Astana degen qalanyń bir mıssııasy sol bolar — jer betinde shashyraǵan qazaqtyń at tóbelindeı túrli tobyn qosty da, mıdaı aralastyrdy. Ásirese, shetelden kelgen qandastar da sol «kompanenttiń» biri bolyp júr. Kázir kádimgideı el bolyp qaldyq. Basynda bir-birimizdi jatyrqap, anaý-mynaýymyzdy túrtkilep kúlip otyratynbyz. Endi jas kúnimizden birge ósken dos-jarandaı qımas jandarǵa aınaldyq. Olarsyz búgingi qazaqtyń bútindigin de elestetý qıyn, óıtkeni, búginimizge qoıan-qoltyq aralasyp, keýlep barady sabazdar! Sóılese, sózinen qazaqtyń qany tamyp turǵandaı, jazsa — jazýy saırap tur… qazaqtyń izi sııaqty… Qusbegilik ónerge sońǵy jyldary Arab jurty qatty qyzyǵatyn bolypty.
Ásirese dáýletti adamdar suńqar baptap, ustaǵandy asa unatatyn kórinedi. Osydan birneshe jyl buryn Arab Ámirliginiń sheıhteri sonaý ıtarqasy qııandaǵy Baıólkede qyran qus baptap, ań aýlaıtyn qazaq degen halyqtyń jurnaǵy turady degendi estip, óz kózimen kórmekke qumartypty. «Izdegenge — suraǵan» degendeı, sol tusta Monǵolııanyń atynan Mysyrda otyrǵan tótenshe jáne ókiletti elshi, ulty qazaq Saıran Qadyruly deıtin azamattyń aralasýymen bul jumys júzege asqan eken.
Osylaı Altaıy qyrandar Arabııa topyraǵyna baryp, aq sáldeli arab sheıhteriniń sherin tarqatypty. Arab ámirligine búrkit baptap aparǵan baıólkelik Shaızada Jaqaıuly men Ardabek Qınaıatuly degen azamattar eken. Osy sapar jaıynda jýyqta Shaızadamen áńgimelesýdiń sáti tústi.
ShAIZADANYŃ ÁŃGIMESI
Bizge «kelsin» degen habar 2002 jyldyń jeltoqsan aıynda jetti. Sodan búrkitterimizdi alyp Ulanbatyrǵa aıyrplanmen (ushaqty aıtady) ushyp jettik. Astanada onshaqty kún aıaldap, qustyń qujattaryn, ózimizge vıza daıyndap alyp, týra aqpan aıynyń 12-si kúni Máskeýge keldik. Qolymyzda búrkit, túlki tymaǵymyzdyń úkisi jelbirep, murtymyz salbyrap jetip kelgen bizdi kórip, orystyń kedenshileri shoshyp ketti-aý deımin, kózi shegir sary qyz shańyldap shyǵa keldi. «Atyp jiberseń de óziń bil!» degendeı mańqıyp tura berdik. Altaıdyń búrkiti Máskeýdiń mádenıetin qaıdan bilsin, bir áredikte meniń qolymdaǵy qus sývıner satyp turǵan dúńgirshekke qaraı sańǵytyp kep jibergeni.
Bizdi búrkitimizben qosyp kedennen Saıran Qadyruly alyp ótti. Keshikpeı Máskeý — Dýbaı baǵyty boıynsha ushatyn kólikke otyrdyq. Tańerteń Dýbaıǵa kelip qondyq. Munda kúnniń ystyǵy 30 gradýs. Keshe ǵana 30 gradýs sýyqtan shyqqan edik. Aınala saǵym qýǵan qyzyl qum. Qala tap-taza. Jap-jasyl. Dýb, palma aǵashtaryn kórdik.
Ushaqtan túsken jerde ústerine aq halat kıgen eki arab jigiti búrkitterdi alyp ketti. Bizdi Dýbaı qalasynan 165 shaqyrym jerde ornalasqan Ábý Dabı shaharyna alyp keldi. Bes juldyzdy qonaq úıge ornalastyrdy.
Qaladan 60 shaqyrym jerde bıiktigi 120 metr qoldan turǵyzylǵan jasandy tóbeshik bar eken. Ózderi ony «taý» dep, áspetteıtin kórinedi. Osy «taýdyń» eteginde patshanyń «Qus bazasy» deıtin torlanyp, arnaıy jasalǵan oryn bar. Osynda suńqardyń túr-túrin ósiredi eken. Bizdiń búrkitterdi ákelip osynda ornalastyrypty. Bizdi kórgende búrkitterimiz qanatyn qomdap jiberip, dúr silkindi. Eriksiz kózime jas úıirildi. Jat jurtta jáýteńdegen ómir-aı degen…
Bizdiń búrkitter mundaı ystyqty kórmegen, qaıyrymnan jańylyp qojyrap ketse qaıtemiz dep, qoryqtyq. Kúndelikti baptap, ara-tura shyrǵa salyp daıyndaı bastadyq. Ol eldiń túlkileri bizdiń jaqtyń qarsaǵynan da kishkene. Qoıany bizdiń taýdyń kójegi tárizdi. Mundaı usaq ańdy ustap kórmegen qyrandar ańǵa túspeı uıatqa qaldyrýy da múmkin edi.
Sodan bir kúni «Mansýr sheıh kelip kóredi» degen habar jetti. Sheıhtyń jasy 80-nen asqan adam eken. Birneshe alǵynshaq áıelinen 19 balasy bar. Búkil úrim butaǵymen tórt-bes mashınaǵa otyryp, aınalma jolmen tóbeniń basyna kelip toqtady. Qudaı saqtasyn, myna dúnıeniń búkil teletilshileri sheıhke erip keldi. Jarq-jurq, satyr-kútirden búrkit turǵoı ózimizdiń esimiz shyǵyp ketti. Maǵan búkil álem bizge qarap turǵandaı elestep ketti.
At shaptyrym alańqaıǵa 2 túlki, 3 qoıandy jiberdi. Bizde bir Allaǵa sıynyp búrkitterdiń tomaǵasyn sypyrdyq. Jaryqtyq qus ekesh qustyń da namysy bar eken, ekeýi qaıqań etip qaıshylaı aspanǵa kóterildi. Qaıter eken dep, qarap turmyz. Oıyrym-aı, atqan oqtaı shúıilip kelip túlki, qoıandardyń tý-talaqaıyn biraq shyǵardy. Baıqus ańdardyń júni shashyrap aspanǵa ushty. Osy ǵumyrymda qyrannyń osylaı zaryna kirgenin buryn-sońdy kórmegen edim. Al kep aǵyl-tegil jylaıyn. Janymyzǵa sheıhtiń ózi kelip, qos búrkitti qolyna ustap sýretke tústi. Osylaı Arabııada abyroıymyz asty.
Qaıtarda bizdi bastap kelgen Saıran myrza óz jumysymen Mysyrǵa ketetin boldy. Joldasym ekeýimiz búrkitterdi tastap ketýge bel baıladyq. Óz basymyzdy aman-esen elge jetkizsek sonyń ózi úlken olja edi. Biz ketken soń búrkitterdiń aıaǵyna saqına salyp ushyryp jiberipti.
***
Arada taǵy bir jyl ótken soń búkil jurt ǵajaıyp oqıǵanyń kýási boldy. Arabııada qalǵan Sháızadanyń qońyr búrkiti týǵan topyraǵyna oralypty.
Beken QAIRATULY,
«Abaı-aqparat»
