13 mamyr künı Özbekstannyŋ tūŋǧyş prezidentı İslam Karimovtyŋ kezınde bolǧan qaiǧyly oqiǧaǧa — Ändıjan qyrǧynyna — 20 jyl toldy.
Resmi mälımet boiynşa, 2005 jylǧy 13 mamyrǧa qaraǧan tünı jäne kelesı künı qaruly top Ändıjandaǧy türmege jäne bırneşe memlekettık mekemege şabuyl jasap, 12 qūqyq qorǧau qyzmetkerın öltırıp, 334 dana qaru-jaraqty basyp alǧan. Özbekstannyŋ qūqyq qorǧau organdarynyŋ habarlauynşa, laŋkester barlyǧy 70 adamdy kepılge alyp, olardyŋ 15-ın öltırgen. Keiın qalaǧa äsker engızıldı. Resmi derekke säikes, Ändıjan oqiǧasynda 187 adam qaza tapqan.
Alaida qūqyq qorǧauşylar qūrbandar sany 500 ben 1500 adam arasynda bolǧanyn aitady. Olardyŋ mälımetınşe, däl sol künı — Babyr alaŋynda bırneşe ondaǧan myŋ adam ükımet saiasatyna jäne ekonomikalyq qiyndyqtarǧa qarsy narazylyqqa şyqqan. Olardy taratu üşın küştık qūrylymdar oq jaudyrǧan. Qaza tapqandar arasynda äielder, balalar men qarttar köp bolǧan.
Keiın būl narazylyqqa qatysqan köptegen adamǧa zorlyq-zombylyq jasady degen aiyp taǧylyp, sot prosesterı jabyq jäne aşyq emes türde ötken. Köptegen adam elden ketuge mäjbür boldy.
Halyqaralyq qauymdastyq, sonyŋ ışınde Batys elderı, oqiǧaǧa täuelsız tergeu jürgızudı talap ettı, bıraq Özbekstan būl talapty qabyldamai, būl — ışkı ısımız dep jauap berdı. Būǧan jauap retınde Europalyq Odaq sanksiialar engızıp, qaru-jaraq jetkızuge embargo jariialap, 12 joǧary lauazymdy şeneunıkke elge kıruge tyiym saldy. Alaida 2009 jyly būl sanksiialar alynyp tastaldy. AQŞ-tyŋ tergeu jürgızu äreketterı de sätsız aiaqtalyp, ekı eldıŋ qarym-qatynasy naşarlady.
2013 jyly BŪŪ-da Özbekstandaǧy adam qūqyqtaryna bailanysty esep qaralǧan kezde, ükımettık delegasiia «Ändıjan — jabylǧan taqyryp» ekenın aitty. Keiın qūqyq qorǧauşylar halyqaralyq tergeu men kınälılerdı jazalaudy talap etkenmen, sol kezde Özbekstanǧa qysym älsırei bastaǧan edı. 2005 jyldan keiın engızılgen sanksiialar bırtındep alynyp, Batys elderımen qarym-qatynastar qalpyna keldı.
2016 jylǧy jeltoqsanda Şavkat Mirzieiov prezident bolyp sailanǧannan keiın BAQ bilık äreketterın synai bastady, al keibıreulerı Ändıjan taqyrybyn qozǧauǧa batyly jettı. Mäselen, 2019 jyly Qalampir.uz saity kezınde oqiǧaǧa tıkelei qatysqan būrynǧy ışkı ıster ministrı Zoqir Almatovpen sūhbat jariialady. Ol «Ändıjan oqiǧasy — men üşın auyr mäsele» dep atap öttı.
Onyŋ aituynşa, būl — bilıktı basyp aluǧa baǧyttalǧan terroristık äreket bolǧan.
«Keşırıŋızder, bıraq bız sol kezde qoldan kelgennıŋ bärın jasadyq», — dedı Almatov. Qazırgı taŋda būl sūhbat ornalastyrylǧan bet aşylmaidy.
2020 jyldyŋ aqpanynda Özbekstan Bas prokurorynyŋ orynbasary Svetlana Artykova Qalampir.uz-ke bergen sūhbatynda qaza tapqandar arasynda beibıt tūrǧyndar da bolǧanyn moiyndady. Onyŋ aituynşa, olardyŋ oq astynda qaluyna äskeri qyzmetkerler men basşylyq arasyndaǧy üilesımdıktıŋ bolmauy sebep bolǧan: bailanys qūraldary dūrys jūmys ıstemegen, komandir būiryqty estımegen nemese dūrys tüsınbegen, daiyndyq bolmaǧan. Bas prokurordyŋ orynbasary beibıt tūrǧyndardy atuǧa qatysy bar adamdar qylmystyq jauapkerşılıkke tartylǧanyn jäne keibırı merzımın ötep, türmeden şyqqanyn aitty.
