Qazaq halqynyń ǵasyrlar boıy kútken táýelsizdigimen ilese onyń tól óneri — aıtys ta jańǵyryp, jańa sıpatta halyq ómirine endi. Bul salany órkendetýde eńbek sińirgen azamattardy sanamalasaq, bir qoldyń saýsaqtarynyń ózi artylyp qalary haq. Áıtkenmen, sol aıtystyń uımdastyrylyp, halyqtyń qumaryn qandyrýyna muryndyq bolǵan jandardyń ózderin túrtpektep, jeke múddeler qaqtyǵysynyń ortasynda jeke tulǵany bylaı qoıyp, halyqtyń baıyrǵy tól ónerin de kókparǵa salyp jibergenderin álgindeı jolbıkeler ańǵarǵan da joq. Elbasynyń atyn jamylyp, erlerge aýyz salǵandardyń áreketteri Prezıdenttiń qulaǵyna jetip, biraz ýaqyt toqtap qalǵan aıtys sony serpinmen alǵa basty. Biz de osy ıgi habardy estip, qazirgi ýaqyttaǵy aıtystyń birden-bir janashyry bolyp daýsyz esepteletin aqyn Júrsin Ermanǵa jolyǵyp suhbattasqan edik. Qysqa da bolsa, naqtyly jaýaptarymen ol kisi talaı máselege qatysty ótkir pikirlerin bizben bólisti.
- Júrsin Moldashuly, sońǵy kezderi aıtystyń toqyrap qalǵany týraly ártúrli áńgimeler aıtylyp júr ǵoı. «Osy aıtystyń tóńiregindegi qalyptasyp, beleń alyp ketken ahýal týrasynda Elbasymyz Nursultan Nazarbaevqa aıtylmady ma, jetkizilmedi me?» degen saýal halyq kókeıin tesip júrgeni belgili…
- Bul suraǵyńa jaýap bersem, qoıǵaly otyrǵan talaı suraǵyńa jaýap beriledi. Aıtys, keıingi alty jylda kórsetilip kelgen aıtys sońǵy eki jylda jabyq turdy. Aıtystyń toqtatylǵany ras, efırden de alyp tastady. Qazir Qazaqstanda belsendi túrde aıtysyp júrgen 50-60 shamaly aıtysker aqyn bar. Olardyń arasynda osy kúni ǵylym kandıdattary men doktorlary da bar. Eldiń basyn biriktirip, kókeıindegisin jerine jetkize, kesip aıta alatyn aıtys sııaqty pýblııstıkalyq janrdy Elbasynyń jaýyp tastaýy múmkin emes edi. Óıtkeni, Prezıdenttiń ózi keshegi Súıinbaı, Jambyldyń aýlynan shyqqan, solardyń jyrlaryn tyńdap, shapanyn ıiskep ósken azamat. Keıingi jolbıkeler Elbasynyń atynan ár jerge aıtqyzyp kúrdeli de kemeńger ónerdi toqtattyrdy. Mine, bir aı boldy, memlekettiń óziniń uıymdastyrýymen, Mádenıet mınıstrliginiń qoldaýymenen Astanada úlken aıtys ótkeli jatyr. Atalǵan sharaǵa burynǵy aıtystardyń jeńimpazdary, atap aıtsaq, Amanjol Áltaev, Rınat Zaıytov, Aınur Tursynbaeva jáne basqalar sııaqty belgili «sen tur, men ataıyn» deıtin belgili aqyndar, sosyn elimizdiń birqatar oblystarynda ótkizilgen irikteý jarystarynda ekshelip shyqqan jas aqyndar qatysqaly otyr. Iá, óte jas jigitter shyǵyp jatyr. 10-11 synyptardyń oqýshylary da bar. Bul aıtysymyz ózi myna Astanadaǵy EQYU-nyń sammıtinen keıin týra 10 kúnnen keıin, ıaǵnı jeltoqsannyń 10 men 11-i kúnderi ótpekshi. Árıne, sammıt — memleketimizdiń ómirindegi úlken ýaqıǵa. Ánsheıin aqsha shashý bolyp jatyr degen de áńgimeler shyǵyp jatyr. 15 jyl burynǵy elınograd qalasynda, odan keıingi Aqmola, keshe ǵana Astana atanǵan qalada álemniń 61 memleketiniń basshylary, onyń ishinde 21 memlekettiń prezıdentteri bas qosqaly otyr. Mundaǵy jıyn qorytyndysynda qabyldanar qujatqa qol qoıyldy degen sóz — Qazaqstannyń aty álemge jaıyldy degen sóz. Onsyz da tekke, olaı-bylaı shashylyp jatqan aqshanyń nesin qyzǵanamyz. Biz qazaqtyń ǵasyrlar boıy ańsap kelgen táýelsizdiginiń jemisin endi kórip kele jatyrmyz ǵoı. Endi tyrnaq astynan kir izdeı bermeı, sol táýelsizdikti órkendeterde qaı jerden qandaı máseleler qolbaılaý bolyp jatyr, qalaı qaraı júrýimiz kerek, qaıtsek rýhymyzdy joǵary kóteremiz degen másele tolǵandyrýǵa tıis. Sondyqtan, meniń enshime taǵdyrdyń jazýymen qazaq halqynan Aıtystyń joly ashylǵanyn aıtyp, jurtshylyqtan súıinshi suraý baqyty tıip turǵanyn aıtpaı kete almaımyn.
- Júrsin Moldashuly, endigi bir bilsek degen jaıt — aıtystyń jańǵyrýy táýelsizdiktiń aldynda-aq bastalǵan. Meniń bilýimde, kezinde Almaty qalalyq partııa komıtetiniń álde birinshi, álde ekinshi orynbasary bolyp júrgen shaǵynda Izbasar Baltabaev degen kisi de sonaý 70-shi jyldardyń orta tustary shamasynda bir márte qolǵa alyp kórgen eken. Ol kisiden Qazaq radıosynda istep júrgen kezimde suhbattasyp, bir-eki habar da jasaǵan edim.
- Onyń ras, aıtysty kóterýdi men televızııada júrgen jyldary qolǵa aldym. Respýblıkalyq deńgeıde teledıdardan kórsettik. Izbasar Baltabaev degen kisi bolsa, ol kisi sol kezde rasynda da óziń aıtqan jerde qyzmet atqarǵan. Onyń uıymdastyrǵan aıtysyn M. Áýezov teatrynda ótkenin ózim kórgenmin. Ol ýaqyttaǵy aqyndar partııanyń qatań baqylaýymen qaǵazǵa jazylyp qoıylǵan mátindi aldaryna jaıyp qoıyp aıtysatyn. Al, biz kádimgi sýyryp salyp aıtysatyn, aıaq astynan sóz taýyp aıtatyn aqyndardyń saıysyn uıymdastyrdyq. Shyn máninde halyqtyń aıyzyn, qybyn qandyratyn aıtys sol ǵoı.
- Al, endigi bir jaıt — aqyndarymyz aıtys toqtatylǵannan keıin shashyrap, árqaısysy ártúrli salaǵa ketipti. Al, anaý Rınat Zaıytov degen jigitimiz, tipten, «rep» degen janrǵa oıysyp ketipti desedi…
- Bul jerde eki másele bar. Rınattyń az ýaqyt mýzykanyń sol janryna bet burmaq bolǵany ras. Biraq, kóp nárseni jete bilmegendikten, birqatar kisilerdiń synyna da ushyrady. Rınat Zaıytov — «reptiń» de, eshteńeniń de emes, aıtystyń bel balasy. Onymen ózim sóılesip, aqyl-keńesimdi aıtqannan keıin, beti beri qaraǵan. «Aqyndardyń shashyraýy» degen turǵydan aıtatyn bir mańyzdy másele — myna dinge baılanysty bolyp tur. Bizdiń Qazaqstanda din degen óte kúrdeli máselege aınaldy. Dinniń túrli aǵymdary aqyndardy ártúrli joldarǵa salyp tur. Birimiz ýahhabıst bolsaq, endi birimiz baıaǵy ata-babalarymyzdyń, paıǵambarymyzdyń jolymen ketýdemiz. Bireýler qoshtaıdy, bireýler qoshtamaıdy. Qajylyqqa baryp kelgender bar, solardyń arasynda dombyrany «haram» dep, «óleń jazý kúná» dep júrgenderi bar. Mysaly, alty alashqa belgili Muhamedjan Tazabekovten aıtysker retinde aıyrylyp qaldyq. Balǵynbegimizdiń de solqyldap júrgen jaıy bar. Bul endi kórip-bilip otyrǵan nársemiz. Esh ýaqytta da Islam dini óleńge tyıym salmaǵan.
Paıǵambarymyzdyń hadısterinde de bar. Ol óziniń sahabalaryna aıtady: «Ár elge dindi aparǵanda sol eldiń saltyna, dástúrine laıyqtańdar, soǵan beıimdeńder!» deıdi. Tipten, keletin bolsań, bizdiń qasıetti Quran Kárimniń ózi de óleńmen jazylǵan nárse. Uly óleńmen! Endi kelip aıaq astynan «Oıbaı, Islam dini óleńge tyıym salady eken!» deıdi. Din — memleketke de, halyqqa da qyzmet etýi tıis.
- Endigi suraǵymyz — osy sharanyń baıandy bolaryna senýge bola ma?
- Osy máseleni osydan bir apta buryn Prezıdent ákimshiligi jetekshisiniń orynbasary shaqyryp áńgimelesti. Men dál osy suraqty dál osylaı qoıyp kórdim: «Budan keıin ne bolady?». Maǵan berilgen ýáde — ol kisiler aıtystyń mán-maǵynasy, kórkemdik-ıdeologııalyq sıpaty jaǵynan sapasy joǵary bolsa, ony teledıdar men radıodan nasıhattaýǵa barlyq esik ashyq bolady. Bul jerde kózdelgen údeden shyǵa bilý — ózimizge, aqyndardyń aıta bilý qabiletine baılanysty bolyp kórinedi.
- Osy jerde taǵy bir kókeıtesti másele shyǵady ǵoı: enzýra jaǵy qalaı bolmaq?
- enzýra ár ýaqytta bolǵan. enzýra eki jaqtan da bolady. Birinshisi — bılik tarapynan: «mynany — aıtýǵa bolady, anany — aıtýǵa bolmaıdy» degen qatań talap qoıylady. Osy túsirilgen aıtysty efırden berý kezinde teledıdardyń enzýrasy bolady. Shydaı almaı qatty ketip qalǵan tustaryn alyp tastap otyrady. Ekinshisi — aqynnyń óziniń ishindegi, sanasy men kókiregindegi enzýra. «Mynany aıtsam, jaqpaı qalam-aý» degen sıpattaǵy. Árıne, bılik óz aqshasyn tólep aıtysty ótkizip otyrǵanynda «aıt, aıtpa!» degenge renjý orynsyz. Aqyndardyń sheberlikteri osy jerde synǵa túsýi tıis. Yǵytyn taýyp, tigisin jatqyzyp, áńgimeni aıta bilse, kez kelgen áńgimeni jerine jetkizýge bolady. «Aqynmyn» eken dep, «aýyz ózimdiki eken» dep, aýa jaıyla berýdiń qajeti joq. Halyq kútken sózdi aıtý kerek. Saýatty, mádenıetti túrde, eshkimniń ar-namysyna tımeı, qorlamaı aıta bilse. Halyqtyń kókeıindegisin…
- Sońǵy suraq. Osy qolǵa alynyp jatqan, ıaǵnı jańǵyrtylyp jatqan aıtystyń basshylyǵy, atqarý jumystaryndaǵy qyzmet bólinisteri qalaı júzege asyrylmaq?
- Ótkeli jatqan aıtystyń barlyq qarjylyq, basshylyq jaǵyn Mádenıet mınıstrligi, onyń Mádenıetti qoldaý qory kóterip otyr. Ideologııalyq basshylyq — osy aıtystyń kópten bergi qamqorshysy, qazaqtyń abyzy atanyp júrgen Myrzataı Joldasbekovtyń qolynda. Al, burynǵysynsha, qara jumystaryn atqarý, uıymdastyrý, daıyndaý, shaqyrý-keltirý, baǵyt berý, teledıdarǵa jetkizip, ony montajdap efırge berý jumystary — meniń moınymda. Túıip aıtqanda, barlyǵymyzdyń da ıleıtinimiz bir teriniń pushpaǵy bolmaǵy aıdan anyq aqıqat.
- Áńgimeńizge rahmet!
Suhbattasqan Beıbit TÓLEGENULY,
«Aspekt M» áleýmettik-gýmanıtarlyq zerttteýler
ortalyǵynyń sarapshysy
Túpnusqadaǵy taqyryp: ««Halyq barda, qazaq barda
aıtysty alataıdaı búldirý múmkin emes»»
«aspect-m.kz» saıty
