋtardyŋ 22-sıne Qytai ūlttyq densaulyq saqtau komissiiasy virustan qaitys bolǧan 17 adam turaly mälımet taratty. Komissiia deregınşe, koronavirus qozdyrǧan aurudan köz jūmǧandardyŋ eŋ jasy – 48, eŋ ülkenı – 89 jasta. "Qaitys bolǧandardyŋ köbı – türlı sozylmaly auruǧa şaldyqqan qart kısı" deidı komissiia.
Ajardyŋ sözınşe, Uhandaǧy studentter men qyzmetkerlerdıŋ köbı Qytaida qaŋtardyŋ 25-ınde bastalyp, ekı aptadai toilanatyn jergılıktı jaŋa jyl merekesıne orai qala jabylmai tūryp, üilerıne qaityp ketken. "Sondyqtan būryn iın tıresıp ötetın köşeler qazır qaŋyrap qaldy" deidı student. Onyŋ sözınşe, qala ışınde de saqtyq şaralary küşeigen.
- [Arnaiy formadaǧy adamdar] supermarkette äldene şaşyp jüredı. Osyndaǧy tanystarymnan "qala üstınen tıkūşaq ta äldene sebedı" dep estıdım. Dükenderdıŋ ışınde hlorǧa ūqsaityn iısı şyǧady. Universitettegı mūǧalımderımız "saǧat 17.00-21.00 aralyǧynda qaladan bır närse satyp alsaŋdar, mındettı türde qaita-qaita juyŋdar" dep eskerttı, - deidı ol.
Ajar universitet mūǧalımderı özderıne virus jaily türlı aqparat jıberıp tūratynyn, oqu jetekşılerı kün saiyn jaǧdaiyn sūrap jazatynyn aitady.
- "Dene qyzuyŋ qanşa?" dep sūraidy. Künde aqparat jıberıp tūramyz. "Mıne, osy jerde jürmın, dene qyzuym osynşa" dep jazyp jıberemız, - deidı ol.
Ajardyŋ sözınşe, Uhannan jeŋıl kölıkpen şyǧyp, Qazaqstanǧa basqa qalalar arqyly ūşqandar bar. Bıraq ol özınıŋ "qaitqysy joǧyn" aitady.
- Üidegıler dauryǧyp, "qait ta qait" dep jatyr. Bıraq men üige barsam virus taratuşy bolamyn ba dep qorqyp otyrmyn, - deidı student.
Ajardyŋ sözınşe, Qazaqstan elşılıgınıŋ ökılderı "evakuasiia bastalsa kerek bolady" dep studentterdıŋ derekterın aldyrtqan.
Elşılıktıŋ sondaǧy qazaqstandyqtar turaly aqparat sūratqanyn bır jyldan berı Uhandaǧy kompaniianyŋ bırınde menedjer bolyp ısteitın İgor Şpyriov te rastady.
- Tört kün būryn elşılık Uhan aumaǧynda oqityn, tūratyn, jūmys ısteitın azamattar turaly aqparat sūratty. Bıraq qalanyŋ özı meiram qarsaŋynda bosap qalǧan. Bızdı de jūmystan ükımet qaulysyna bailanysty erte jıberdı, - deidı İgor.
QAZAQSTAN STUDENTTERDI EVAKUASİIаLAI MA?
Qaŋtardyŋ 23-ı künı Nūr-Sūltanda Qazaqstan densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ ökılı Jandarbek Bekşin brifing ötkızıp, evakuasiia mäselesıne qatysty jauap berdı.
- Virus oşaǧynan şyǧuǧa bolmaidy. Ereje – sol. Ondaǧy studentterdı Qazaqstanǧa sau ekenderıne köz jetkızgen soŋ aldyruymyz kerek. Virus jūqtyrǧan adam sol jerde qalyp, sonda emdeluı tiıs, - deidı Bekşin.
Syrtqy ıster ministrlıgınıŋ ökılı Azattyqqa "Qytaidaǧy qazaqstandyq studentterdıŋ jaǧdaiy baqylauda" dep mälımdedı.
- Būl jaǧdai syrtqy ıster ministrlıgınıŋ erekşe baqylauynda. Uhanda qalyp qoiǧan barlyq studentpen bailanys ornatylǧan. Virus jūqtyrǧandar arasynda qazaqstandyqtar joq, - dedı ministrlıktıŋ resmi ökılı Aibek Smadiiarov Azattyqqa.
"BEIMÄLIM" VİRUS
2019-nCoV degen at berılgen virus – būǧan deiın eşbır adamda anyqtalmaǧan koronavirustyŋ bır türı. 2000 jyldary 800-dei adamdy mert qylǧan Sars virusy da osy koronavirustyŋ bır türı edı.
Virus Uhandaǧy teŋız önımderı bazarynan taraǧan. Keibır aqparat qūraldarynyŋ jazuynşa, bazar qaŋtardyŋ 1-ınde jabylǧanǧa deiın onda teŋız önımderı ǧana emes, jarqanat, tauyq, qoian men jylan zaŋsyz saudalanyp kelgen. Qaŋtardyŋ 22-sı künı "Medisinalyq virusologiia" jurnalynda zertteu jariialaǧan ǧalymdar "virustyŋ jylannan taraǧanyn" jazdy. Mūny rastaityn ne joqqa şyǧaratyn zertteuler älı jariialanbady.
Qytaidaǧy aurudyŋ baqylau jäne aldyn alu ortalyǧynyŋ direktory Gao Fu "Virus januardan şyǧyp, keiın adamǧa ötken boluy kerek" deidı. Qytai bilıgı men Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy virustyŋ adamnan adamǧa jūǧatynyn rastady. Bıraq oǧan da äzırge dälel joq.
Koronavirustar 1960 jyldardan berı belgılı. Belgılerı ädettegı tūmauǧa ūqsaidy: adam jötelıp, entıgıp, qaltyraidy, tynys aluy naşarlaidy.
Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy jaŋa virusqa bailanysty jahandyq tötenşe jaǧdai jariialau mäselesın älı talqylap jatyr.
Keibır mamandar virusty jūqtyrǧandar sanyn Qytai bilıgı aitqannan bırneşe ese köp dep sanaidy. Londondaǧy İmperiialyq kolledj janyndaǧy infeksiialyq aurulardy jahandyq saraptau ortalyǧynyŋ esebınşe, qauıptı virusty jūqtyrǧandar sany 4 myŋǧa taiaǧan.
Barlyq eldıŋ äuejailarynda, sonyŋ ışınde Almaty men Nūr-Sūltanda da Qytaidan keletın jolauşylardy tekserıp jatyr.
Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ ökılı Jandarbek Bekşin qaŋtardyŋ 23-ı künı Nūr-Sūltanda ötken brifingte Qazaqstanǧa Qytaidan kelgender arasynda dene qyzuy joǧary jäne auru belgılerı bar adam bolǧan joq dep habarlady.
Üige barsam virus taratuşy bolamyn ba dep qorqyp otyrmyn.
"Azattyq" radiosy
