Meırambek Bespaev:Kóp áıel alýǵa qarsy emespin

2572
Adyrna.kz Telegram

Onyń qońyr únin tyńdamaıtyn qazaq kemde-kem. Qazaq estardasyndaǵy shoqtyǵy bıik naǵyz ánshi. Keıde syrt kóz «kókirek kórinedi» deıdi. Alaıda, ol ózin juldyz emes, qazaqy qońyr tirshilikti ańsaıtyn qara balanyń birimin dep qana sanaıdy. Shyndyǵynda, biz sahnadan ǵana tanyǵan Meırambek Bespaev qandaı adam?

– Meırambek, tileýles tyńdarmandaryńyzdy aýyryp bir qorqytyp aldyńyz. «Meırambektiń densaýlyǵy áli syr berip júrgen joq pa?» deıdi el. Jalpy densaýlyǵyńyz qalaı?

– Endi aýyryp-aýyryp boldyq qoı, eki jyldaı ýaqyt ótti. Qazir dárigerlerdiń qaraýyndamyn, bergen dárilerin ishýdemin. «Aýrý aıtyp kelmeıdi» deıdi. Adam et pen súıekten jaralǵannan keıin, bul da qalypty jaǵdaı shyǵar. Adamnyń adamnan aıyrmashylyǵy joq, tek dini men tili, dástúrinen basqa.

– Bala kúnińizden halyqtyń kóz aldynda júrdińiz, qolpashtaý, marapattaýlar da kóp boldy sizge. Qazir orda buzar otyzdan astyńyz. Naq aqyl toqtatyp, salmaqty, salıqaly oı aıtatyn jastasyz. Osy siz ótken kúnnen ne oı túıdińiz?

 – Bálkim, bala kúnimde «juldyzdyq aýrýymen» aýyrdym-aý deımin. Ótken kúnderde balalyq ta, shalalyq ta boldy. Al qazir «juldyz» bolý, erkelik kórsetý degen qasıetterden aýlaqpyn. Óıtkeni, buǵan ýaqyt ta joq. «MýzART-tyń» alǵa qoıǵan josparlary kóp, bizge tek jumys isteý kerek, jumys isteý kerek.

– Balalyq shaǵyńyz nesimen erekshelenedi?

– Kishkentaıymnan ár túrli óner ıelerimen aralastym, el kórdim, jer kórdim. Bir sózben aıtqanda, balalyq shaǵyma aıtar shaǵymym joq, óte qyzyqty ótti. Kepter asyraǵanymdy biletin shyǵarsyz. Kepterge qyrǵıdaı tıetin bolǵan soń mysyqty unatpadym. Ol dáýren tátti estelikterge toly kelmeske ketken kúnder ǵoı. Ata men ájeniń erkesi boldym. Olar óz aýyzdarynan jyryp, bar dámdisin maǵan berdi. Adamnyń ár jastaǵy kezeńi óz qyzyqtarymen erekshelenip turady.

– Otbasynda neshe jansyzdar?

– Menen keıin eki qaryndasym bar. Men úıdiń tuńǵyshymyn.

– Uldan jalǵyzsyz, ıaǵnı, qara shańyraqtyń ıesisiz. Ata-anańyzben birge turasyz ba?

– Men qaladamyn, áke-sheshem Almatynyń irgesindegi «Jańa turmys» degen aýylda turady. Sebebi, men issaparda jıi bolamyn. Bala kezimnen bólek turyp, óz betimshe ómir súrýge úırengenmin. 1989 jyly Almatyǵa birjolata kóship keldim desem de bolady. Kúlásh Baıseıitova atyndaǵy mýzyka mektep-ınternatynda oqydym. Internat – men úshin úlken ómir mektebi boldy. Nátıjesinde, óz basymdy ózim alyp kele jatyrmyn. Jalǵyz ul dep, meni óbekteı bergende, kim biledi, men ómirdiń qyspaǵyna shydas bermes pe edim?! Óner – meni jastaıymnan qaıyspaýǵa, muqalmaýǵa úıretti. Álbette, ata-anamnyń jandarynda kóbirek bolýǵa tyrysamyn. Keshe túnde Pekınnen keldim. Tap qazir ata-anamnyń amandyq-saýlyǵyn bilip kele jatqan betim.

– Ata-anańyzdyń jastary neshede?

– Ákem 1952 jylǵy, anam 1953 jylǵy. Alpysqa da jaqyndap qalypty ǵoı.

– Ánshi emes, qarapaıym adam retinde ózińizdiń jalyqpaı áńgimeleıtin, syr-suhbat qurǵyńyz keletin taqyrybyńyz bar ma? Ózińiz áńgimeleskende jandyryp jiberetin, janyńyzǵa jaqyn taqyryp qaısy?

– Árıne, ónerdiń qyzyǵy men shyjyǵyn endi-endi túsinip kele jatqandyqtan, osy taqyrypta erkin áńgimelesken unaıdy. Meni sahna álemi qyzyqtyrady.

– Al ádebı álemmen qanshalyqty jaqsy tanyssyz?

– Buryndary qolǵa túsken kitapty talǵamaı, kóp oqı beretinmin. Alaıda, qazir ádebıetti qatty oqımyn dep jalǵan aıtpaı-aq qoıaıyn. Sebebi, ınternet, uıaly telefon degender sanany  ýlap barady. Shama kelgenshe, dinı kitaptar, hadıster oqımyn. Qazir sondaı bolyp qaldyq. Ol da bir jaqsy dúnıe. Sanatorııge jatqanda mindetti túrde telefon, ınternetti óshirem de, ádebı kitap oqımyn.

– Ózińizge jıi demalys jarııalap turasyz ba?

– Meniń qazirgi densaýlyǵyma baılanysty kem degende jylyna eki-úsh ret sanatorııge demalý kerek. Onsyz bolmaıdy.

– Sizdi qazaqtyń namysty jigitteriniń biri dep bilemiz. Jalpy sizdi qandaı oı qatty mazalaıdy?

– Jalǵyz meni emes, kózi ashyq, kókiregi oıaý kez-kelgen adamdy qazirgi qoǵamymyzdyń túıtkildi máseleleri tolǵandyrmaı qoımaıdy. Táýelsizdik alǵan jıyrma jylǵa jýyq ýaqyt ishinde ózimizdiń qazaqsha mýzykalyq tele-radıomyzdy jasaı almaǵynymyzǵa, tilimizdiń jetim balanyń kúıin keship kele jatqandyǵyna qynjylamyn. Basylymdarymyzdyń barlyǵy bir-birine uqsaıdy, eshqandaı erekshelik joq. Qudaıǵa shúkir, ósip kele jatyrmyz, biraq, óte baıaý. Keshe ǵana Monǵolııaǵa, Pekınge baryp keldik. Monǵolııada qazaqtar kóp eken, alaqandaryna salyp kútti. Onda qazaqtarǵa eshqandaı qysym baıqamadym. Kerisinshe, bizdiń elimizde qazaqtarymyz ógeısinip júredi. Monǵolııada jıyrmaǵa jýyq telearna bar eken, ózderiniń tilin, ónerin, salt-dástúrin nasıhattaıtyn. Al, Qytaıda qatelespesem qazaq tilinde 3 telearna bar ekenin jaqsy bilesiz. Qarańyzshy, ultqa, ulttyń ónerine  degen keremet janashyrlyq. Bizdiń Qazaqstandaǵy qazaqtardyń hali aıanyshty.

– Sizdińshe, qazaq tiliniń, qazaq óneriniń osyndaı halge jetýine kim kináli?

– Bıligimizdiń álsizdiginiń jemisi. Bıliktegilerdiń jerine, tiline, eń bastysy ultyna janashymastyǵynyń saldary bul. Qarapaıym halyq múddesin oılap jatqan eshkim joq. Bılik basyndaǵylardyń basym kópshiligi qazaq tilin bilmeıdi. Óz tilin bilmegenderden ne úmit, ne qaıyr bolady?

– Siz qazir patrıot qazaqtyń obrazynda sóılep otyrsyz. Mınıstr, depýtat bolatyndar «oryn-taqtaryna» jaıǵasqansha, qur sózbenen qara halyqty altynmen aptap, kúmispen qaptaıdy. Al eger de, siz kenetten depýtat boldyńyz delik. Depýtat bolsańyz, osy aıtqandaryńyzdy oryndaı alasyz ba?

– Ol jerde bylaı, máselen, on depýtat bolsa, onyń jeteýi – orys tildi. Ol jeteý qalǵan úsheýdi «jep» qoıady ǵoı. «Jalǵyzdyń úni shyqpas, jaıaýdyń shańy shyqpas» degen osy. Árbir depýtat parlamentke shynymen halyq qalaýlysy bolyp barsa, mundaı soraqylyq oryn almas edi. Jumyla kótergen júk jeńil bolatynyn este saqtaýymyz kerek. Depýtat bolmaı-aq, kez kelgen qarapaıym adam ulty úshin jany ashýy tıis. Patrıot bolý úshin depýtat bolýdyń qajeti joq. 

– Sizdiń zamandastaryńyz, qazaq jastary kim? Olardy qalaı kórgińiz keledi?

– Bizde patrıottyq sezimimizdi oıatatyn myqty-myqty ata-babalarymyz, tulǵalarymyz bar. Alaıda, olardyń erligine, eldigine kóp úńile bermeımiz. Mysalyǵa, Monǵolııadan Shyńǵyshannyń attyń ústinde turǵan eskertkishin kórdim. Álemdegi eń eńseli, tuǵyrly eskertkishterdiń biri. Tuǵyrynyń bıiktigi – 40 metr. Kózdiń jaýyn alady. Bizde Mahambet bolsa –Mahabettiń aýylyna, Qarasaıdy Shapyrashtylar qonystanǵan Uzynaǵashtyń mańyna eskertkish etip ornata salamyz.

Nege bizde áli kúnge deıin Abylaıhannyń bir qaraǵanda rýhty oıatatyn aıbatty eskertkishi joq?!

Quryǵanda, balalar tamashalaıtyn keremet mýltfılm de joq. Meniń kishkentaı qyzym sheteldik «Lentıaeva» degen mýltfılmdi kóredi. Ol oryssha. Birte-birte orysshalanyp barady. Urpaǵymnyń keleshegi úshin ýaıymdaımyn. Balańdy qansha qazaqsha etip tárbıelegiń kelse de, oǵan bizdiń qoǵam múmkindik bermeıdi. Jaı ǵana qýyrshaqty alaıyqshy, basyp qalsań, oryssha, aǵylshynsha sóıleıdi. «Sálem» dep qazaqsha sóıletse bolmaı ma?!

– Álbette, ákelerdiń qyzyna degen mahabbaty erekshe bolady. Qyzyńyz týraly aıtyp berińizshi…

 - Qyzyma «Kimniń qyzysyń?» deseń, «Ákemniń qyzymyn» deıdi. «Ákeńniń qandaı qyzysyń?» deseń, «Eń tátti qyzymyn» deıdi. Qazaq ekenin aıtady. Ózi ákesine tartqan, appaq. Esimi Káýsar, jasy ekiden asty. Issaparda júrgende habarlasam. Onyń «Áke, seni saǵyndym» degen daýysyn estigen kezde usharǵa qanatym bolsa, sol sátte ushyp kelgim keledi. Ózi sándi kıingendi qatty unatady. Qyzym – ómirdegi kóz qýanyshym, jubanyshym.

– Al jeńgemiz she?

– Jeńgelerińiz Káýsardyń tárbıesimen aınalysyp úıde otyrady.

– Kóp áriptesterińiz sizdi «júrekpen oryndaıdy» deıdi. Sonda júrekpen oryndaý degenimiz ne? Ánshi júrekpen oryndamasa da, ánshi bola bere me?

– Júrekpen oryndamaý degendi túsinbeımin. Men ándi qalaı túsinemin, solaı oryndaımyn. Myna jerinde osy jurtty jylataıynshy degen oı joq mende. Alaıda, qazirgi qazaq estradasynda menen de myqty jaqsy ánshiler bar dep oılaımyn.

– Kezinde kóptegen jas qyzdar «Meırambek Bespaev» degen aýrýmen aýyrdy. Qazir de sizdi qyzdar jıi mazalaı ma?

– Ár nárse óz ýaqytysymen júredi. Bir kezderi meniń ónerimdi baǵalaýshy qyzdar «Meırambek, Meırambek» dese, qazir «Aǵa, aǵa» dep jatady. Mazany jıi alatyn qyzdar áli de bar. Sondyqtan telefon nómirin jıi aýystyramyn.

– Basylymdar «Meırambek Bespaevqa halyq ártisi» degen ataq laıyq degen bastama kóterip edi. Osy qurmetke ózińizdi qanshalyqty laıyqtymyn dep sanaısyz? Ataqqa qalaı qaraısyz?  

– «Halyq ártisi» degen ataqty qazir resmı túrde alyp tastady ǵoı. Biraq, men eshkimnen osyny bastama etip kóterińdershi dep suraǵan emespin. Tipti, keıin ózim toqtaý saldyrdym. Qazaq úshin eshqandaı erlik istemedim. Qazaqsha án saldym eken dep, áldenege dámelený, áldenege talasý abyroısyz is. Biraq, osy kúnime de Qudaıǵa shúkir, Altynbek kókeme jáne kómek qolyn sozǵan kóptegen kisilerge rahmet. Ózim boldym, toldym degennen aýlaqpyn.

– Qorazbaevtyń qos qulyny Meırambek pen Toqtardy el buryndary birge jıi kóretin edi. Al qazir olaı emes. Nege?

– Jaqynda ǵana birigip konert berdik qoı. Ol Beıbit ekeýi óz shyǵarmashylyqtarymen aınalysyp jatyr. Merekelerde bas qosyp turamyz, telefonmen amandyq-saýlyǵymyzdy surasamyz. Ara-qatynasymyz áli de burynǵysynsha.

– Baıan Esentaevanyń fılmine túsýge kelistińiz. Kıno ne týraly? Sizben birge basty roldi kim oınaıdy?

– Kıno shyqqanda kóre jatarsyzdar. Bir ánshi qyz týraly bolady. Menimen birge basty roldi Móldir Áýelbekova somdaıdy. Ekeýmiz birigip án de salamyz senarıı boıynsha. Sondaı-aq, bul fılmge kóptegen óner adamdary túsedi.

– Ázirge bir ǵana qyzyńyz bar. Al bolashaqta neshe balanyń ákesi bolǵandy qalaısyz?

– Múmkindiginshe urpaǵym kóp bolsa eken dep tileımin. Balamyz kóp bolsa, qazaq ta kóp bolady.

– Keıbireýler «kópbalaly otbasy bolý úshin – kóp áıel alý kerek» deıdi. Siz kóp áıel alýǵa qalaı qaraısyz?

– Shama jetse, nege almasqa? Urpaqtyń kóptigi úshin, Alla razylyǵy úshin alýǵa bolady. Al jaı maqtan, daqbyrt bolsa, ondaı tirlik er jigitke jaraspaıdy. Dinimizde, saltymyzda bar nárse ǵoı eki nemese odan da kóp áıel alý. Tek degen jaqsy uǵym bar qazaqta. Tektiden tekti týady. Mysaly, kezinde Qunanbaı atamyz Uljan apamyzdy ekinshi áıel etip almasa, onda dana Abaı týylmas edi ǵoı. Adam taǵdyrǵa, ótken ata-babalarymyzdyń isiniń durystyǵyna sený kerek. Kóp áıel alýǵa qarsy emespin.


Áńgimelesken

Jadyra NARMAHANOVA

Pikirler