Kezinde besik jaıly neshe túrli kertartpa áńgimeler de aıtyldy. Qazaq qyzdarynyń aıaǵynyń qısyq bolýyn, balalardyń boıynyń tápeltek bolýyn kúni boıy besikke bólenip jatýynan dep daýryqqandar da tabyldy. Munyń bári ulttyń ótkenin óshirip, tarıhqa tas atýdy kózdegenderdiń tirligi ekeni aıqyn. Soǵan qaramastan áli kúnge deıin besik qoldanystan shyqqan joq. Demek, kerek. Asa qajet degen sóz.
Degenmen kertartpa pikirler áli de bar. Besikke tańyp tastaýdan balanyń ósýi kesheýildeıdi-mis. Ári bóleýdiń de mashaqatynan qashatyndar barshylyq kórinedi. Kerjaq pikirge ıek artqandar áli de óz ustanymdarynan aınyǵysy joq. Ári kópshilikti de soǵan ıkemdep, besikten beze qashýǵa úgittep álek. Al biz kóshpeli ómir keshken qazaq halqynyń asa qasterlep ustaǵan múlki — besiktiń qadir-qasıetin baǵamdaı alyp júrmiz be? Ómirge jańa kelgen perishte-sábıdiń aq otaýy – besiktiń búginde hali neshik?
Shúkir, búginde besik degen bazarda samsap tur. Jabýymen be, jabýsyz ba, qaraǵaıdan jasalǵany ma, joq, taldan jasalǵany ma, shertip júrip tańdap alýǵa múmkindik mol. Ári baǵasy da asa qymbat emes. Qarapaıym kópshiliktiń qaltasyna aýyr salmaq salmaıdy.
Qaltalylar tipti has sheberlerge tapsyryspen de jasatyp jatyr. Elimizde besik jasaıtyn zaýyt joq. Degenmen altyn qoldy sheberlerimiz suranysty qanaǵattandyryp keledi. Bir ókinishtisi, búginde sheteldik arbalar besigimizdiń ornyn basa ma degen qaýip basym. Osy teńiz asyp, taý basyp kelgen sheteldik aspa besikterdiń birshama artyqshylyqtaryna da esi ketetinder barshylyq. Bir tetigin bassa, áýen oınaıdy. Biraq qazaqsha emes. Ekinshi tetigin bassa, terbetip beredi. Biraq qazaqy besik sııaqty janyna qaraı emes, basynan aıaǵyna qaraı terbetedi.
Degenmen besik sııaqty balany taza ustaıtyn túbek, shúmek sııaqty «pampersi», ıaǵnı artyqshylyǵy joq. Osy jaǵynan alǵanda, besiktiń aldyna túseri tabylmas, árıne.
Bazardaǵy besik saýdalaýshylardyń aıtqanynan uqqanymyz, sábılerdiń aq otaýyn Tashkentten, Túrkistannan alyp keledi eken. Jergilikti sheberlerdiki de barshylyq. Tashkentten keletin besikter qyzyldy-jasyldy boıaýymen kóz tartady. Al túrkistandyqtardyń boıaýy joq, biraq qazaqy oıý-órnegi menmundalap tur. Qaısysyn alyp qarasań da, kem-ketigi joq. Birinen-biri ótip, jutynyp tur. Bárinen buryn Tarazdyń tal besiginiń bási basym kórinedi. Esh ýaqytta da besik saýdasy turalap kórgen emes. Jyldyń qaı mezgili bolsa da suranys mol. Ońtústik óńirde qyzy tuńǵyshyn bosanǵanda artynan besik jasaýlap aparatyn dástúr áli de óz mánin joıǵan joq. «Besik toıy» da zaman aǵymyna qaraı túrlenip, jańa sıpatqa enip keledi. Bul besiktiń túrki halyqtarynyń, onyń ishinde qazaq úshin eshqashan óz mańyzyn joımaıtyndyǵyn kórsetse kerek.
Izáli NAÝRYZBAEV, sheber:
– Turmys-tirshiligimizge baılanysty besik jasaýda da kóptegen jańashyldyq paıda bolýda. Ata-babalarymyz kóshpendi dáýirde besiktiń eki jaqtaýyn tórtburyshty etip jasaǵany belgili. Bul áli de Shyǵys, Ortalyq Qazaqstan oblystarynda saqtalǵan. Túrki tildes halyqtardyń ishinde túrikmender, ózbekter ıip jasaǵan. Terbetpeli, aspa besikter de bar. Burynyraqta shańyraqtyń astyna tórt aǵashty qaǵyp, aspa besik jasaǵan. Besiktiń syldyrmaq iletin aǵashyn qazir kúmis, melhıordan jasap jatyrmyz. Kúmistiń balaǵa áser etetin jaman energııalardy joıatyn qasıeti bar. Osyndaı sebepten ádeıi kúmisten jasaýǵa tapsyrys beretinder kóbeıdi. Jýyrda osyndaı besikti Astanaǵa alyp ketti. Onyń baǵasy 1000 AQSh dollarynan asyp jyǵylady. Ulttyq naqyshtaǵy neshe túrli oıýlar salamyz. Sondaı-aq jabýyn Qazaqstannyń týyndaı etip tigemiz. Tartpalaryna týdaǵy oıýdy salamyz. Mundaı besikterdi tek tapsyryspen ǵana jasaımyz.
Dınara ASTAEVA, balalar dárigeri:
- Balany besikke bólegen paıdaly ma?
- Iá. Ótken jyly balalar emhanasyna keletin 100 ananyń arasynda saýalnama júrgizgenbiz. «Balańyzdy besikke bóleısiz be?» degen suraqqa analardyń 62-si «joq» dep jaýap beripti. Olardyń basym bóligi besikke tańǵannan góri pampersti paıdalanyp, kereýetke jatqyzǵandy qolaıly kóretinderin jetkizipti. Besiktiń balanyń gıgıenalyq tazalyǵyna óte qolaıly ekendigin ózderi-aq bilýi kerek. Búgingi jastar arasynda balany besikke bóleıtinderdiń azaıyp bara jatqandyǵy alańdatady.
Alma ÁBDIEVA, esepshi:
- Joq. Ata-enem aýylda turatyndyqtan, maǵan besikke bóleýdi eshkim úıretken joq. Bir-eki ret bólep kórip edim, shúmegin ońtaıly qoıa almaı, dáretin jaıyp qoıyp, ábden abyrjydym. Maǵan odan da pampersten artyǵy joq.
Oımaqtaı oı
Qala ortalyǵynda ilinip turǵan bılbordta jas anaǵa qartań ájeniń balany besikke bólep úıretip jatqany beınelenipti. Astyna «Besikke bóleý – babalar dástúri» dep jazyp qoıypty. Jastarymyz osydan oı túıse deısiń.
Besikke baılanysty yrym-tyıymdar:
1. Bos besikti terbetpeıdi.
2. Bos besikti esh ýaqytta jabýsyz qaldyrmaý kerek. Ústine aq mata jaýyp, eń bolmaǵanda urshyǵyna oramal baılap qoıý qajet.
3. Besiktiń teris jaǵyna otyrmaıdy.
4. Besikti saýdalamaıdy. Aıtqan baǵasyna satyp alý kerek.Besik jasaıtyn sheberler ynsapty bolýy tıis. Kıeli dúnıeniń baǵasyn aspandatpaýy kerek.
Besik jaıly áfsana:
Jońǵarlar shapqynshylyǵynan soń toz-toz bolǵan el taý jaqqa qaraı bosyp, údere kóshkende, júkti jas kelinshek bos besikti arqalap bara jatqan kórinedi. Sonda Tóle bımen qatar kele jatqan kisi:
- «Myna beısharanyń kórpe-jastyǵyn tastap, bos besikti arqalap kele jatqany-aı», – degende, Tóle bı:
- «Balanyń besigi – keń dúnıeniń esigi ǵoı», – degen eken.
"Alash aınasy" gazeti.
