Bul shamamen 1725 jyldyń jazy edi. Jalaıyr jáne onymen japtas basqa da elderdiń qalmaq shabýylynan soń Balqash kóliniń shyǵys jaǵalaýyn panalaǵan. Jalaıyr bıi Jylgeldiuly Eskeldiniń el ishin aralaýy odan ári jalǵasa berdi. Ash-aryq pen aýrý-syrqaýdyń talaıynyń haline qanyqty. Jyn júgendep, qobyz qutyrtqan baqsy, kitap oqyp, úshkirip dertti qýǵan molda, súıeksiz on saýsaǵyn oınatqan balgerlerdiń san alýany aldarynan shyqty. Eskeldi men Maltabar batyr bastaǵan top, ásirese, Balqybek baqsymen ushyrasqanda dúr silkindi. Bul shyndyǵynda jalaıyr, sýan, ysty, taǵy basqa osyndaǵy Uly júz rýlarynyń ne naımandardyń óz adamy emes, Sarysý, Talas boıynyń, sondaǵy shanyshqyly elinen shyqqan baqsy eken. Biraq turaqty mekeni joqqa tán, qaıdan shaqyrý tússe solaı qaraı qustaı ushatyn bul Balqybek baqsy myna Ile jaǵalaýyndaǵy elge qalmaq shappaı turyp kelipti. Endi mundaǵy el ishiniń yńqyl-syńqyly kóp, soǵan oraı qolqa men shaqyrýlar da taýsylmaı, darııanyń arǵy betine ótip ketýge murshasy kelmepti.
Eskeldilerdiń paıymdaýynsha, Balqybek baqsy – shamamen elýdi ıektegeli turǵan adam. Tek qatpa qara júzindegi, moınyndaǵy soqtaly ájimderi, sol júzi tústes, áli aq kirmegen, tym beı-bereket ósken suıyq saqal-murty, jasaýraǵan kózderi muny áldeqaıda egde adamǵa uqsatady.
Áshekeıli hıýa shapany bar, biraq onysyn ıyǵyna ilýi sırek. Kóbine bózden tigilgen uzyn aq kóılekpen otyrady. Onysynyń etegi túrýli, astynan taǵy da sondaı appaq ish kóılegi kórinedi. Burynyraqta osyndaǵy el kóbine alba-julba kıingen, jip taǵynǵan baqsylardy tamashalaýshy edi, al mynaniki alabóten kıimi demeseń syrbaz bozbalanyń júrisine birtaban jaqynyraq. Balqybekte basqa dúnıeden bary – túıe júndi qyzyl maýytymen tystalǵan tymaq, úki qaýyrsynymen áshekeılengen asa, neshe zaman otqa ne kúnge qaqtalǵandaı, shanaǵyna qundaqtaýly bala syıarlyq qara qobyz, qyndy pyshaq pen dorba ilingen beldik.
Eskeldi men Maltabar Balqybekpen alǵash júzdesken úıde bul áli jynyn shaqyra qoımaǵan, qobyzyn oınatpaǵan, momaqan kúıde edi. Dastarqan jaǵalaı syǵylysqan el Balqybektiń qasyna Eskeldini jaıǵastyrdy da bıden góri sol baqsyny kóbirek sózge tartýǵa tyrysty. Biraq qurt ezip jasalǵan sýsyndy soraptap urttaǵan baqsy olardyń sózderine qulaı ketken joq, jurttyń kóp suraqtary jaýapsyz qaldy. El ishinde kórgeninen kóz aqy almaı tynbaıtyn jabysqaqtar da bar emes pe, solar Balqybek baqsyny sózge tartýdyń tyń aılasyn tapqandaı. Biri aqjemdengen aýzyn qımyldatyp:
– Baqsy ataýlynyń basy – atyńnan aınalaıyn jaryqtyǵym Qorqyt baba eken ǵoı, – dep bastady sózin. – Odan keıingi toptyń ishinde baǵanaly Qoılybaı baqsy men qońyrat rýynyń Kókshe baqsysy eń óren júırikteri desedi. Jaryqtyq baǵanaly Qoılybaı baqsy jaıynda bizdiń el ábden qulaǵdar-aq. Qoılybaı jyn atasy Kókamanǵa aıdalada jel soqtyryp, óziniń qara qobyzyn báıgege qosypty deıdi. Toıda báıgege qosylǵan attar beri qaıtyp, sórege jaqyndaǵanda solar jaqtan daýyl kóterilip, satyr-kútir estiledi. Shoshynǵan atqumar toıshylar bajaılap qarasa bar júıriktiń aldynda qara borandatqan alty qulash tamyry, shubatylǵan ala arqany bar báıterek aǵash júıtkip keledi deıdi. Sóıtse, ol aǵashyń jaı aǵash emes, Qoılybaı baqsynyń qobyzy eken deıdi. Iá, Qoılybaı baqsyny estidik qoı, al myna qońyrat Kókshe baqsy jaıynda biligimiz joqqa tán.
Balqybek baqsy jaqqa jaltaqtap sol Kókshe baqsy jaıynda sóıleńizshi dep jalbarynǵany ap-aıqyn. Tek jurt qolpashtaǵan baqsy ol jaıynda jaq ashpady, kerisinshe, mynaý shabylǵan eldiń jaı-kúıinen syr shertýge ne áńgime estýge moıyn bura beredi. Kókshe baqsy jóninde ol keshke sóıledi.
Aıly tún týyp edi. Kıiz úıdiń ishinde eki jerde maı sham jyltyraıdy, olardyń óshpeýin qadaǵalaǵan arnaıy bir-bir adamy taǵy bar. Demek, ishte de, syrtta da jaryq mol. Jurttyń but artyp jetken maldary da jaqynyraqta. Endi osynshama mal-jannyń túngi jaýy masaǵa qarsy da mol shara uıymdastyrylypty. Úı syrtynda aınala jantaıǵan jurttan arqan boıyndaı qashyqtyqta birneshe jerden tútin salynypty. Jylqynyń qý tezegi bul úshin taptyrmaıtyn yrzyq. Bir shetin otqa tıgizip, qyzartsań-aq jetip jatyr, laýlap ta janbaıdy ári óshpeıdi de, qushaq-qushaq tútinin býdaqtatyp, tań atqansha byqsıdy da jatady. Betterin tútin shalǵan el odan shimirkenbeıdi, qaıta rahat sezimin keshkendeı shókken oryndarynda tereńirek jaıǵasa túsedi.
Eskeldi men Maltabarǵa ishten oryn usynylyp edi, biraq top-tobymen qulaǵan dert meńdegenderdiń orasandyǵyn kórip, bular syrtta qalady. Munda ishte ne, syrtta ne, bári birdeı, jelkózdenip jasalǵan keregeniń tesikteri alaqandaı, ishteginiń bári aıqyn kórinip tur.
Eskeldi de, Maltabar da, bularǵa janasa jaıǵasqan Káshke de endigi jerde tek únsizdikti joldas etpekteı. Úsheýi alǵashqyda jınalǵandarda negizinde syrqattyń qandaı túri basym ekenine nazar aýdaryp edi. Biraq ony shamalaý qıyn eken. Aýyzeki sózden qulaqtarynyń estýinshe, munda jylan men qaraqurt shaqqandardyń ózi bir tóbe. Al onyń syrtyndaǵy kókshe, bezgek, sheshek, temiretki shyǵý, qoıanshyq, kóz tııý, til tııý, bastyń saqınasy, isik, jara, zárdiń júrmeýi, kúıdirgi, kóz, tis, asqazan, súıek derti, balanyń ıt aýrýy sııaqtylar jáne sanap taýysqysyz. Sonda da bulardyń aıqynyraq ajyratqany, aqyl-esinen aljasqandar jaǵy bárinen de qomaqtyraq sııaqty. Olar osy kóp naýqastyń ortasynda ózderin alabóten kórsetip te otyrdy. Biri qyshqyrady ne daýystap yrǵap-jyrǵap, jurttyń nazaryn ózine aýdarǵysy keledi, taǵy bireýleri bastaryn bulǵaqtatyp, qasyndaǵylardyń tynyshtyǵyn ketiredi.
– Muny bilgende álgi Baıbek shaldy erte shyǵatyn ba ek? – dep qaldy Maltabar.
– Neshe naýqasty qanjyǵańa baılap júrerlik shamań bar? – dedi Eskeldi. Maltabar óziniń oısyz sózinen tosylyp qap edi, Káshke qosyldy:
– Sharapaty mol baqsy ataıdy ǵoı, bul Balqybekti. Shet Baqanastyń jaǵalaýyna da shaqyrsaq qaıtedi?
Eskeldi onyń sózin jaýapsyz qaldyrdy. Búkil eldi aýzyna qaratqan ataqty bı mynadaı kóp meshel, sansyz ǵarip, dimkástardyń ortasynda, úı ishinen de oryn tımegendeı sonshama eleýsiz, kóptiń biri ǵana atanarlyq jupyny túrmen omalǵanda mynaý aıly tún tap osynyń basynan ǵana kóship ketip, tas qarańǵylyq qamaǵandaı qamyqqanyn kim ańǵarsyn? Tipti dál qasyndaǵy búrkit kózdi úlkendi-kishili qos batyr Maltabar men Káshke de odan beıhabar. Bı óziniń syryqtaı keýdesin kózden tasada ustaǵysy kele me, eki búktelińkirep, tómenshikteı otyrypty. Oqta-tekte júzin kóterińkirep, jelkózdi keregeniń ar jaǵyna, ańǵal-sańǵal úıdiń ishki qýysyna qaraıdy. Búıirin búıi teskendeı bir qınalys sol jaqtan baqsy kórinse ǵana ketetindeı bul da osy tán azabyn shekken kóp beısharanyń birine aınalyp bara ma, ákem-aý?
Eskeldiniń bulaısha jany taǵat tappaı ishten toryǵýy ózinshe bir jyrdaı. Qalyń jalaıyrdy, óziniń aýzyna qaraǵan basqa da japtas, qońsylas rýlardyń mol shoǵyryn ala jazdaı jipsiz baılaýynan munshama syrqat túrleriniń el ishinde burq kóterilip, tipti keıbir júıkesi juqalardyń aptap ystyqty kótere almaı aqyl-esten ajyraýyn óz basynyń minine balaǵan sezik alyp jep barady. Sosyn da úzilissiz yńyrsyǵandar men sarnaýyqtar ortasynda bul qalaı bas kótere alsyn. Tipti bylaıǵy el basqa eshteńemen jumysy joq, mundaılyq aýrýlarǵa «jyn soqqan», «periniń salqyny tıgen», «albasty basqan» sııaqty kóńildi basqaǵa aýdarar ataýlar berse de bıge jeńildik kep jatqan joq.
Bir ýaqytta baqsy da kórindi. Basyn maı shamnyń jaryǵynda túsi ajyratqysyz shytpen tańǵan, ústinde manaǵy bóz kóılegi, eki qolynda qobyzy men úki qaýyrsyndy asasy, ún-túnsiz ishke qaraı attady da, ortadaǵy ashyq bos orynnyń joǵary jaǵyna, ózin kútken naýqastarǵa arqasyn tıgize-mıgize jaıǵasty. Asasyn jerge kóldeneń tastap, qobyzyn aldyna tik qoıdy. Qyl ysqyshy da birge eken. Kenet ysqyshpen qobyzdyń shanaǵyn «tyńq» etkizip urdy da, ary-beri esilte jáneldi. Qobyzdyń alǵashqy úni alystan at terletip kele jatqan habarshynyń aıǵaıyna uqsady. Sosyn jan ushyryp áldekimdi shaqyrǵan basqa bir únpazdy kóz aldyna ákelgendeı. Bara-bara botasyn izdegen boz ingenniń daýsyna aýysty. Biraq baqsy osy bette birden qarqyn alyp ketken joq, qobyz únin kilt úzip, qulaǵyn burap, túkirikpen bekitýi eki-úsh márte qaıtalandy. Uzaq saryndy sosyn baryp tapty. Otyrǵandardyń biri shydamaı:
– Jaryqtyqtyń saýsaǵy býynsyz jaralǵan ba? – dedi.
– Maqtamańdar, jynym kelmeı qoıyp júrer, – dep baqsy eskertý jasady. Endi barshanyń aýzyna birjola qum quıyldy.
Qobyz saryny birazǵa sozylyp, jandy jeı bastaǵanda oǵan baqsynyń óz daýsy qosyldy. Endi baqsy emes, kádimgi jyrshynyń ózine aınaldy. Eń áýeli baqsylar atasy – Qorqyt babaǵa sıyndy:
Baqsy baba, sen qolda,
Men sıyndym tar jolda,
Men sıyndym sizderge,
Medet bergin bizderge!
Odan áride baǵanaly Qoılybaı baqsy ataldy. Sosyn qońyrat Kókshe baqsyǵa kóshti. Mana kúndiz osy Kókshe baqsy jóninde bilgisi kelgen bireýlerdiń qolqasy esine tústi me, bul tusta Balqybek myqtap-aq kósildi. Ashyq, aıqyn sózderi syńǵyraǵan kádimgi jyr tókti.
Onsyz da aýrýy bar, saýy bar barshasynyń nazaryn ózine tartqan Balqybek baqsynyń myna tókpesi tusynda bári múldem siltideı tyndy. Qatty kóńil qoıyp tyńdaǵanda adamnyń qulaq, moıyn tamyrlaryna kúsh túsedi eken, átteń, syrtta aı, ishte sham jaryǵy, degenmen de túnniń aty tún ǵoı, áıtpese mynalar bir-biriniń kúdireıgen moıyn tamyrlaryn kórer edi. Balqybektiń jyrlaýynsha, Kóksheniń jaratylysynda jaı adam tabıǵatymen syıyspaıtyn kóptegen erekshelikter bar. Mysaly, Kóksheni óz zamandastary «táńir buty» atapty. Onyń maǵynasy Kókshe baqsynyń bolmys-bitiminde kóktegi táńirdiń óz jaratylysy, sýreti aıshyqtalyp turady eken, ári Kókshe baqsy ár tún saıyn aq boz atqa minip, aspanǵa kóterilip, kók Táńirisiniń ózinen jarlyq alyp qaıtady eken. Ári onyń qobyzy da kókten túsken, Táńiriniń qoly tıgen dúnıe.
Mine, Balqybek baqsy osy jaǵyn tolǵap kep, sol Kókshe baqsydan da medet tiledi. Odan soń Balaqaı baqsy, Shúmen baqsy, Shaqar baqsy, Uzaqbaı baqsy, Berikbaı baqsy, taǵy basqalardyń attary ataldy. Myna Balqybek solardyń bárin ózine pir tutady, kómek suraıdy.
Odan soń jyndar legi ketti:
Jyn atasy Jırentaı,
Qolyńa jasyl tý aldyń,
Naızańdy qanǵa sýardyń,
Dertti kórip qýandyń.
Aqsaq qoıdaı mekirenip,
Oqyra maldaı jamyranyp,
Zııandasty qatynnan
Ala alarmysyń ajyratyp?
Jyn keledi aıdap al,
Aıaq-qolyn baılap al!
Jyn atasy Jırentaıdan soń shaqyrylǵandar leginde Seksen Shoq, Jádigóı Jarǵysh, Aq Aıamas, Er Shoılan sııaqty jyndar ataldy. Bul shaqta Balqybek qatty teńselip, aıly aspan men tún munary basqan orman-toǵaıly jer ortasynda jalǵyz ózi qalǵandaı asa qaharly da muńdy sarynǵa kóshti. Baqsy men qobyz daýsy báıgege qosylǵan kóp attan qara úzip shyqqan qos tulpardaı endi qaısymyzdy qaısymyz basyp ozamyz degen jan tásilim eterlik básekege oıysqandaı. Bara-bara odan óńi ózgerip, endi básekeles qos tulpar biri ozsa ekinshisi kútip alyp, aldaǵy mol olja men abyroıdy qyldaı qııanatsyz qaq bólýge ýádeleskendeı tekekke kóshti.
Budan keıingi sarynda jurttyń qulaǵy shalǵan qubyjyqtar ataýlary – «Mańdaıynyń qaly bar, arqasynyń jaly bar qyzyl shubar aıdahar», «Balaq shýdasy salpyldap, azý tisi saqyldaǵan qara býra», «Barmaǵy bar, ókshesi joq elshi qyz», «Aspandaǵy kóp peri, aı astyndaǵy aq peri» edi.
Eskeldi óziniń tula boıy qurysqanmen tútin ıisin shalǵan murnyn kóterińkirep, baqsyǵa barynsha saý kózben qadala qaraýdan jazbady. Qasyndaǵy jansyz butadaı qaraýytqan Maltabar men Káshkeden basqalardyń saly sýǵa ketkendeı moıyndary salbyrańqy ekenin baıqaıdy:
Bir kezde Balqybek áıelshe jińishke daýyspen syńsý aıtqanǵa uqsady:
Jyn da bolsa syrlasym-aı,
Ózimniń syrlas bolǵan muńdasym-aı.
Keldiń be aman-esen,
Tolyqsyp, qurdasym-aı!
Osyny aıtty da, túsiniksiz bir kúbirdi shubyrtyp, daýsyn qaıta jýandatty:
Kóziń salshy aýrýǵa
Daýasy munyń bar ma eken?! – dep qasyndaǵy áldekimge zirk-zirk etti. Osylaı naýqasqa qarsy sharaǵa shaqyrǵan biraz ótinish, zil bildirildi.
Kenet baqsy burq-sarq etip, ornynan atyp turdy. Qolynan qobyzy ushyp ketken, esesine úki qaýyrsyndy asa taıaǵyn ile túregelipti. Dúleı ashý shaqyrǵan adamdaı aqyra asa taıaqtyń basymen ózin keýdege urdy.
– Ákelińder! – degen jan dármen daýsy shyqty. Bosaǵa jaqtan áldekim atyp turdy da esikten áride tútini shalqyǵan, azdap qyzyl shoǵy da kóringen jeroshaqtan dóńgelek birdemeni ákele jatty. Bul manadan shoqtyń ishinde jatqan, bir jaq sheti shıe tústenip qyzarǵan temir taba edi. Baqsy ony jalańash qolymen ustap, tilimen muqııat jalaı bastady.
– Daq salma deńder! – dep aqyrdy baqsy.
Mine, sonda ǵana qobyz saryny men baqsynyń jyry uıytyp, taldyryp tastaǵan dala kók teńizdegi kemedeı yrǵalyp ketkenge uqsady.
– Daq salma!
– Daq salma!
– Daq salma!
Osylaı shýlasqan el baqsynyń daýsyn basyp keterdeı kórinip edi, joq onyń óresi áli de tym joǵaryda eken. Óz-ózinen zorlanyp, qyshqyryp kep bergende tóbelerinen naızaǵaı shatyrlaǵandaı báriniń záre-quty qashty. Jartylaı qyzarǵan tabany jalap bitkesin bóz kóıleginiń omyraýyn aǵytyp jiberip, jalańash tósine basty. Sosyn bala qushaqtaǵan adamdaı ortadaǵy ashyq jerde bılep kep berdi. «Áı, sóıt, búıt, tur» degen sózderdi qosa aıtyp, aıǵaılap qoıady. Sosyn tabanyń qyzarǵan jaǵyna qaltasynan kishkentaı pilte alyp tıgizip edi, ol lap etip jandy. Sonyń jaryǵynda Eskeldi Balqybek baqsynyń jaman ózgerip ketken túrin kórdi. Ózi shaqyrǵan jyndary munyń betine neshe túrli boıaý tógip, shımaı salyp ketkendeı.
Baqsy janǵan pilteni aýzyna saldy. Bul oıyny bitkesin:
– Ákelińder! – dep qaıta buıyrdy. Jańaǵy jeroshaqtan taba ákelgen kisi endi qamshynyń sabyndaı birdemeni ustap kele jatty.
Sóıtse, ol atan túıeni baýyzdaýǵa jaraıtyn úlken pyshaq eken. Baqsy ony qolma-qol aýzyn ashyp, ary óńeshine tyǵyp jiberdi.
– Daq salma! – degen jurttyń daýsy jańa kúshpen órshidi. Bul sózdi Eskeldi men qasyndaǵy eki joldasy da aıtýda edi.
Baqsy qanjardyń sońynan aýzyna qolyn da suǵyp, bolat qarýdy keńirdeginde burady. Álden soń qaıta sýyryp, qaqyryna bastady. Sirá, qandy kóbik qusty. Endi baqsy:
– Haı, oıbaı-aı, aı, aı! Alla-aı, aı, haı, haı! – degen daýystar shyǵardy. Otyrǵan kópshilik sony qaıtalady. Kóp kómekeıden shyqqan ún túngi dalany basyna kótere bergen shaqta baqsy shalt qımyldap, taıaý mańdaǵy aýyr naýqastardyń birin qushaqtap, jep-jeńil dúnıelikteı ilip áketti. Aldyna kóldeneń ustap turdy da aınaldyryp-aınaldyryp ákep, jerge sylq etkizdi. Bul kótergeni áıel eken, yshqyna bir ún qatty da talyp tústi.
Alda budan da soraqysy bar eken. Baqsy asa taıaǵymen jerdiń shekesin oıardaı urǵylap, dúrsildetip, bılep júrdi de kenet jańaǵy úlken pyshaqty taýyp alyp, ony álgi áıeldiń qaq júregine suqpasy bar ma? «Daq salma» degen jurttyń daýsy jańa kúshpen órbidi. Sol kezde baqsy múldem ay aıǵaımen:
– Toqtat! – dep buıyrdy. Sóıtse, endi «daq salma» deýdiń qajeti joq eken. Sirá, baqsynyń óz kómekeıine kirip shyqqan pyshaq keleside basqaǵa qaýipsiz sanalsa kerek. Jurt sap tyıyldy. Baqsy sosyn bir qolyn saýsaqtaryn tarbıta joǵary kóterdi de, ekinshi qolyn áıeldiń keýdesine suǵýly pyshaqtan aıyrmaı aınalasyna alaq-julaq etti. Jyldaı aýyr kóringen biraz ýaqyttan soń ǵana pyshaqty sýyryp alyp, jerge laqtyrdy.
Endi aldyn ala aıaq astyna tastalǵan arqanmen ózin belden orap:
– Tartyńdar! – dedi. Bes-alty jigit ekige bóline arqannyń ushtaryn eki jaqqa bar kúshterimen tarta jóneldi. Biraz aýrýlar ol jigitterdiń aıaǵynyń astynda taptaldy.
Baqsy biraz eseńgirep, arqannan bosandy da, basqa áreketke kóshti. Bul endi úı ishindegilerdi tegis tóbelerinen alaqanymen bir-bir basyp shyǵýǵa kiristi. Úıdegiler támamdalǵasyn syrtqa qaraı sekirip, mundaǵylarǵa da sony jasady. Munda jurtty tóbeden basýdy Eskeldi jaqtan bastap edi. Baqsy ózine jaqyndaǵanda Eskeldi onyń alaqany tóbesine tıgenderdiń bári sol zamatta-aq eseńgirep qyljıyp qalatynyn baıqady. Sol halge ózim de ushyrarmyn dep, bul aldyn ala ońtaılanǵandaı da edi. Joq, baqsynyń alaqany qus qaýyrsynyndaı jumsaq eken, súıkep ótkendeı boldy da basqa esh áseri bilinbedi. Al Maltabar men Káshke olaı emes, apıyn iship masaıǵandaı-aq ekeýiniń moıyndary munyń kóz aldynda qısaıa ketti. Baqsy olardan da ary ótip, basqalardy óstip, qyljıtyp, japyra berdi. Kenet beri qaıtyp, Eskeldi bıdiń tóbesine qaıta qol saldy. Bul joly da solaı, qus qaýyrsynyndaı jumsaqtyǵynan basqa eshteńesin sezbedi. Odan soń baqsy odan da ári ótip, Eskeldiniń qasyna úshinshi márte kelip, tóbesine taǵy alaqan tıgizdi. Taǵy da solaı, moıny da qısaımady, masaımady da. Baqsy endi tap osy bıde bir óshi ketkendeı syrtta jypyrlaǵan kópti taýysqasyn úı ishine qaıta kirdi de jelkóz keregeniń ar jaǵynan Eskeldige oqshyraıa qarady. Osy sátte ishte de, syrtta da, sanap taýysqysyz kóptiń ishinde Eskeldiden ózge saý adam joq edi. Baqsy qaıtse de munyń amalyn tabýdy oılanǵan eken. Kenet manaǵy asasyn taýyp aldy da tabaldyryqtan qarǵyp shyǵyp, Eskeldige qaraı júgirdi. Eskeldi múldem qorǵanǵan da joq, myna kópten bul áýlıe me ári jańaǵy áıeldiń qaq júregine qara pyshaq ta suǵyldy ǵoı, onyń qasynda asa taıaq degeniń ne, táıiri? Biraq osy mezette kórgen adamdy tań-tamasha qaldyrarlyq bir oqıǵa boldy. Baqsy bıge qaraı asasyn qulashtaı sermep edi, tún túneginde tulǵasy aıqyn kóringen bir jas aq býra qanatty qussha qımyldap, ony qaǵyp tastady. Baqsy ekinshi márte, úshinshi márte siltedi, biraq qımyly adamnan shıraq aq býra taǵy da sóıtip, jan ushyryp darytpady. Sosyn ǵana baqsy az-kem sabyr sýy basylǵandaı bul jaqqa qaıtyp jolamady. Tek basqalarǵa arnalǵan qımyldaryn jalǵastyra berdi.
Kóz aldynan aq býra ketkesin de Eskeldi asa sergek qalpynda kirpik qaqpaı baqsynyń oıynyn baqylady. Baqsy áli de kóp qımyldar jasady. Ásirese, kókke sekirip, bir orynda tizesin qalshyldatyp bıleýi kóp.
Osylaı uzaqqa sozylǵan tynymsyz qımyldan soń qobyzyn qaıta alyp, esilte jóneldi. Ózi qosa sarnady. Bul jolǵy saryn tipten uzaqqa sozylǵandaı. Tipti bas-aıaǵy joq, ózenniń aǵysyndaı birdeme. Eskeldige eń aýyr tıgeni de osy. Bir mezette sańq etip, qobyzdyń úni de, baqsynyń saryny da kilt basyldy-aý.
Sosyn baqsy túregelip, orylǵan pishendeı sulaǵan ishtegilerdi de, tystaǵylardy da aıaǵymen bir-bir túrtip oıata bastady. Bárine de aıtatyny bir sóz:
– Boldy, óz mekenjaılaryńa qaıtyńdar.
Ulan-asyr jınalǵan kópshilik tún ishinde qorasynan qýylǵan nán otar qoıdaı jan-jaqqa órip júre berdi. Aıly tún, muryndary shalǵan tútin ıisi ǵana aýyr uıqydan keıingi sátte osynaý qarapaıym tirshilik baryn bulardyń esine salǵandaı. Biraz sal aýrýlar burynǵydaı súıenish izdemeı óz aıaqtarymen tik basyp júrip ketti. Basqa syrqattar da anasynan qaıta týǵandaı jańa kúsh-qýatqa ıe bolǵanǵa uqsaıdy. Sebebi manaǵy yńyrsyǵan, yńqyldaǵan dybystar qaıta qozdamady.
Uzaqbaı DOSPANBETOV,
«Ana tili».
