AQŞ pen İrannyŋ qaqtyǧysy dollardyŋ baǧamyna äser ete me? Qaisybır sarapşylar boljap jürgendei, dollardyŋ qūny tüse me? Tıptı qazırde otandyq sarapşylardyŋ arasynda «dollar 215 teŋge bolyp qaluy da mümkın» degen pıkırde bar.
Qarjyger Arman Musinnıŋ baiyptauynşa, AQŞ pen İran arasyndaǧy janjal baqylaudan şyǧyp, tıptı soǧysqa ainalyp ketuı ekıtalai. Mamannyŋ paiymdauynşa, ekonomikalyq tūrǧydan alǧanda būl jaǧdai uaqytşa mūnai baǧasynyŋ ösuıne jol beredı. Mūnai baǧasynyŋ ösuı Qazaqstan ekonomikasyna jaǧymdy äser etedı. «Alaida, teŋgenıŋ aitarlyqtai nyǧaiuyn kütu qisynǧa kelmeidı» deidı sarapşy.
«Mūnai baǧasy öse bastady delık, bıraq bır eskeretını bızde mūnaidan tüsetın tüsım biudjetke emes, Ūlttyq qorǧa jinaqtalady. Būl arada bız biudjettıŋ şyǧyndaryn, esepteuımız kerek. Ol şyǧyndardy toltyru üşın Ūlttyq qordy ortalai almaimyz. Ūlttyq qordyŋ qarjysy qandai da bır qiyn künderde ǧana alynatyny belgılı. Biudjet bızde üş jylǧa josparlanyp qoiyldy. Onyŋ şyǧyndary bar, ışkı-syrtqy naryqtyŋ zaŋdylyqtary bar. Al būl arada teŋge qatty nyǧaia tüsedı dep aita almaimyn. Mūnai baǧasy barrelıne 100 dollardan asqan künnıŋ özınde naq qazırgı jaǧdaida bır dollar ärı ketse 350 teŋgege ǧana tömendeidı. Negızınde qazır älemdık naryqta mūnai öte köp. Qazır mūnaiǧa senıp otyratyn uaqyt öttı. Jaŋa mūnai ken oryndarynyŋ köptep aşyluy älemdık naryqtaǧy şikı mūnaidyŋ köbeiuıne alyp keldı. Qazır AQŞ taqtatas mūnaiyn öndıruge köştı. AQŞ künıne 1 mln barrel mūnai öndıretın jaǧdaiǧa jettı. Sonyŋ arqasynda Saud Arabiiasyn yǧystyryp, älemdegı eŋ ırı mūnai öŋdeuşı elge ainaldy. Osylaişa OPEK-ke müşe eldermen Reseidıŋ mūnaiyna AQŞ-tyŋ taqtatas mūnaiy qosylyp, naryqta mūnai köbeidı. Bäseke köbeiıp, tūtynuşyǧa talas bastaldy da, mūnaidyŋ baǧasy tömendedı. Aldaǧy uaqytta da mūnaidyŋ baǧasy 100 dollarǧa jetedı deu qiyndau. Ärı ketse, mūnai 80 dollarǧa köterıledı. Sebebı būǧan mūnai esporttauşy elder de, importtauşy elder de mūnaidyŋ qymbattauyna müddelı emes. Sondyqtan AQŞ pen İran qaqtyǧysy TMD elderınıŋ ekonomikasyna oŋtaily bolady, osynyŋ arqasynda mūnaidyŋ baǧasy ösıp, ūlttyq valiutamyz nyǧaiyp, dollardyŋ baǧasy 200 teŋge tüsıp ketedı dep aitu qisynsyz. Oǧan sebep joǧaryda aitqanymdai, ekonomikalyq zaŋdylyqtar mümkındık bermeidı»,- deidı qarjyger Arman Musin.
Jalpy, būl rette mamandar kezınde Siriiamen soǧysta, AQŞ-tyŋ İrakqa äskeri intervensiiasy da TMD aumaǧynda eşqandai dürbeleŋ tudyrmaǧanyn atap öttı. «Sondyqtan būl arada AQŞ pen İran qaqtyǧysynan bız ūtyp şyǧamyz» deuge erte. Būl arada bız kersınşe, beibıt künnıŋ boluyn tılegenımız abzal» ,- dedı maman.
Qarlyǧaş ZARYQQANQYZY
«Adyrna» ūlttyq portaly
