"Daıyndyqsyz kezdesý". Nazarbaevtyń bitimgerligine Pýtınniń jaýaby

- Nazarbaev Ýkraınada kóp jyl turǵandyqtan ish tartatynyn bilemin. Biraq ol Ýkraınaǵa óz baqytyn muhıttyń arǵy betinen izdeýdiń keregi joq ekenin, kórshilerimen kelisimge kelgen jón ekenin aıtyp keledi. Ázirge Ýkraına prezıdenti Vladımır Zelenskıımen kezdesý týraly sóz joq, óıtkeni biz "norman formatynda" jolyǵatyn bolyp ýaǵdalasqanbyz. Ýkraınadaǵy jaǵdaı retteý máselesi boıynsha "norman formatynan" ózge tetik joq, - dedi Reseı prezıdenti Vladımır Pýtın.

Pýtın bul pikirin BRIKS sammıtiniń qorytyndysy boıynsha ótken baspasóz konferenııasynda aıtty.

Ol óz pikirin "daıyndyqsyz kezdesýge asyǵýdyń keregi joq. Oǵan men de múddeli emespin, prezıdent Zelenskıı de múddeli emes, naqty nátıjeden keıin kezdeskenimiz durys" dep tolyqtyrdy.

Osyǵan uqsas pikirdi qarashanyń 13-ine Pýtınniń baspasóz hatshysy Dmıtrıı Peskov ta aıtqan bolatyn. "Norman formaty" - Ýkraınanyń shyǵysyndaǵy janjaldy retteý úshin 2014 jyldan beri jumys istep kele jatqan Ýkraına, Reseı, Franııa jáne Germanııa jetekshileri men syrtqy ister mınıstrliginiń kezdesý formaty.

12 qarashada Qazaqstannyń burynǵy prezıdenti Nursultan Nazarbaev Ýkraına prezıdenti Vladımır Zelenskıı men Reseı prezıdenti Vladımır Pýtındi beıtarap jer - Nur – Sultan qalasynda betpe - bet kezdestirgisi keletinin jáne oǵan Vladımır Zelenskıı kelisim bergenin habarlaǵan. Sol kúni "Astana Club" forýmynda sóılegen Nazarbaev Ýkraına men Reseıdi tatýlastyrýdaǵy óz rólin ózi joǵary baǵalady. Reseı Qyrymdy anneksııalaǵannan keıingi janjaldy retteý úshin Batys memleketteriniń qatysýymen jasalǵan Mınsk kelisimine de zor úles qosqanyn aıtty.

- Olardy alǵashqy kúnnen bastap tabystyrýǵa tyrysyp kelemin. Meniń jumysymnyń alǵashqy nátıjesi Mınskidegi kezdesý boldy. Aldymen Eýropa elderin aralap shyqtym, odan keıin Kıevke, Poroshenkoǵa bardym, odan soń Máskeýge keldim. Franııa prezıdenti Qazaqstanda bolǵan edi, men odan qaıtarda Máskeýge soǵyp, Pýtınmen kezdesýdi ótindim. Mine, osylardyń nátıjesinde, Mınskide jınalýǵa jáne sol kezdegi máselelerdi sheshýge qol jetkizdik. Barlyǵy qalypty arnaǵa túse bastaǵan edi, - dedi Nazarbaev.

Qazaqstannyń burynǵy prezıdentiniń bastamasyn Qazaqstannyń keıbir aqparat quraldary "Nazarbaev Reseı men Ýkraınany tatýlastyrýdyń amalyn tapty" dep jarııalady.

Qazaqstannyń burynǵy prezıdendi Nursultan Nazarbaevtyń buǵan deıin de birneshe ret ara aǵaıyndyq jasap, bitimger retinde kóringisi keletini baıqalǵan.

2014 jyly aqpanda Reseı Ýkraınaǵa tıesili Qyrym túbegin anneksııalaǵan soń "ara aǵaıyndyq mıssııasyn" birneshe ret usynyp, Reseı men Ýkraınany Astanada (qazirgi Nur-Sultan qalasy) kelissóz ótkizýge shaqyrǵan. 9 aıdan soń Kıevke resmı saparmen barǵanda Ýkraınanyń sol kezdegi prezıdenti Petr Poroshenkoǵa da aıtqan. Osy kezdesýde Nazarbaev Mınsk kelisimin "Poroshenkonyń eńbegi" dep sıpattaǵan bolatyn.

Qazaqstannyń saıası sarapshylary Nursultan Nazarbaev bitimgerligine ártúrli baǵa bergen edi. Keıbiri, "halyqaralyq deńgeıdegi janjaldarǵa bitimgerlik jasaǵysy keletin Qazaqstannyń Reseı men Ýkraına arasyndaǵy qaqtyǵystarǵa ara aǵaıyndyq jasaýǵa múmkindigi bar" dese, keıbiri "osy ýaqytqa deıin Qazaqstannyń ara aǵaıyndyq jasap, shıelenisken máselelerdi sheshkenin kórmegenin" aıtqan.

Nursultan Nazarbaevtyń bitimger retinde róli Qazaqstanyń resmı baspasózinde jıi aıtylyp, 2017 jyly "Bitimger mıssııasy" telefılmine aınaldy.

Fılmde prezıdent Nazarbaevtyń 2015 jyly qarashada Sırııada Túrkııanyń joıǵysh ushaǵy Reseıdiń Sý-24 bombalaýshy ushaǵyn atyp túsirgennen keıin ýshyqqan Reseı-Túrkııa arasyndaǵy daǵdarysty retteýge qosqan úlesi, Reseı men Batystyń ara qatynasyn qalpyna keltirýge umtylysy, Reseı men Túrkııa bastamasymen Astana qalasynda (qazirgi Nu-Sultan qalasy) Sırııa máselesi boıynsha kelissóz ótkizgeni sóz bolǵan.

"NAZARBAEV ÓZINE JARNAMA JASAǴYSY KELDI"

Azattyq Pýtın-Zelenskıı kezdesýin uıymdastyrý týraly Nazarbaevtyń usynysy jaıly Táýekelderdi baǵalaý tobynyń dırektory, saıasattanýshy Dosym Sátbaevpen suhbattasty.

Azattyq: Sátbaev myrza, eks-prezıdent Nursultan Nazarbaevqa Pýtın men Zelenskıı kezdesýin uıymdastyrý ne úshin kerek? Nazarbaevtyń túpki oıy ne?

Dosym Satbaev: Nazarbaev bul usynysty óziniń jeke basyn oılap jasap otyr. Ol ishki jáne syrtqy aýdıtorııaǵa yqpal etýge talpynyp kórdi. Syrtqa – postsovettik aımaqqa – ol ózin prezıdenttikten ketse de áli kúnge deıin "negizgi tatýlastyrýshy" retinde kórsetkisi keldi. Al ishki qazaqstandyq aýdıtorııaǵa syrtqy elderge de áser ete alatynyn kórsetýge tyrysty. Sondyqtan bul jerde Nazarbaev óziniń jeke basyn jarnamalaǵysy keldi.

Azattyq: Nazarbaev Qazaqstandy kelissóz júrgizýge «beıtarap aımaq» retinde usyndy. Dál osy jaǵdaıda Qazaqstan shynymen «beıtarap aımaq» pa?

Dosym Sátbaev: Nazarbaev resmı deńgeıde Reseıge búıregi buratynyn kórsetken. Onyń sońǵy jyldardaǵy "Batys Reseıge qatysty tym qatal saıasat ustandy", "Qyrym men Shyǵys Ýkraına máselesinde Reseı anyǵyraq kózqarasyn bildirdi" jáne "Reseıdiń bul qadamǵa barýǵa óz sebepteri boldy" degen sózderi Nazarbaevtyń Máskeýge kóńili burǵanyn ańǵartty. Qazaqstan "Qyrymdaǵy referendým halyqtyń qalaýy boldy" degende Poroshenko bıligi tusyndaǵy Ýkraına Nur-Sultanǵa nota joldaǵan. Sol kezde biz postsovettik aımaqta Qyrymdaǵy referendým jaıly nota alǵan jalǵyz el boldy. Belarýstyń ózi Qyrymdaǵy referendýmǵa beıtarap kózqaras ustandy.

Azattyq: Nazarbaevtyń usynysyn Máskeý men Kıev nege salqyn qabyldady dep oılaısyz?

Dosym Sátbaev: Nazarbaevtyń usynysy olardy yńǵaısyz jaǵdaıǵa qaldyrdy. Nazarbaevtyń kóńiline tıip ketpes úshin Zelenskıı men Pýtın jaı ǵana alǵys aıtty. Zelenskıı qazanda Pýtınmen "norman formatynda", Germanııa men Franııanyń qatysýymen ǵana kezdesetinin aıtqan. Máskeý men Kıev belgili bir baǵyttar boıynsha kelissóz júrgizýge daıyn ekendikterin kórsetkisi kelip, osyndaı gýmanıtarlyq qadamǵa baryp otyr. Biraq eki taraptyń óz ustanymdaryn ózgertkisi kelmeıtinin kórip otyrmyz. Munyń saıası astary bar, sebebi munda bir eldiń terrıtorııasyn basyp alý máselesi tur. Al Pýtın men Zelenskıı Qazaqstanda kezdesse, bul másele sheshilmes edi.

Azattyq: Pýtın Nazarbaevtyń usynysy jaıly "daıyndyqsyz kezdesýge asyǵýdyń keregi joq" dedi. Tym qatal aıtylǵan jaýap emes pe?

Dosym Sátbaev: Pýtın belgili bir deńgeıde Nazarbaevqa keıbir máselelerge aralaspańyz degendi kórsetti. Ýkraına men Reseı arasyndaǵy másele óte kúrdeli. Mundaı kezdesýlerdi tyńǵylyqty uıymdastyrý kerek. Nazarbaev Japonııada Zelenskıımen jolyqty. Sol kezde bul usynystyń shetin shyǵarsa kerek. Demek, ol bul usynysyn Reseıge tańyp otyr. Pýtın budan da qatty aıtýy múmkin edi. Sebebi ol avtorıtar basshy retinde oıyn erejesin ózi basqarǵandy unatady. Al bul jerde Nazarbaev "Qazaqstanda kezdesińder" dep óz oıynyn usynyp otyr. Eger Pýtın Zelenskıımen kezdeskisi kelse baıaǵy da jolyǵar edi.

Azattyq: Nazarbaev buǵan deıin de "bitimger" bolýǵa tyrysqan...

Dosym Sátbaev: Nazarbaev Qazaqstanda túrli bitimgershilik sharalar uıymdastyrǵandy unatady. Reseı, Túrkııa jáne Iran qatysqan Sırııa kelissózi ótti. Astana kelissózine basqa tarap kelmedi. Onyń aldynda Qazaqstan Iran ıadrolyq baǵdarlamasy boıynsha kelissóz júrgizdi. Nazarbaev osyndaı talaı shara uıymdastyrdy. Nazarbaevtyń jeke bas múddesi bolǵany aıtpasa da túsinikti. Beıbitshilik salasy boıynsha Nobel syılyǵyn alýǵa tyrysty. Ol álem aldynda bul syılyqqa laıyq ekenin kórsetkisi keldi. Nazarbaevtyń eki baǵyty boldy. Birinshisi, Qazaqstannyń – ıadrolyq qarýsyz statýsy. Nazarbaev bul taqyrypty kótergendi óte jaqsy kórdi. Jaqynda Qazaqstanda búkilálemdik antııadrolyq sammıt ótkizgisi keletinin aıtyp qaldy. Ekinshisi – bitimgershilik sharalary. Munda da onyń jeke múddesi jatyr.

Azattyq: Qalaı oılaısyz, Qazaqstannyń "bitimgershilik" bastamalary qanshalyqty nátıjeli boldy?

Dosym Sátbaev: Joq. Qazaqstan Iran ıadrolyq baǵdarlamasy, Sırııadaǵy jaǵdaıdan bólek Úndistan men Pákistan arasyndaǵy máseleni sheshýge tyrysty. Biraq nátıjesiz – eki el arasy áli de salqyn. Qazaqstan uzaqqa jalǵasqan qaqtyǵystardy sheshýge tyrysty. Ondaı qaqtyǵystardy bir-eki, tipti júz kelissózben sheshý múmkin emes. Sebebi bul qaqtyǵysta bir jeńimpaz bolýy tıis. Iá, Qazaqstan ara aǵaıyn bolǵysy keldi. Bir jaǵynan, munda turǵan eshteńe joq. Qazaqstandy beıbitsúıgish el retinde qabyldaı bastady. Ekinshi jaǵynan alsaq, bul bastamalardan esh nátıje kórip jatqan joqpyz.

"Azattyq" radıosy

Foto avtory Mikhall Metzel Tass