Tórge ilip, qyryq jyl qyrǵyn bolsa da, kóshken jurtta qaldyrmaı ózimen birge alyp júretin qasıetti besigin qazaq nelikten qadirlegen? Ne sebepti bos besikti terbetýge tıym salǵan? Óıtkeni bir ǵana shańyraqtyń emes, tutastaı ulttyń uıyǵan qut-berekesi, arman-ańsary, bolashaǵy syıǵan besik sımvoldyq bıiktikke kóterilgen. Besik barda urpaǵynyń órisi keńip, ult bolashaǵy bulyńǵyr tartpasyna kámil sengen. Bul uzaq áńgimeniń júgi.
Jas balaǵa aıdarly, aıbarly bolsyn dep aıdar taǵý, basyna baq qonsyn, mańdaıy jazyq bolsyn dep kekil qoıý dástúrleri arhaızmniń «sarqynshaǵy» sanala bastady.
Qos aıdarly ul ketti,
Qos tulymdy qyz ketti – dep keletin «Abylaı han týraly jyrdyń» joldaryn kókiregi oıaý oqyrman biledi. Biraq muny bilmediń dep resmı tilde sóılep, halyqaralyq tatýlyqqa úndeıtin balalaryna Maıkl, Maks sekildi at qoıyp, aıdar taǵatyn qaısybir kisilerge ókpe artýdan da aýlaqpyz.
Al kóshpendiler dástúri boıynsha qulaq shekege qoıylatyn órim shashty tulym deıdi.
Shekesinde Qambardyń
Bar eken altyn tulymy.
Surap alǵan qudaıdan
Álimbaı hannyń qulyny.
(«Qambar batyr» jyry, «Aqsaýyt» kitaby)
Beıneleý óneri materıaldary barlyq kóshpeli halyqtarda tulym qoıý ádisi bar ekenin kórsetedi. Tulym eki qulaqtyń aldynan ne artynan bos jiberilip, keýdege túsip turady, keıde ushtary túıilip, qulaq tusyna baılanyp qoıylady. (Ahmetjanov Qalıolla, «Jaraǵan temir kıgender» (Batyrlardyń qarý-jaraǵy, áskerı óneri, salt-dástúrleri), «Dáýir» baspasy, Almaty, 1996 j.)
Shash qoıý (saqal-murt qoıý) úlgileri adamnyń jas erekshelikterin, baǵzy zamandaǵy jaýgershilik tustarda laýazym nyshandaryn kórsetkendigi týraly aıǵaqtar ár jerden tabylyp jatady.
Atalǵan shash qoıý úlgileriniń ishindegi qazaq úshin eń mańyzdysy burym bolyp tabylady. Qazaq qyz balaǵa «jalǵyzdyq Jaratýshyǵa ǵana jarasady», «qosaǵymen qosa aǵarsyn» dep qos burym qoıatyn bolǵan. Qazaqta burymdy jyrlap, ondaǵy sholpynyń syńǵyryna ún qospaǵan aqyn bar ma eken? Jelmen jarysqan at ústinde jelkeligindegi qos burymy tógilip bara jatqan arýdy elestetińizshi. Qyz arqasynda birin-biri erkeleı soqqan qos burym aı men kúndeı ajar syılamaı ma? «Jalǵyz qalar ma» dep syńar burym qoıýdan ımengen. Tek qyzǵa kózi túsýshiler men quda túsýshiler kóbeıgende ǵana qos burymǵa taǵy bir burym teligen. Bul «qyzym talasýshylardyń ishindegi tek jaqsysyna ǵana buıyrsyn» degen izgi nıetten týady. Munyń ózin kóbine astamshylyqqa balanyp, úshinshi burym qoıýǵa saqtyqpen qaraǵan (A. Júnisov, «Boǵda» kitaby). Keıde bizge kópburymdylyq pen syńarburymdylyq qoǵamdaǵy zınaqorlyq pen qyzdardyń bosaǵada otyryp qalýyna sebepshideı kórinedi.
Qansha jerden zaman tehnıkalansa da, kámshát bórik, toıǵa kıer sáýkele, taqııa naq búgingi kúnniń ózinde eshkimniń taqııasyna tar kelmes edi. Kerisinshe, buryn tirsekke soǵar burym búgin eshkiniń quıryǵyndaı sholtıyp, tipti taqyraıyp qaldy. Qyzdar kóshede kindigin shoshaıtyp, jambasyn jaltyratyp jartylaı jalańash óz-ózine «jarnama» jasap bara jatady. Jurt qarasa, uıalýdyń ornyna, qaraǵan ústine qaraı berse eken degendeı júrisin baıaýlatyp, jasandy syzyla túsedi. «Qazannan qaqpaq ketse, ıtten uıat ketedi» degen ras eken.
Uıatty jerlerdi jabyq ustaý ıslam dininde mindet etilgen. Baıyrǵy qazaqtyń búrmeli kóıleginiń etek-jeńi keńdigi ımangershiliktiń qaınaryn kórsetse, kamzoldaryndaǵy oıý-órnegi estetıkalyq sulýlyqtyń kórinisin pash etedi. Tabıǵattyń tylsym syrlaryn beıneleıtin oıý-órek Alla Taǵalanyń jaratqan nyǵmetterin bildirip qana qoımaı, ulttyq ereksheligimizdi áıgileıdi. Onyń astarynda aspan álemi (kosmogomııalyq), jan-janýar, ósimdikter, geometrııalyq pishindegi zattar beınesi jasyrynyp jatqany belgili.
Kóılektiń kún ystyqta salqyndyǵymen qosa, áıel zatyna tán náziktik syılaıtyny haq. Hıdjabpen búrkengen keıbir qarakózderimiz jeńi tamaqqa túserdeı uzyn, etegi kóshe sypyrýǵa arnalǵandaı sala-qulash kóılek kıedi. Erkek kóziniń suǵyn qadalmaǵanyn paryz etkendigi qýantady-aq. Biraq, qazaq kıim kıerde kórkemdikke, jumys áreketine ıkemdilikke de asa mán bergen ǵoı. Halyqtyq óleń jyrlarǵa den qoısaq, qyz burymy tirsek, ıakı, tobyq qaǵady. Soǵan qaraǵanda, kóılektiń etegi tobyqtyń ar jaq, ber jaǵynda bolǵan degen joramal aıtýymyzǵa negiz bar shyǵar.
Jýyrda hıdjab oranǵan bir qyzben tildesýdiń sáti tústi. «Musylman qyzdarmen birge turamyn» deıdi ol bir sózinde. «Sonda sender ǵana musylman, arab kıimin kımegen biz musylman emespiz be?» dedim. Odan ári «Bes ýaqyt namaz oqymaıtyn musylman jigit» dep mysqyldap, mıyǵynan kúldi. Júzinen «sen – kúnáharsyń, men – perishtedeı pákpin» degen syńaıdaǵy tákappar toqmeıilsý baıqalady. Imandylyqtyń negizi kishipeıildilikte emes pe? Dinniń syrtqy formasyn emes, ishki mán-mazmunyn qabyldaǵan jón. Óıtkeni ıman – júrekte.
Arab elderinde kúnniń bir qalypty ystyqtyǵy, jerden shańy aspanǵa kóterilip jatatyndyǵy aýzy-basty tumshalaýǵa májbúr etedi. Sahabalar ózge jurttarǵa din taratqanda, bastaryna sálde etip orap ózderimen birge aqyretin de ala júrgen. Aıdalada qaza tapqan sahabanyń basyndaǵy sáldesin kebin retinde orap, belindegi belbeýinen kórge túsiretin bolǵan. Demek, sálde, hıdjab oranbadyń dep renjýge haqymyz joq.
Qazaq ulyn uıaǵa, qyzyn qııaǵa qondyrýǵa asyqqan. Álbette, kez kelgen jemisti pisken ýaqytynda shiritip almaı turǵanda, jınap alýǵa tyrysamyz emes pe? Sol sekildi «on úsh jas — otaý ıesi» deıtin babalarymyz balıǵat jasyna jetpeı shańyraq kóterýdi paryz etken. Biz munda taǵy da Islam dininiń qaǵıdalaryn alǵa tartamyz. Salt-dástúr men dinimizdi bir-birine qarsy qoıǵysy keletinder úshin arnaıy ekeýiniń ǵajaıyp úılesimdiligin tilge tıek etkimiz keledi. Paıǵambarymyz Muhammedtiń «Úmbetterimniń kóptigimen maqtanamyn» degen joldaryn ekiniń biri biledi. Jastaı turmysqa shyqqan qyzdyń dúnıege kóp bala ákelýge ýaqyty da, tabıǵı múmkindigi de jetedi. Jas ananyń bosaný barysynda qınalmaıtyndyǵy taǵy bar. Erte qosylǵan jastar dástúrdiń arqasynda zına jasamaı, nápsisin tıyp ómir kóshine ilesedi. Á degennen eki jas otbasynyń ekonomıkalyq bıýdjetin josparlaıdy. Burynǵy salt basty, sabaý qamshyly kezdegideı tapqan tabysyn asta-tók shashpaı, óz otbasynyń qajetine ǵana jaratýǵa kóshedi. Sóıtip, eldiń de ekonomıkasynyń irgelenýine úles qosady.
Kelinshek kımeshek kıedi. Jas kelinge arnalǵan, orta jastaǵy áıelge, sondaı-aq, ájelerge arnalǵan kımeshektiń túrleri bar. Bizdiń uǵymda kımeshekti tek qarttar ǵana kııý kerek sekildi. Jas kelinshekter úshin kórkem bezendirilgen kımeshek zamannyń talabyna saıma-saı. Al endeshe onyń hıdjabtan nesi kem? Ashylyp-shashylyp qalmaıtyndyǵymen, betten ózge qylaýdaı ashyq jer qalmaıtyndyǵymen, ulttyq qaınardan nár alǵandyǵymen asyp túsedi! Demek, kımeshekti qoldanysqa ákelýge ómirdiń ózi suranyp tur.
Búginge deıin jer-jerlerde saqtalǵan kórnekti dástúrimiz – betashar.
«Iamahamen» bılep júrip bet ashatyn júrgizýshi:
Bıznesmen qaınaǵań.
Eki kózi jaınaǵan,
Oılasań kelin janashyr,
Bul da seniń paıda aǵań.
Salǵan seniń sálemińe
Júz dollaryn baılaǵan – dep qaınaǵasymen kelin arasyndaǵy «zamanaýı» qarym-qatynastyń sheńberin syzyp beredi. Budan ári:
Eki júz teńge salǵanǵa,
Eki ret sálem beredi,
Bes júz teńge salǵanǵa
Bes ret sálem beredi.
Myń teńgelik salǵanda,
On ret sálem beredi.
Kóketaı-aý tartynbaı
Qaltańdy qaqsań netedi?- dep asaba saýdalasýǵa kirisedi.
Eger qaltasy tesik áldebir anamyz asabanyń qoıǵan «stavkasyn» qaltasy kótermeı jatsa, asaba dereý bylaı:
Aq jaýlaqty anamyz,
Ortaǵa tústi matańyz.
Qaryz nege almaısyz,
Kelmese eger shamańyz! – dep jyrlap, kılige tıisedi. Budan keıin jurt daraqylyqpen birinen-biri asyp túsýge tyrashtanbaı kórsin.
Betashar eń birinshi, tálim-tárbıege qurylýy tıis. Sondaı-aq, jas kelinniń tabaldyryǵyn attaǵaly otyrǵan shańyraqtaǵy óziniń alatyn ornymen tanystyrý kerektigi, týǵan-týystarynyń aty-jónderine qanyǵý ǵana emes, olardyń árqaısysyn qalaı qurmetteý kerektigi sóz bolǵany jón. Qazaqtyń bul dástúrin búgingi tilmen aıtsaq – jas kelinniń el aldynda adaldyqqa ant qabyldaýy bolyp shyǵady. «Sálem – sózdiń anasy» deıdi qazaq. Kelin úshin ıilip sálem salý, úlkenderdiń jolyn kesip ótpeý ejelden kele jatqan ıgi ǵuryp. Al joǵarydaǵy shýmaqtardaǵydaı «ónege» estigen kelin qaıtyp ata-enesin syılaıdy degen oı mazalaıdy. Endi bir taza ıslam dinin jamylǵan dáldúrýishter «Adam tek Allaǵa ıilýi tıis» dep ton pishedi. Er adamnyń qabyrǵasynan jaratylǵan deıtin áıel zatynyń sálem salýynda turǵan eshqandaı sókettik joq.
Quda túsý, syrǵa salý, qalyń mal, tósek oryn aparý sekildi dástúrler «júz jyldyq – kúıeý», «myń jyldyq — qudalardy» jaqyndastyryp, aralastyrady. Bul jas qalyńdyqty bolashaqtaǵy otbasylyq ómirge psıhologııalyq jaǵynan daıyndaýǵa, aralasatyn eki taraptyń bir-biri týraly keńinen maǵlumat alýǵa kómektesedi. Qytaı jaqtaǵy qazaqtarda ot kórý degen dástúr saqtalǵan eken. «Álpeshtep ósirgen qyzymyz qandaı shańyraqtyń bosaǵasyn attaǵaly tur?» degen saýalǵa jaýap izdegen ata-ana qudalaryna «áleýmettik zertteý» jasaıdy. Qudalar «eti – seniki, súıegi -meniki» dep qol alysqannan keıin qyzdyń óz shańyraǵyna oralýǵa haqysy joq. Osydan keıin jas otaýdyń qazirgideı op-ońaı ajyrasyp ketýine jol jabylady. Qyz da arly bolsa, «esik kórgen» atanýdan namystanatyn bolǵan. Qos taraptyń adamdary týǵan-týystaı aralasatyndyqtan, eki jas ta jipsiz matalady. Mine, sonda bolmashy ydys-aıaqtyń syldyrlaǵanyna bola, talaq aıtysý atymen joıylady.
Osy kúnderi er jigitter qyryqtyń qyrqasynda, qyzdar jıyrmanyń beseýinde «ómirdiń qyzyǵyn kórip» baryp otasýdy batystan úırenip aldy. Qyzdar kesh turmysqa shyqannan keıin álbette urpaq ákelýge qabileti tómendeıdi. Oǵan qulqynnyń quly bolǵan medıına salasyndaǵylardyń pyshaqpen balany jaryp alýǵa tyrysatyndyǵyn, sol úshin qorqytyp-úrkitýge baratyndyǵyn qosyńyz. Túrli sebeptermen otyryp qalatyn nemese ózge ultqa turmysqa shyǵatyndar týraly áńgime aıtpaı-aq qoıalyq.
Eger de qyz erte turmysqa shyqqan jaǵdaıda dúnıege kóp bala ákelýdiń múmkindigi barlyǵyn, sondaı-aq, júktiliktiń ana ómirine paıdaly ekendigin, ıaǵnı, zat almasý proesi arqyly jasara túsetindigin ǵalymdar áldeqashan dáleldep qoıǵan. Bul erterektegi asyl tekti, asyl súıekti analarymyzdyń eshqandaı medıınanyń kómeginsiz bosansa da, kóp jasaǵandyǵyna kepildik beredi.
Aq nekeli áıeldiń azamaty dúnıeden ozǵanda, shashyn jaıyp jiberip joqtaý aıtady. Óıtkeni áý bastaǵy juptyq nyshan – qos burym tarqatylýy tıis. Múnda «sensiz endi men de joqpyn» degen aq, adal jarynyń ólimine ókinish qana emes, onyń ór tulǵasyna degen úlken qurmet jatqan joq pa?
Osy kúnderi «joqtaý aıtylmaý kerek, tipti jylamaý kerek. Ólgen adamǵa onyń eshqandaı paıdasy joq» deıtin ásire dinshilder jat ıdeologııany nasıhattap júr. Árbir sózin Allamen bastaıtyn uly Abaıdyń ózi:
«Týǵanda dúnıe esigin ashady óleń,
Óleńmen jer qoınyna kirer deneń» demeı me? Ǵasyrlar qoınaýynan jetken Alyp Er Tuńǵa batyr dúnıeden ozǵanda, jarynyń aıtqan joqtaýy búgingi efırlerden taratylatyn «ánsymaqtardyń» sózin otyz orap alar lırıkalyq qýaty, mán-maǵynasy qandaı ǵajap?! (Tursyn Jurtbaı, «Dýlyǵa» kitaby) Ony árbir qazaqtyń aýdarmasyz túsine alatyndyǵy – túrki halyqtarynyń ishinde túrki sóziniń sólin saqtaǵan qazaq ekendigine dálel. Maǵjan aqyn aıtqandaı:
Kóp túrik enshi alysyp tarasqanda,
Qazaqta qara shańyraq qalǵan joq pa?
Ótken ǵasyrlardan jetken júregi jaraly, basy qaraly analardyń joqtaýy búginge deıin kórkemdigi, rýhy, mán-maǵynasy turǵysynan bıiktigimen halyq jadynda jańǵyrýda. Qazaq ólgen adamnyń artynan jaman sóz aıtpaıdy. Joqtaý arqyly ómirden ótken adamnyń erligin, danalyǵyn, sheshendigin jas urpaqqa úlgi etý saıasaty jatqany óz-ózinen túsinikti.
Qazaq eshqashan jetimi men jesirin jylatpaǵan. Erden ketse de, elden ketirmegen. Sodan baryp ámeńgerlik salt týǵan. «Erkek toqty — qurbandyq» demekshi, jaýgershilik zamanda er-azamattardyń oqqa ushyp jatýy tańsyq emes. Tipti, beıbitshilik kezdiń ózinde er adamdardyń dúneden erte ozatyndyǵy ras. Ámeńgerliktiń arqasynda jetim men jesir qaǵajý kórmeıdi, sonymen qatar, shańyraqtyń tútini úzilmeıdi. Jaqynyn qazaq jatqa qımaǵan ǵoı. Osyndaı dástúrler qyryq jyl qyrǵyn bolsa da, qansha erkek-toqtylar ajal oǵyna baılanyp jatsa da, ósip-órkendeýimizge, ulttyq murattyń júzege asýyna muryndyq bolǵan. Urpaq – qazaq halqynyń uly muraty. «Balaly úı — bazar, balasyz úı – mazar» dep baılyqty balanyń kóptigimen ólshegen emes pe. Qazaqtyń jyr-dastandary, ańyz-ertegileri kempir men shaldyń qudaıdan jalǵyz ul tileýimen bastalatyndyǵy urpaq sabaqtastyǵyn birinshi orynǵa qoıatyndyǵyn aıǵaqtaıdy. Muny demografııany nasıhattaýǵa arnalǵan aýyzsha pýblııstıka demeske lajyńyz joq. Ondaǵy túske enetin aq saqaldy, aq kıimdi aqsaqaldyń «On bala bereıin be, álde on balaǵa tatıtyn bir bala bereıin be?» deýi sannan góri sapalylyqty qalaıtyn, tektilikke úndeıtin ósıet jatyr.
«Kóptik – yrys ekenin, eldiń baıandy tirshiliginiń kepili ekendigin ata qazaq tym jaqsy bilgen. Soǵan oraı, ózi qatarlas eshbir halyqta bolmaǵan asa utymdy demografııalyq saıasat qalyptastyrǵan. Birneshe qatyn alý, qyzdyń – nekesiz, jesirdiń – baısyz qalmaýy, kóp balaly shańyraqqa umtylý – ishki múmkindikti sarqa paıdalanýdyń kórinisi. Budan basqa, tótenshe amaldar da ádet-ǵurypqa engen. Atap aıtqanda, joryq, soǵys kúnderinde jat jurttan qyz, kelinshek – jas áıelderdi kóptep ákelýmen qatar, es bile qoımaǵan kishkentaı balalardy oljalaý jáne alalamaı, týǵan ul retinde ósirip baǵý, tıesili enshisin berip, teń qatarǵa jetkizý dástúri keńinen etek alǵan. Sonymen qosa shabyndydan kelgen, aýyl-úı ishindegi kúndelikti sharýa, mal baǵýǵa jegilgen qaıratty jigitter de máńgi baqı qul bolyp qalmaǵan, belgili bir ýaqytta úı tigip, otaý kóterip, qatarǵa qosylǵan, odan týǵan balalar rýdyń tolyq dárejeli múshesi sanalǵan. Endigi bir ónimdi tásil – jeńilgen jurttyń jekelegen shańyraǵyn ǵana emes, tutas aýyldaryn kóshirip ákelip, birjola sińirý. Nemese, arǵy bettegi dushpannan kúshpen yǵysyp, pana suraı kelgen toptar, tutas rýlar. Arada eki-úsh ata ótpeı-aq bulardyń bári de qatardaǵy qazaqqa aınalyp, belgili, úlken bir rýdyń quramyna enip otyrǵan» («Ultsyzdaný urany», Almaty: Alash, 2004. 75 b.) deıdi qazaqtyń mańdaıyna bitken máshhúr jazýshy Muhtar Maǵaýın. Al qazir qazaq ózgelerdi sińirip jibermek túgili, ózi ózge ulttarǵa sińip ketý aldynda tur…
«Bir qozy týsa, bir túp jýsan artyq shyǵady» deıtin qazaq ár perishte-náresteniń óz nesibesi ózinde dep eseptegen. Sondyqtan ulttyń uly muraty jolynda qazirgideı turmystyq aýyrtpalyqty eshqashan alǵa tartpaǵan. Salt-dástúr syndy berik ıdeologııamen qarýlanǵan qazaq ońaılyqpen bodanǵa aınalmaıtynyn uǵyp osal tusymyzdy izdegen orys ulty genderlik saıasatty qozǵap «qutqarýshy» keıipke endi. «Ultshyldyq», «rýshyldyq», «eskilikti kókseý», «eskiliktiń qaldyǵy» dep ózimizdi óz tamyrymyzǵa qas jaý etti. Endeshe, óz tamyrymyzǵa ózimiz balta shapsaq, qaıdan ońamyz? Qazaqty tapqa bólgeni óz aldyna, erli-zaıyptylardy bir-birine genderlik saıasatty nasıhattap qarsy qoıdy. Bul kúnde el ishinde «qazaq áıeldi quldaı jumsaǵan» degen pikir bary ótirik emes. Kerisinshe, babalarymyz qyz balany asa qatty qadirlegen. Bosaǵaǵa otyryzbaı, tórge shyǵaratyny, shashynan ıiskep, mańdaıynan súıip, «qarǵam», «qalqam», «jaryǵym» degen eń asyl sózderin qyz balaǵa arnaıtyndyǵy keıbir aýyldyq jerlerde búginge deıin saqtalǵan. Bul sózimizdi «qyzdyń balasyndaı» degen súısiný maǵynasyndaǵy sóz tirkesi qýattaı túsedi. «Jumaqtyń kilti – ana tabanyń astynda» deıtin halyq danalyǵyn qaıda qoıamyz? Rasynda ana balany toǵyz aı, toǵyz kún ishinde kóterip júredi, syrtqa shyqqannan keıin taǵy da aq sútimenen asyraıdy. Endi náreste naǵashy jurtyna tartpaǵanda qaıtedi. «Jigittiń jaqsysy naǵashydan…», «Óz jurtyń – kúnshil, qaıyn jurtyń – minshil, naǵashy jurtyń — shynshyl» degen maqal-mátelder naǵashy men jıen arasyndaǵy etene jaqyndyqty ańǵartady. «Jıenge sot joq» dep «berse, qolynan, bermese, jolynan» qalaǵanyn alyp kete berer erkelik tek jıenderge ǵana jarasqandaı. Qazaqtyń «jıenge qol kóterseń, qolyń qaltyrap qalady» degen sóziniń astarynda jıen – óz qanyń, óz qanyńa qol kóterme degen ıshara jatyr.
«Bas-basyńa qaıdan kúıeý tabylar,
Shal da bolsa, ekeý ara tıip al» degen bir ázil óleń esime túsip otyr. Azdap anaıylaý kóringenimen, arǵy jaǵynda jasyrynǵan aqıqat jatyr. Kishi jar (toqal) alý arqyly jezókshelik, oınastyq, zınaqorlyq, ózge ultqa turmys qurý sekildi dertterdiń aldyn alýǵa bolady. Eń bastysy – joǵaryda atalyp ótken salt-dástúrler qazaqtyń sanyn arttyrýǵa, ıaǵnı, demografııalyq jaǵdaıyn kóterýge qyzmet etedi.
Demografııanyń kóterilýine áleýmettik-turmystyq, medıınalyq, ekologııalyq, psıhologııalyq jáne t.b. faktorlardyń kedergileri azdaı, shet elge bala satqanymyz, qaı sasqanymyz?
Óz sábıimen orys tilinde shúldirlesip bara jatqan anany kórgende kókiregim qan jylaıdy. Eń aqyry balalarymyzdyń ananyń aq sútimen darıtyn týǵan tili «mama» degen ózge tilde shyǵatyn bolǵan. Qudaı-aý, qalaı qısaıtsań, solaı ósetin jas shybyq nemese áli jazylmaǵan aq paraq sekildi perishte-sábıge óz anasy qastandyq jasap bara jatyr emes pe? Tilin bilmegen soń, ol qazaq emes. Qansha tyrashtansa da, báribir orys ta bola almaıdy. Ol – rýhanı máńgúrt. Óıtkeni til de – Ana! Al anasyna satqyndyq jasaǵan adam – adam sanatynan shyǵarylady.
Áńgimeniń túıini, biz dástúrimizge qaıta oralsaq, baraqat-baǵymyz tasyp, qutymyz kemerinen asyp, bala-baılyǵymyz artyp kósh túzer edik. Kemeńger jazýshymyz Muhtar Áýezov aıtqandaı, «El bolamyn deseń, besińdi túze».
Arman ÁÝBÁKIR
