Búgingideı jahandaný dáýirinde ulttyq qundylyqtarymyzdy qaımaǵyn buzbaǵan qalpy erteńgi urpaqqa qalaı jalǵastyra alamyz? Shoý-ındýstrııanyń mehanızmderimen ulttyq ónerdi damytý qanshalyqty múmkin? Dástúrli ánshi, ustaz Ardaq Isataevamen áńgimemiz osy tóńirekte órbidi.
– Ardaq, dástúrli óner máseleleri týraly az aıtylyp júrgen joq. Deı turǵanmen de, siz qalaı oılaısyz, biz sonyń narqyn, parqyn, tipti qadirin, shyn mánisinde, jete baǵalaı alyp júrmiz be?
– Ulttyq ónerdiń qundylyǵynyń ózi – onyń jadaǵaı, tym qarabaıyr kózqarastan bıik turatyndyǵynda. Ol – myńdaǵan jyldar boıy ábden suryptalyp, ómirdiń de, ánshilerdiń de tezinen, synynan ábden ótken dúnıe. Onyń narqyn tek mamandar ǵana, ónerdi jasaıtyn naǵyz tulǵalar ǵana belgileıdi. Sondyqtan da ol bıik turady. Bir qýanatynymyz – bizdiń dástúrli ónerimiz bolsyn, meıli ádebıetimiz ben mádenıetimiz bolsyn, óziniń baı qalpynda saqtalyp qalǵan. Al kóptegen Eýropa elderi óziniń dástúrli mýzykasynan aıyrylyp qalǵan. Biz sol kóneden tamyry úzilmeı kele jatqan qundylyqtarymyzdy búgingi ýaqytta nege laıyqty dárejede nasıhattaı almaı otyrmyz? Oǵan nege memlekettik deńgeıde kóńil bólinbeıdi?
Mysaly, sońǵy ýaqyttarda bolyp júrgen úkimettik konertterde dástúrli mýzykaǵa salǵyrt qaraıdy. Shetelderden qonaqtar shaqyrylatyn sondaı iri sharalarda halyq ánderi, kúıleri tolyqtaı oryndalmaıdy. Mysaly, Moarttyń, Bethoven, Bahtyń bir shyǵarmasyn alyp, jartysyn bólip tastasań, onyń ne máni qalady? Sol sııaqty Birjannyń, Aqannyń, Jaıaý Musanyń ánderi úzip-julyp oryndaýǵa kele me? Soǵan qaramastan, biz ánniń, kúıdiń mánine mańyz berýden góri shoý jaǵyna kóbirek bet buryp kettik.
Esesine, dástúrli ánniń Arqa, Batys, Jetisý, Syr boıy, Mańǵystaý mektepteriniń árqaısysynan bir-bir ánshi shyǵaryp, dástúrli mýzykamyzdyń joǵary deńgeıde ekenin kórsetkenimiz jón bolmas pa edi? Sondaı-aq telearnalarymyzda dástúrli ónerge arnalǵan baǵdarlamalar joqtyń qasy deýge bolady. Tipti kórermen kóńiline jol tapqan habarlardyń ózin iske alǵysyz etip, «jańarýymyz kerek, ondaı baǵdarlamalardy jasaǵan kúnde de qazirgi zamanǵa laıyqtap jasaý kerek» degen kózqarastar bar. Biraq talaı ǵasyrlar boıy óziniń taza qalpyn saqtap jetken marjandaı dúnıelerimizdi biz endi zamannyń talaby sondaı eken dep nege ózgertýimiz kerek?
– Ánshiler qaýymynyń jappaı estradaǵa eligýiniń ózi de sol «qazirgi zamanǵa laıyqtap jasaý kerek» degen talaptan týyndap jatyr emes pe?
– Ol ras. Tipti ulttyq dástúrdegi ánshilerdiń ózi májbúrlikten estradamen án salatyn boldy. Qarap tursańyz, bizde halyqtyq sıpat alyp ketken neshe myń án bar! Dúnıejúzindegi birde-bir halyqta munshama án joq! Kezinde A.Zataevıch, B.Erzakovıch sııaqty basqa da halyqtardyń mýzykatanýshylary qazaq ánin zertteı kele: «Bul – ne degen ushy-qıyrsyz baılyq!» dep tańǵalǵany belgili. Bylaısha aıtqanda, mýzykanyń, ánniń qudiretin biletin biz sııaqty halyq jer betinde kemde-kem. Sol injý-marjandaı ánderimizdi burmalaýǵa tıispiz be? Ókinishke qaraı, biz ulttyq qundylyqtarymyzdy óz dárejesinde nasıhattaı almaı otyrmyz. Jalpy, muny búkil elge nasıhattap, túsindirý de qıyn. Mysaly, bir ǵana halyq ániniń ózinde qanshama oram, qanshama ıirim bar! Tek tamyrynda ulttyq ónerdiń dáni barlar ǵana bolmasa, muny qarapaıym tyńdarmannyń uǵa qoıýy da neǵaıbyl. Sol úshin dástúrli ónerdi balanyń sanasyna sińirý mektep qabyrǵasynan bastalýy kerek jáne bul memlekettik turǵyda bilim standartyna kirýi tıis. Óıtkeni halyq ániniń bolashaq tyńdarmandary solar bolmaq. Qarapaıym halyqtyń halyq ánin túsinýi, qabyldaýy qıyn bolyp otyrǵany da – olardyń dástúrli ónermen bala kezinen sýsyndap óspegendiginen.
– Endi osyndaı jaǵdaıda dástúrli mýzykamyzdy qalaı saqtaımyz? Ony tyńdarmanǵa qalaı jetkizemiz?
– Buǵan tek qana qoldaý qajet. Al shoý-ındýstrııa mehanızmderiniń ulttyq ónerdi damytýǵa tıgizetin paıdasynan góri zııany kóbirek. Sebebi ulttyq ónerdi eriksiz bolsa da, estradanyń tilinde sóıletemin deseń, estradanyń taktisine salýyń kerek. Áıtpese sóılemeıdi. Nemese estradany buryp ákelip ulttyq ónerdi kúsheıtetindeı dúnıege alyp kelýiń kerek. Jalpy, shoý-ındýstrııanyń mehanızmderimen ulttyq ónerdi damytý qıyn. Mysaly, ulttyq ónerdi zamanaýı tásildermen nasıhattaımyz dep ártúrli janrda, stılde oryndap júrgender bar. Degenmen sondaǵy oınalyp jatqan án ıirimderi men kúı saryndary buzyldy ma, buzyldy. Án men kúı – adamdy oıǵa, sonaý tereńdegi ǵasyrlarǵa jeteleıtin máńgilik dúnıe. Ony aparyp taktige, estrada men rok stıline salǵannan keıin ne bolady? Bylaı qarap otyrsań, olar dástúrli ónerdi shoý-bızneske apardy. Alaıda sodan ulttyq óner utty ma, utyldy ma? Dástúrli ónerimizdiń tuǵyry sodan bıiktedi me, tómendedi me? Másele – osynda. Ekinshi bir nárse – ulttyq ónerdiń búkil dúnıeleri búgingi estradanyń, shoý-bıznestiń tetikterine saı kele me?
Mysaly, «Kóbik shashqandy» estradaǵa sala alasyń ba, fortepıanomen oınaı alasyń ba? Nemese Jarylǵapberdiniń «Shamasyn» estradamen aıta alasyń ba? «Shamańa qara» dep ánniń ózi-aq aıtyp turǵan joq pa?! Iaǵnı bul – bizdiń ereksheligimiz.
Jalpy, ulttyq ónerdiń óziniń damý joldary bar. Bul – tulǵalyq óner. Muny myńdar emes, birler ǵana ilgeri damytady. Sýyrylyp shyqqandar ǵana kórsete alady. Áıtpese sol keshegi Birjandar men Aqandardyń qasynda basqa ánshiler bolǵan joq deısiz be? Boldy. Biraq tulǵa bolǵannan keıin Birjannyń, Aqannyń aty qaldy da, basqalar umyt boldy. Qazir de myńdaǵan ánshi shyǵyp júr. Biraq shyndap qarasań, naǵyz talant ıeleri saýsaqpen sanarlyqtaı ǵana.
Ulttyq óner eshqashan shoý-ındýstrııa bola almaıdy, ol – tulǵalyq óner. Tulǵalyq óner bıik deńgeıde bolǵanda ǵana ulttyq qundylyq bolady jáne onyń baǵa jetpes narqy bolady. Sondyqtan ulttyq qundylyqtarymyzdy ómirsheń etemiz desek, ony shoý-bızneske, shoý-ındýstrııaǵa aınaldyrýdy emes, qaımaǵyn buzbaǵan qalpynda nasıhattap, memlekettik deńgeıde qoldaý kórsetken abzal.
Quralaı QOŃYR, «Alash aınasy».
