«Bul bı – qazaqty qurtqysy keletinderge asyl dúnıe». Salmaǵy atan túıeniń súıegin ýatatyn sózderdi ary-beri sermeı kele, Berik Sultanov degen áriptesimiz bı tóresiniń basynan «bylapytty» quıa salypty. «Erinbegen etikshi bolady» degendeı, ekiniń biri blog ashyp, baspasózge shyǵarmaıtyn oıyn basyp jatqany demokratııa da, durys ta shyǵar… Ekiniń biri degenim ersilik bolar, Berik bildeı jýrnalıst. Aldymen, Beriktiń ne degenin ańdaıyq.
«Qara jorǵa» babalarymyzdan qalǵan jádiger emes. Urpaǵyna bıdi mura qylatyndaı babalaryma ne kórinipti?»,– dep kelip, Buhar jyraý, Iúginekı, Ybyraı, Abaı atalarymyzdyń din haqyndaǵy sózderin tizip shyǵypty. Endi osynyń bári «biz úlgi alatyn adamdar, olar bizge «osy bı senderge amanat» dep aıtqan joq qoı degen qısyndy oı aıtady. Durys qoı, ata-babamyzdyń muraǵatyn qansha aqtarsaq ta, notarıýsten bekitip, zańgermen kelisip pishken amanatyn tappaspyz. Endi qarańyz, erte zamanda qymyz ashytý tehnologııasyn, jylqyny quryqtaý, talqandy túıý tásili degendi de patenttep, keshirińiz qaǵaz júzinde amanattap ketip pe eken? Bunyń bári halyqtyń túısiginde san ǵasyrdan beri saqtalyp keldi emes pe? Endeshe, «Qara jorǵa» bıi de qanymyzǵa sińip ketti desek, qısyndy shyǵar. «Qara jorǵa» qazaqpen qaıta qaýyshqan soń, balabaqshadaǵy balasynan zeınettegi shalyna deıin eńkeńdep, bılep ketkeni de jynnyń tirligi me eken? Astana, Atyraý, Taldyqorǵanda myńdap, al toılarymyzda japa-tarmaǵaı býynymyzdy búgip bılesek, fenomen dep baǵalaýǵa bolar. Shahanov aıtatyn «aqparattyq-genetıkalyq baılanystyń» shaǵyn kórinisi osy. Onyń taǵy bir dáleli, kezinde shyǵys jekpe-jek óneriniń jampozy Mustafa Óztúrik «Alataı» degen fılminiń senarııine «Qamajaımen» birge osy býyn bıin de qosa jazǵan desedi. Iakı, «Qara jorǵany» Qytaıdan oralǵan qandastarymyz ǵana alyp keldi degen bos sóz bolyp qalady. Túrkııadaǵy týysqandarymyz da bılep kelgen…
Aıtpaqshy, Berik baýyrymyz «Qara jorǵa» – zınaǵa alyp baratyn joldardyń biregeıi. Sebebi, bı barysynda qyz ben jigittiń bir-birine óte jaqyn bolatyny daýsyz. Qyzdyń tal shybyqtaı buralǵanyn, jyly kúlkisin, oınaqtaǵan kózin kórgen kez kelgen erge shaıtannyń jaman oı salatyny aıdan anyq» dep, qara aspandy tóndire ketedi. Sonda túngi klýbtardaǵy «tıptronık», «trans», «haos», «rep» sekildi jynoınaq zınaǵa ıtermelemeıdi eken, ıá? Olardyń qasynda «Qara jorǵa» on ese ádepti emes pe? Áýeni de, kıimi de qazaqy bıdi «sumyraı qylyp» kórsetip, qalǵandaryn momaqan qylý qaı jobaǵa alǵyshart bolypty? Jaraıdy, bıdiń tegi qalmaqtyq, ıa mońǵoldyq bolsyn dep jeńile salaıyq. Biraq sol bıdi jalpyqazaqtyq deńgeıge shyǵaryp, ulttyq brendimizge aınaldyryp jatqan ózimiz emes pe? Buǵan sol qalmaq, mońǵoly da, qytaıy da talasyp jatqan joq. Endeshe, ulttyq tanym umtylǵan dúnıeniń bárine Islamdy qarsy qoıa berý sonshalyq saýattylyq emes. Osy jóninde «Qara jorǵa» óner ujymynyń dırektory Jamalı Dıhanulyn da sózge tarttym.
«Bilim bolsa, Qytaıdan da, Qyrymnan da úıren» degen sóz qalǵan ǵoı. Al, biz Urym da emes, Reseı emes, ózimiziń qazaqtyń tól bıin tirilip alyp kelip jatyrmyz. Endi oń-solymyzdy tanyp, baǵalap kele jatqanda, mundaı syńarjaq kózqarastar bolyp turady. Ókinishtisi, olar bizdiń dúnıemizge HHI ǵasyrdyń kózqarasymen qaramaıdy. Qazaq sózge toqtaǵan. Jýrnalıst eken dep oıyna kelgenin aıta berýge bolmaıdy. «Qara jorǵa» qalmaqtyń bıi bolsa, onda nege Ózbekáli Jánibekov óle ólgenshe bılep ketti ony? Qazaq mádenıetine ólsheýsiz úlesin qosqan aǵamyz bıdiń tegin ajyrata alǵan shyǵar endi… Al Talshyn Qarabalına degen apaıymyz 1945 jylǵa deıin «Qara jorǵany» bılep keldi. Budan artyq qandaı dálel kerek? Tegi bolmasa, án aıtpaı, bı bılep, mádenıetten maqurym bolyp otyraıyq, osy ma keregi?
Shyny kerek, óz basym sol «Qara jorǵany» jarytyp bılemeımin de. Biraq, bılegim keledi. Sheber bıleıtinderin kórip, qyzyǵamyn, qyzǵanamyn, úırengim keledi. Áıtpese, ár toıda «Otyzdan asyp baramynǵa» ózbek ákániń qımylyn salyp, qajyp bittik qoı.. Áıteýir, ulttyq tanym men dinniń teń bolmasa da, tete júrgenin qalaıtyn kóp qazaqtyń birimiz ǵoı. Sol shek pen tektiń sheginen asyp, ásirege salynyp, asyra siltemeıik! Qazaqtyń jaýy «Qara jorǵa» emes! Ia tak dýmaıý (“Mımıno”)
Órken KENJEBEK,
«Órkenniń órnegi» blogynan
