Saıat Aqbasov: Ónerde kimniń myqty ekenin moıyndaý da erlikpen para-par

- Saıat, siz esimi elge belgili kúı­shilerdiń birisiz. Basylym bet­te­rine qanshalyqty jıi shyǵyp tu­ra­syz?

- Gazet-jýrnaldardan jıi kó­ri­nip turamyn dep aıta almaımyn. Bir-eki ret kúıshilik óner, dás­túrli án, ulttyq mura tóńireginde ki­shigirim suhbat ber­genim bol­ma­sa, jeke ózime qatysty suh­bat­tar jasalǵan emes. Birinshi ret siz­derdiń sha­qy­rýlaryńyz boı­yn­sha, re­dak­ııa­laryńyzǵa kelip otyr­myn.

- Al telebaǵdarlamalarǵa túsý ja­ǵy qalaı?

- Eń alǵash «Mır» telearna­syn­da Baǵlan Bábijannyń «Mı­ras» avtorlyq jobasynda suh­bat ber­gen edim. Odan keıin «Qazaqtyń 100 kúıi», «Altybaqan» sııaqty baǵ­darlamalarǵa qatysyp, óz óne­ri­mizdi kórsetýdiń sáti tústi.

- Osy ýaqytqa deıin sizben esh­­kim­niń tolyqqandy suhbat júr­gizbeýin ne­lik­ten dep oılaı­syz?

- Ózgeler sııaqty árbir izde­ni­­simizge jarnama jasap, kúı­i­miz­ge klıp túsirip júrmegennen keı­in kóz­ge kóp túse bermeıtin shy­ǵar­myz. Biraq soǵan qara­mas­tan, ga­zet-jýrnaldardyń bir jaq­sysy dás­túrli óner ıelerin esh­qashan umyt qaldyrǵan emes. Al te­le­ar­na­larda kerisinshe kúı­shiler kó­ri­ne­tin baǵdarlama aty­men joq.

- Eki márte Prezıdent stı­pen­dııa­synyń ıegerisiz. Ónerdegi je­tis­tikterińizge sál sholý ja­sa­saq…

- «Ónerge árkimniń de bar ta­la­sy» degendeı, bala kezimde áýeli án aıtýǵa qumar bolatynmyn. «Jel­bir-jeken», «Erkem-aı» sı­ıaq­ty halyq ánderin óz betimshe oryn­dap júretinmin. Bertin kele aý­ylǵa konservatorııa támamdap kel­gen aldyńǵy tolqyn aǵa­la­ry­myz­dyń dombyra tartqanyna qa­rap, qos ishekke degen qy­zy­ǵý­shy­ly­ǵym oıandy. 9 synyptan us­­­­t­azym Kenjebaı Imataevtyń tár­­bıeleýimen kúıge túbegeıli áýes­tene bastadym. Mektep bitirgennen keıin P.Chaı­kovskıı atyndaǵy Almaty mý­zykalyq kolledjine túsip, Má­de­nıet qaıratkeri Shynarbek Asqarulynan tórt jyl bilim al­dym. Osy oqý ornynyń qabyr­ǵa­syn­da birtalaı jetistikke qol jet­kizdim desem bolady. Res­pýb­lı­kalyq, halyqaralyq konkýrs­tarǵa qatysyp, eki ret Prezıdent stı­pendııasyn ıelendim. Bul ma­ra­p­atty sol kezdegi Memlekettik hat­shy Ábish Kekilbaev óz qolymen ta­bystady. Sol ýaqyttaǵy Má­de­nıet mınıstri Qyrymbek Kósher­ba­ev arnaıy quttyqtaý hat jol­dap, kolledjdiń mereıin bir asyr­­ǵan. Osy kórsetkishterimniń ar­­­qasynda Qurmanǵazy atyndaǵy ult­tyq konservatorııaǵa shertpe kúı­diń sheberi Bilál Ysqaqovtyń kla­syna emtıhansyz qabyl­dan­dym. Al konservatorııada oqyp jú­rip, «Nur Otan» partııasynyń qol­daýymen shetelderdegi qan­das­ta­rymyzdyń aldynda konert qoı­yp, Ózbekstandaǵy qandasta­ry­myzben júzdesip, Reseı, Túr­kııa, Franııa memleketteriniń dá­min tatyp, sýyn ishtik. Stý­dent­tik kúnderden eń este qalǵany — 2003 jyly Sankt-Peterbýrgtiń 300 jyldyǵyna oraı Reseıge sa­par shekkenimiz. Qaharman qalada Jam­byl Jabaevtyń týǵanyna 150 jyl tolýyna baılanysty es­kert­kish ashylyp, aıtýly sharanyń sal­tanatty rásimine Almatydan — Sankt-Peterbýrgke deıin mara­fon­­shylar júgiretin boldy. Ar­na­ıy jasaqtalǵan brıgadanyń qu­ramynda biz de jolǵa shyqtyq. Bas­tapqyda avtobýs ishinde otyr­ǵa­nymyzben, jolda qyzdy-qyz­dy­men sportshylarǵa qosylyp ket­tik. Bastapqyda úsh-bes, on, so­ńyna qaraı 25 shaqyrymǵa de­ıin ter shyǵaryp, ári salaýatty ómir saltyn ustanyp, ári óne­ri­miz­­­di kórsetip qaıtqanbyz. Osyn­daı joǵary deńgeıli sharalarǵa at­­­salysyp, birneshe elge gas­trol­dik saparmen shyǵý stýdent úshin jaman jetistik emes dep oı­laı­myn. Qazir P.Chaı­kovskıı atyn­daǵy Almaty m­ýzykalyq kolledjinde jáne T.Júr­genov atyn­daǵy Óner aka­de­mııasynda dom­byradan dáris be­remin.

- Kolledj qabyrǵasynan dás­túr­li án klasyn ashýdy armandaǵan eken­siz…

- Buıyrtsa, P.Chaıkovskıı atyn­daǵy Almaty mýzykalyq kol­ledjiniń qurylǵanyna 2012 jyly 80 jyl tolady. Munda for­te­pıano, fleıta, saksafon, vıo­lon­chel, baıan, skrıpka sııaqty klas­sıkalyq aspaptardyń barlyq túri oqytylady. Dombyra sy­ny­by da bar. Tek dástúrli án klasy joq. Negizi, aýyldan kelgen kez kel­gen bala Almatyǵa «ánshi bo­la­myn» dep keledi. Alaıda bárine bir­deı oryn joq, oqýǵa túskende biri qobyzǵa, biri dombyraǵa bó­li­nip ketedi. Men olarǵa kúı úıretip otyr­sam, olar menen únemi Bir­jan­nyń, Aqannyń, Estaıdyń án­de­riniń qalaı oryndalatynyn su­raıdy. Bir-eki ret kórsetip ji­ber­genim bolmasa, biraq túbegeıli ba­sy-qasynda otyrýǵa qol tıe ber­meıdi. Maǵan osy jaıt birden-bir túrtki boldy. Kópten beri kó­keı­de júrgen oıymyz edi. Kol­ledj dırektory Aıa Jaken­qy­zy Qalıeva úlken qoldaý kórsetip, 2011-2012 oqý jylyna bi­rin­shi ret shá­kirt qabyldadyq.

- Neshe bala stýdent atandy?

- Ázirge mınıstrliktiń ból­ge­ni eki oryn. Jetisý án mektebine bir qyz, bir jigit tańdap aldyq. Bo­lashaqta 3-4 bala qabyldasaq pa degen oıdamyz.

- Eki balaǵa qansha oqytýshy dá­ris beredi?

- Dástúrli án klasy «Jeke án sa­lý» bóliminiń ishinen ashyldy. Dom­byra, qobyz, sazsyrnaımen qa­tar oqytylady. Zamandasymyz, do­symyz, áriptesimiz, Dánesh aǵa­myz­dyń shákirti Nurjan Jan­peı­isovti jumysqa shaqyryp otyr­myz. Stýdentter tek án emes, qo­symsha kúı de úırenedi. Klas­sı­kalyq vokal, daýys qoıý mek­te­binen ótedi. Notalyq saýatyn asha­myz. Bir sózben aıtqanda, jan-jaqty kásibı bilim alyp shy­ǵady.
Budan bólek, jyl saıyn «Ha­lyq aspaptary» bólimine bir kýrs­ta otyz baladan qabyldaımyz. Jo­ǵaryda aıtyp ótkendeı, onyń joq degende on besi ánge qushtar. Olar­ǵa da eshqandaı shekteý qoı-maı­myz, fakýltatıv sabaq ese­binde qosymsha meńgeretin bo­la­dy. Qustyń qos qanatyndaı án men kúıdi shákirtterimiz qatar alyp júrse eken deımiz.

- Nege tek qana Jetisýdyń án mek­tebin bólip aldyńyzdar?

- Kelesi jyldary mınıstrlik ta­ǵy oryn berse, ózge mektepterdi de qamtyp, qanatymyz keńeıedi degen úmitimiz bar. Alla sátin sal­sa, Arqa, Mańǵystaý, Syr óńi­ri, Batys Qazaqstannyń da dás­túrli án mektepteriniń irgetasyn osy kolledj qabyrǵasynan qa­laı­­myz dep otyrmyz. Quzyrly oryndardyń bergen ýádesi bar, jaq­sy bastamaǵa aıaǵyna deıin qol­daý kórsetetin shyǵar.

- Armanyńyz oryndalyp, bir mar­qaıyp qalǵan bolarsyz?

- Arman kóp qoı, bul kishkene bol­sa da talantty jastarǵa j­a­salǵan kómek.
Kúıimdi tartyp, óz kúıimdi kúıt­tep júre bersem bolar edi, onda meniń ultjandylyǵym, us­taz­dyq boryshym, azamattyǵym káne? Ónerge degen adaldyq, qa­zaq­tyń balasyna degen jana­shyrlyǵym qaıda qalady? Óner — halyqtiki, babalar murasyn na­sıhattaý, keıingilerge qaımaǵy bu­­zylmaǵan qalpynda jetkizý bá­ri­mizge ortaq paryz dep bilemin.
Erteń sol shákirtterimizdi bir bı­ikten kóre alsaq, eńbegimizdiń janǵany…

- Myqty ádisteme — qoıylǵan maq­satqa jetý joly. Eńbek janý úshin ustazdyń ózindik oqytý tásili bo­lýy kerek. Kelisesiz be?

- Árıne. «Tárbıe — tal be­sik­ten» degen. Máselen, qazir A.Ju­ba­nov atyndaǵy mýzykalyq mek­tep-ınternatta qońyraý ornyna qa­zaqtyń kúıi oınaıdy. «Búgingi ur­paq qazaqsha án aıtpaıdy, kúı tyń­damaıdy» degennen góri, bar­lyǵymyz osy júıege kósh­kenimiz du­rys. Ustaz retinde osyn­­daı ádis taý­yp, kish­ken­taı­y­nan talap etip, qu­laqtaryna sińire ber­sek, tól óne­rimiz eshqashan umy­tylmaıdy.
Taǵy bir mysal, ózim bir kez­de­ri №15 gımnazııada dombyra úı­irmesinen sabaq bergen edim. Ma­myr aıynda mýzyka pániniń mu­ǵalimi júktiligine baılanysty de­malysqa shyǵyp, mektep dı­rek­to­ry shaqyryp, «Oqý jyly bolsa, aıaq­talyp qaldy. Bir aıǵa bola adam almaı-aq qoıaıyn. Sen bı­yl­ǵy synyptardy birdeme qyp bitirip shyǵar» dedi. Birden jańa qyz­metime kirisip kettim. Kúı tyń­damaq túgili, muǵalim syı­laı­tyn bala bar ma? Sabaq ústinde uıaly telefondaryn shuqylap oty­rady. Odan qalsa, bir-birine ha­barlama jiberedi. Kózderi taq­ta­da bolǵanymen, oılary aı­da­lada. Olardyń betin beri qaratý úshin maǵan shynynda bir ádis qol­daný kerek boldy. Sóıtip, ár­qaı­sysynyń telefondaryna ózim dom­byrada oınap otyryp, bir­ne­she kúı jazdyrttym. Sosyn úıde jat­tap kelýge tapsyrma berdim. Týra «Áýendi tap» oıyny sııaqty, bir kúı tartamyn, olar shy­ǵar­ma-nyń atyn taýyp, kompozıtory kim ekenin, mazmunyn aıtýy tıis. Nátıjesinde, 4-synyp oqýshy­la­ry bir aı ishinde 15 kúı jattap shyqty. Tipti «Balamyz erteli-kesh kúı tyńdaıtyn boldy» dep ata-analar habarlasyp, ózimdi qý­an­typ tastady.
Sol sııaqty telearnalardan dás­túrdi dáripteıtin baǵdarla­ma­lardy úzbeı kórsetsek, keıingiler kim­niń kim ekenin bilip júrer edi. Bi­r­aq, ókinishke qaraı, kók jáshik­te­gi kókelerimiz Júsipbek Elebe­kov, Ǵarıfolla Qurmanǵalıev, Ma­­nar­bek Erjanov, Jánibek Kár­­menov sııaqty dúldúl ánshi­le­ri­­mizdiń, Dına Nurpeıisova, Jap­pas Qalambaev, Ýálı Bekenov, Ábi­­ken Hasenov, Maǵaýııa Hamzın syn­dy dáýlesker dombyrashy­la­ry­myzdyń kezinde taspaǵa túsken, «Al­tyn qorda» saqtaýly habar-la­ryn qaıtalap bere bermeıdi. Oqý­shylar olardyń túrin tany­maı­dy. Sondyqtan osy oraıdy paı­dalanyp, ulttyq arna basshy-la­ryna aıtar úlken nazymyz bar. Ba­ba­lardyń murasy, aǵalardyń ha­lyqqa, mádenıetimizge, ónerge si­ńirgen eńbekteri kún túspeıtin kó­leńkede shań basyp jatpaýy tıis. Ólgendi tiriltip, óshkendi qaı­ta jandyrmasaq, óskenimiz qaı­sy?
Bizdińshe, kúı ónerin dárip­teıtin baǵdarlamalardyń ashylýy da kúıge degen qyzyǵýshylyqty art­tyratyn birden-bir ádis bolar edi…

- Jón eken, jazǵy demaly­sy­ń­yz qalaı ótti?

- Azdap demaldyq, qydyrdyq. Shym­kentte úlken bir mádenı sha­ra ótip, qatysyp qaıttyq. Sonyń ara­synda kolledjge stýdentterdi qa­byldaý naýqany bastaldy. Odan keıin aýylda konert qoıdyq. Tý­ǵan jerim — Almaty oblysy Ker­bu­laq aýdany Qarashoqy sovhozy. El­basynyń saıasatyn qoldaı oty­ryp, «Nur Otan» partııasynyń «Dıp­lommen — aýylǵa» jobasy boı­ynsha sol aýdannan shyqqan óner adamdary aýyl mádenıetin kó­terýge atsalysyp, ósken-óngen je­rimizge taǵzym ettik. Eń­be­gimizdiń jemisin kórsettik. Oǵan aý­yl­ǵa ǵana emes, aýdanǵa, oblysqa eń­begi sińgen, 35 jyldyq tarıhy bar «Jetisý gúlderi» ansambli, Nur­ǵısa Tilendıevtiń shákirti, bel­gili dırıjer, kompozıtor, Má­denıet qaıratkeri Samat Má­lim­baı da qatysty. Jerlesterimiz aq batasyn berip, bir serpilip qal­dy. Eń bastysy, konertimizge ákim-qaralalar da kelip, sylaǵy tú­sip, tozyǵy jetip turǵan Má­de­nı­et úıin kúrdeli jóndeýden ót­ki­zýge ýáde berip ketti. Biz úshin sol úlken jetistik boldy.

- Mádenıet úıi jóndelgen soń, aý­ylǵa baryp jeke konert qoıatyn shy­ǵarsyz?

- Buıyrtsa…Oǵan deıin kele­si jyly taǵy bir konert qoısaq de­gen josparymyz bar. Aman-shylyq bolsa, mektep bitir­ge­ni­miz­ge jıyrma jyl bolady. Bizdiń sy­nyptan kezinde 7-8 aıtys aqyn­­dary shyqqan. Termeshi, kúı­shi­leri bar ónerli klass. Sol dos­ta­rymyzdyń basyn qosyp, ja­ny­myz­ǵa tanymal azamattardy alyp, áde­mi kesh ótkizgimiz keledi.

- Qalada da jeke shyǵarma­shy­lyq keshińiz ótpegen sı­ıaq­ty…

- Ázirge qazaq óneriniń maı­tal­mandary shoǵyrlanǵan mádenı or­tada jeke konert bere qoıǵan joq­pyn. Biraq ózim jumys is­teı­tin P.Chaıkovskıı atyndaǵy Al­ma­ty mýzykalyq kolledjinde bı­yl shákirtterimmen birigip, Táý­­elsizdiktiń 20 jyldyǵyna oraı shyǵarmashylyq esep berdik.

Kóp tartylmaı júrgen, nasıhaty az­daý kúılerdi qaıta jańǵyrtýǵa ty­rystyq. Sonyń ishinde Ós­ken­baı Qalmambetulynyń Qulbaı baq­shy degen túrikpen kúıshisimen saı­ysqa túskende shyǵarǵan «Jań­yltpash» kúıi, sondaı-aq «Úsh ananyń tartysy», «Úsh ata­nyń tartysy» sııaqty Mań­ǵys­taý óńi­riniń ańyz-áńgime­le­rimen ba­ıan­dalatyn kóne aıtys-tar­tys kúı­leriniń tarıhyn ózim aı­typ otyr­dym, stýdentter ke­zek-kezek oryndady. Bıyl taǵy osy úrdisti jalǵastyrmaqpyz. Bul joly kúılerdiń shyǵý tarı­hyn ózim emes, stýdentterge áń­gi­me­let­ti­re­min.

Qaı kúıdi almańyz, Qur­man­ǵa­zynyń «Tóremuraty», «Qaı­ran sheshem», «Aman bol, she­shem», «Ki­sen ashqanynyń» óz tarı­hy bar. Kóp jaǵdaıda tyń­daý­shy da, tar­týshy da túp tór­kinine, baı­y­by­na bara bermeıdi. «Túr­meden qash­qandy» jaı ǵana túr­meden qa­shyp bara jatyr dep tú­sinedi. Kúı­shiniń birneshe márte abaq­tyǵa aıdalǵanyn, alaıda halyq­tyń azattyǵy jolyndaǵy kú­resin toq­tatpaǵanynan habar­syz. Onyń ústine qazir jastar ara­synda sóı­leý mádenıeti artta qa­lyp, «jar­gon­men» sóıleý qa­lyptasyp ba­ra­dy.
Osy olqylyqtardyń ornyn tol­tyrý úshin, kúı men ańyz, ta­rıh qosa órilse deımin. Sonda shá­kirtterimiz ne oınap otyrǵanyn tú­sinip tartady. Ári kórermenniń qa­byldaýy da, sińirýi de basqasha bo­lady.

- Kóp tartylmaıtyn kúılerdi qaıdan aldyńyz?

- «Muraǵattan taptym» deı al­maımyn. Qudaıǵa shúkir, Altaı men Alataý arasynda qalyptasqan Shy­ǵys, Batys, Arqa, Qarataý, Je­tisý, Syr boıy, Mańǵystaý kúı mek­tepteri hatqa túsken, notalyq jaz­balary bar. Kúı tabaqtary, ki­taptary da jaryq kórgen. Sol mu­ralardyń ishinen qarap otyryp, sı­rek oryndalyp júrgenderin sa­rap­tap aldym. Budan bólek, úlken sah­nalarda jıi oryndalǵanymen, oqý baǵdarlamasyna enbegen tý­yn­­dylar bar. Jalpy, Jetisýdyń kúı­shilik mektebi kenje qalǵan mek­tepterdiń bireýi. Buryn­ǵy­laryn aıtpaǵanda, Nurǵısa Ti­len­dıevtiń kúıleriniń ózi or­kes­tr­de keń taraǵanymen, jeke kóp tar­tylmaǵan. Qojeke Nazar­uly­nyń shyǵarmalaryn bir izge tú­si­rip, Temirbektiń tókpelerin de ke­ń nasıhattaýdy birden-bir maq­sa­tyma aınaldyrmaqpyn.

- «Qazaqtyń dástúrli 1000 kúıi» jınaǵyna qansha kúı qos­ty­ń­yz?
- Bul jobaǵa men qatyspadym. Kóp kúıler muraǵattan alyndy, qaı­ta óńdeletinderin basy-qa­syn­da júrgen azamattar ózderi shesh­t­i. Ómirimiz alda, aman bol­saq, áli talaı bastamaǵa eńbek si­ń­irermiz. Oǵan eshqandaı ókpemiz joq. Shama-sharqymyz kelgenshe ha­lyqqa qol jetkizip, ónerdiń qa­ra qazanynda qaınap júrsek je­tedi.

- Sizdiń ánińizdi sahnadan estı ala­myz ba?

- Meniń daýsymdy estigen keı ki­siler «dástúrli ánshi eken» dep oı­­lap qalady. Tipti «kimnen bi­tir­diń?» dep surap jatady. Biraq úl­ken sahnada án salyp shyqqan emes­pin. Tek hobbı retinde aı­ta­myn. Sahnada, konertte, el al­dynda negizgi mamandyǵym boı­yn­sha kúı tartamyn.

- Dástúrli óner ıeleri or­ta­syn­da alaýyzdyq bar ma?

- Óz basym «alaýyzdyq kórip, ádi­letsizdik janyma batyp júr» dep aıta almaımyn. Qudaıǵa shú­kir, sol ónerdiń arqasynda bala-shaǵa tárbıelep, nápaqa taýyp otyr­ǵan jaıymyz bar. Bar­ly­ǵy­myz­dyń «ılegenimiz bir teriniń push­paǵy». Qaı mekteptiń ókili sah­naǵa shyqpasyn, ánniń jaqsy oryn­dalǵanyna arqamyz qozady. Dás­túrli kúı óneri ózindik erek­she­likterimen oryndalyp jatsa, oǵan da kóńilimiz tolyp, mereıimiz ósip qalady. Sheberligine tánti bo­lyp, basymyzdy ıip, ba­ǵa­laı­myz. «Oı, bárekeldi!» dep rıza­shy­lyq bildiremiz. Aıaqtan shalyp, mek­tep-mektepke bólinip alyp, tar­tysyp júrgen dáneńemiz joq.
Ónerde kimniń myqty ekenin moı­yndaý da erlikpen para-par. Qu­daı, el aldynda júrgen aza­mat­tar­dyń jaman atyn shyǵar­masyn!

- «Aınalaıyn» degen sózdi jıi qoldanatynyńyzdy baıqa­dyq…

- «Aınalaıyn» degen jaqsy sóz ǵoı. Kóńiliń tolǵan adamǵa de­gen rızashylyǵyńdy jetkizý, qur­me­tińniń belgisi. Jaqsy sózge jany semiretin qazaqpyz. Ár­daı­ym bir-birimizge jyly lebi­mi­zi­miz­di bildirip, Alla barshamyzdy jaq­sy isterimizben qýantyp jú­rýdi násip etsin!

Áńgimelesken
Qanshaıym BAIDÁÝLETOVA, «Aıqyn».

Facebook - парақшамызға жазылыңыз!

YouTube - арнамызға жазылыңыз!

Instagram - парақшамызға жазылыңыз!

VK - тобымызға жазылыңыз!

Telegram - арнамызға жазылыңыз!

OK - парақшамызға жазылыңыз!

Twitter - парақшамызға жазылыңыз!

LinkedIn - парақшамызға жазылыңыз!

Басқалармен бөлісе отырыңыз