Bul adamnyń esimi búginde Birjan sal men Aqan seri, Úkili Ybyraı men Balýan Sholaq, Jaıaý Musa men Áset, Estaı men Imanjúsip, Muhıt pen Segiz seri esimderimen qatar aıtylady, janymyzǵa asa jyly estiledi, án dep soqqan júrektiń árbirine baǵaly, qasıetti de qasterli. Án álemine qosqan ólsheýsiz eńbeginen ózge, zerdeli zertteýler arqyly tarıhtyń shań basqan qoınaýynan eleýsiz qalǵan ánderdi silkı arshyp, bizge saf altyndaı jarqyratyp taýyp bergen rııasyz eńbegi de kókiregimizdi sheksiz qurmet pen maqtanyshqa bóleıdi… Ol jan – áıgili kompozıtor, Qazaqstan men Qyrǵyzstannyń eńbek sińirgen mádenıet qaıratkeri Ilıa Jaqanov! Jaqynda ǵana 75 jyldyq mereıli mereıtoıyn atap ótken ardaqty aǵamyzben Atyraý qalasynda arnaıy jolyǵyp, án áleminiń taǵylymdy da áserli áńgimesine qanyqqan edik.
- Aǵaı, ótkende sizdiń aýzyńyzdan: «endi esh ýaqytta qazaqtyń klassıkalyq áni bolmaıdy» degen pikirdi estip qalyp edik… Sonda bul tynysy keń, qazaqtyń naǵyz qalpyn tanytatyn ánder endi eshqashan týmaıdy degen sóz be?
- Áýeli myna bir jaıtty aıtqym keledi. Sender, jastar, qazaqtyń dástúrli án korıfeıleriniń kimnen bastalatynyn bilmeısińder. Qazaqtyń klassıkalyq ánderiniń uly atasy kim degende, Birjan saldan bastaý kerek. Birjan saldan soń Aqan seri, odan keıin Aqan serige shákirt bolǵan Úkili Ybyraılar ketedi. Endi naqty suraqqa keleıik, qazaq halqynyń basyna túsken neshe túrli qaıǵy-qasiret, qıly-qıly kezeń, aýyr syndar boldy. Qalmaqtarmen kúres 200 jylǵa sozylypty. Sonyń eń apogeıi – «Aqtaban shubyryndy, Alqakól sulama» tragedııasyn týdyrǵan «Elim-aı» áni. Mine, «Elim-aı» áni qazir qazaqtyń ulttyq gımnine aınaldy. Bul án – bolashaq urpaqtyń kıeli bir tiregi ispetti. El bolýdyń, tutastyǵymyzdy saqtaýdyń, ult bolyp ómir súrýdiń jarqyn úlgisi osy – Álkeı Marǵulan tapqan «Elim-aı» nusqasynda keremet saqtalǵan. Qaıda qyrylmadyq, qaıda josylmadyq biz. Ol jaı ǵana án emes, muqym halyqtyń diti men dili, júregi, búkil qaıǵy-qasireti, búgingi ómiri, keleshegi qamtylǵan úlken tolǵaý jyr. Muny aıtyp otyrǵan sebebim, qandaı bir aýyr kezeńdi ótpeıik, esh ýaqytta qazaq áni dál ótken ǵasyrdyń 70-jyldarynan bastap buzylǵanyndaı, buzylǵan joq edi. Estrada – qazaqtyń bolmysyna, ditine, búkil tabıǵatyna jat qubylys. Estradalyq án esh ýaqytta qazaqta bolǵan emes. Bul – batystyń mýzykalyq ekspansııasy. Ár halyq bolmysyn, óziniń ulttyq mýzykalyq diti men dilin saqtasa, mundaı sumdyq bolmaıdy. Biraq, biz aýyr jyldardy bastan keshirdik. Batystan aǵylyp jetken jaǵymsyz áserler jastarymyzdyń sanasyn ýlady, áli de ýlap keledi. Televıdenıe, ǵalamtor, kompıýter arqyly berilip jatqan sumdyqtardyń barlyǵy qazaqylyqtyń qaınaryn laılap bitti. Jastardyń qııalyn urlap jatyr. Keleshekte qandaı án bolady dep surap jatyrsyń, HH ǵasyrdyń ekinshi jartysynan bastalǵan búliný endi eshýaqytta túzelmeıdi. Endi esh ýaqytta qazaqtyń ulttyq kompozıtory bolmaıdy. Osy esterińde bolsyn. Keshegi Keńestik kezeńdegi keremet mýzyka týdyrǵan Ahmet Jubanov, Muqan Tólebaev, ulty basqa bolsa da Latıf Hamıdı, Evgenıı Grıgorevıch Brýsılovskııler, Baqytjan Baıqadamov, Qapan Mýsınder, olardyń bergi jaǵynda romanstan bastap, operaǵa deıin tolǵaǵan Sydyq Muhamedjanov, solardan keıingi Mákálim Qoıshybaı, Naǵym Meńdiǵalıev, Kejebek Kúmisbekov, Temirjan Bazarbaev, Myńjasar Mańǵytaev, Mansur Saǵatovtar ulttyq ónerge úlken olja salǵan bolatyn. Sonaý yqylym zamannan kele jatqan dástúrdi Ahmet Jubanov rýhymen jalǵaǵan kompozıtorlar qaı janrda jazsa da ulttyq kolorıtpen, ulttyq naqyshpen jazdy. Biraq, sol tamasha dástúr 70-jyldarǵa kelgende nildeı buzyldy. Biz – Shámshi Qaldaıaqov, Ilıa Jaqanov, Áset Beıseýov, «Mahabbat valsimen» shyqqan Beken Jamaqaev bul dúrbeleńnen buryn sál erterek shyǵyp, 60-jyldardyń kompozıtory bolyp, ózimizdiń aldymyzdaǵy attaryn atap ótken Ahmet Jubanov, Evgenıı Brýsılovskııler jasaǵan, Latıf Hamıdıler týdyrǵan valsterden aýytqyǵanymyz joq. Sol úlgide án jazdyq, áli de jazyp kele jatyrmyz. Al endi sizder armandap otyrǵan, ulttyq kompozıtor degenińiz endi myna zamanda bolmaıdy. Bul – bizdiń zamannyń, búgingi kúnniń, erteńgi kúnniń qasireti. Qazir ózderiń qandaı án tyńdaısyńdar? Jarq-jurq etken mán-maǵynasyz ánderdiń jeteginen shyǵa almaı kelesińder. Halyqqa usynylar, sahnada oryndalar ánder eshqandaı da talǵam talqysyna salynbaıdy, keńestik ıdeologııanyń tusyndaǵy júıe, kórkemdik keńes degen joq. Kim bolsa, ne bolsa sol ketip jatyr. Artyq ketsem keshirersiz, efırdeginiń deni qoqys. Al keıbireýler, tipti, mýzykadaǵy «bomj» sııaqty júr. Bul degen sumdyq qoı. Qazaq óz bolmysyn, jaratylysyn, tarıhyn ánde qaldyrǵan. Al búgingi ánderdegi qazaqtyń kelbetin elestetýge bola ma? Árıne, joq! Bul – azǵan, tozǵan, óziniń mekeni, eli men jerin kez kelgen ýaqytta satyp, shetel asyp ketip qalatyn sumdyqtardyń zamany bolyp tur qazir.
- Estrada degennen týady, máselen, eger búgingi kúnniń kózqarasymen alsaq, sol zamandardaǵy Birjan sal, Aqan seri, Muhıttardyń áni estrada demesek te, qazirgi tilmen aıtqanda óz kezeńiniń «hıty» boldy ǵoı. Barlyǵy oryndady. Aýyzdan aýyzǵa tarady. Osydan-aq, ótken kún men búgingi zaman adamdarynyń talǵam óresin baǵamdaı berýge bolatyn shyǵar…
- «Hıt» degen sózdi aıtýǵa bolmaıdy. Kez kelgen halyq ánin qazirgi tehnıkanyń bar múmkindikterin paıdalana otyryp, óńdeýge, qulpyrtýǵa bolady. Mysaly, «Oı, kók, ıgıgaı kók! Oı, kókem, ıapyrym-aı, Jastyq dáýren ótedi-aı» degen joldar. Bul – estrada emes. Qazaqtyń shalqar kóńildi ánderi. Estrada degen sózdi esh ýaqytta qazaqqa qoldanbańdar, ol bizdiń tabıǵat, bolmysqa jat. Bıbigúl Tólegenova apalaryń bir sózinde: «Estrada degen sózdi aıtpańdar maǵan, ol – men úshin nól», – dedi. Men de sol túsiniktemin. Estradadan, estradadaǵy jelikpe, áýleki ánderden bizdi «Oı kók», «Bıpyl», «Maýsymjan» syndy ózimizdiń jaısań ánder ǵana qutqarady.
- Halyq ánderinde, dástúrli mýzykada pýblııstıkalyq saryn basym bolady degen pikirge qalaı qaraısyz? Osy bir ánderdi tyńdaý arqyly qoǵamnyń búkil túıtkildi máseleleriniń barlyǵyn kóz aldymyzǵa ákelemiz. Mysaly, «Elim-aıdy» qaraıtyn bolsaq, sol «Aq taban shubyryndy, Alqakól sulama» keziniń oqıǵasynyń bar qıynshylyǵy sanamyzda kólbeńdeıdi. Bálkim ol ánder búgingi ánderdegi tek «kúıdim-súıdim» deıtin arzan sózderge qurylǵan jeńil áýenmen salystyrǵanda, sonysymen de ǵumyrly shyǵar…
- Qandaı búgingi ánder? Qaıtalap aıtam, 70-jyldardan bastap beri qaraı jasalyp jatqan, seniń zamandastaryń, seniń aǵalaryń, seniń apalaryńnyń jasap jatqan ánderin esh ýaqytta qazaq áni deýge bolmaıdy. Ony mysalǵa alýdyń da keregi joq. Ol – meniń qaıǵym, qasiretim.
- Aǵaı, qoǵam «qashqyn» dep aıyptaǵan taǵdyrlary asa uqsas Mádı men Amanǵalıdyń ánderinde qandaı uqsastyq, bolmasa bir erekshelik bar? Ózińiz osy taqyrypty zerttedińiz. Ekeýinde de bir muń bar sııaqty kórinedi maǵan…
- Eshqandaı erekshelik joq. Ol – taǵdyr. Taǵdyrdyń tálkegine túsken tek qana Amanǵalı, Mádı emes, Táýke, Imanjúsip, olardyń ar jaǵynda Jaıaý Musa da bar. Bulardan bergi Balýan Sholaqtyń ózi kóp qýdalaý kórgen. Balaýan Sholaq 1919 jyly dúnıeden qaıtty, bul ómirdiń tezinen sóıtip qana qutyldy. Áıtpese, Qarqaralydaǵy Mádı, Batystaǵy Amanǵalıdyń basyndaǵy jaıt el ishindegi úlken áleýmettik qaıshylyqtan emes, munyń barlyǵyna o bastaǵy jaı ǵana otbasylyq, aǵaıyn arasyndaǵy kıkiljiń sebep bolǵan. Máselen,
Atamyz áýlıe ótken er Qazybek,
Bekbolat, onyń uly bolypty bek,
Tilenshi, odan keıin Abzal sheri.
Qaradan han bop ótken bári asyl tek, – dep shyrqaıtyn Mádıdiń qýdalanýyna, aqyr aıaǵy atylyp ketýine aǵasy Qaqabaı ekeýiniń arasyndaǵy kıkiljiń sebep bolǵan. Bápıden týǵan jalǵyz Mádı ákesiniń aǵasy Qaqabaıdyń balalarymen birge ósedi. Bir kúnderi, jasy 12-13-terge kelgen shaǵynda, Qarqaralynyń dalasynda taı úıretip júrip, qyzyq qýǵan tentekteý minezi bar batyl bala Qaqabaıdyń jaıylyp jatqan túıesindegi Qara býraǵa baryp tıisedi ǵoı. Býra bala túgil, úlken adamdy shaınap tastaıtyn, túıelerge eshkimdi tıiskizbeıtin óte asaý bolady. Qara býra tura kep qýyp, Mádıge jetip qalǵanda, qaıratty bala buzaýtis qamshysymen tartyp kep jiberedi. Býranyń tilersegi úzilip túsedi de, qansyrap óledi. Mine, osy oqıǵadan keıin, Mádı men Qaqabaı arasyndaǵy bitpes kek, óshpendilik bastalady. Jalǵyz balasy úshin Bápı, býrasy úshin Qaqabaı kektenip, aǵaıyndy eki adam jaý bolyp shyǵa keledi. Sodan bastalǵan nárse. Bul úlken bir áleýmettik qozǵalys emes. Amanǵalı bolsa, óziniń týǵan qudasymen qarta oınap otyryp utylyp, joq jerden pendeshilik, jaı ǵana bir bolymsyz minezben jaýlasyp ketken edi. Al ol oqıǵa zamananyń bir jaman jaǵdaıyna keldi. Amanǵalıdi Keńes úkimetine qarsy dep GPÝ atyp óltirdi. Qarsy jaǵyndaǵy aǵaıyndarynan Jumaǵalı degen kisi sot bolyp otyrady da, zań solardyń jaǵyna shyǵyp ketip, Amanǵalı «bandy» bolyp shyǵa kelgen. Biraq, ol eshqandaı da «bandy» emes. Amanǵalı da Mádı, Imanjúsipter sııaqty dalanyń serisi, ánshi. Mine, bul qos seriniń taǵdyryn oılaǵanda, odan eshqandaı bir áleýmettik tereń astar kóre almaımyz.
- Bul jerde Batys pen Arqanyń kompozıtorlaryn tegin alyp otyrǵan joqpyn. Ózińizdiń atyraýlyq atanǵanyńyzǵa da on jyldan astam ýaqyt boldy. Sizdiń ánderińizdiń kóbisi keń tynysty, tógilip keletin Arqa sarynynda ǵoı. Muhıt mánerindegi ándi tyńdap úırengen halyq qalaı qabyldady? Kezinde Júsipbek Elebekov atamyz osy Batys óńirine kelip, án shyrqap bolǵanda, jıylǵan jurt: «endi qazaqsha án aıtshy» degen kórinedi. Sol sapardan úlken renishpen qaıtyp, bul jaqqa kelmeı qoıǵan deıdi. Sizde mundaı jaǵdaı bolǵan joq pa?
- Iá, ondaı oqıǵa bolǵan. Ár ólke tomaǵa tuıyq ómir súrip, úlken ónerden alys bolyp jatsa, eshkimmen aralaspasa, «oh, shirkin!» dep qazaqtyń klassıkalyq ánine qanyqpasa, jańaǵydaı teris túsinikter shyǵa beredi. Mysaly, Batystyń óziniń mán-máneri, mektebi bólek. Al, onyń bastaýyn keıbireýler Muhıttan bastap, sodan taratyp júr. Muhıt ber jaqtaǵy adam. Onyń ar jaǵynda, Muhıttardy týdyrǵan án mektebi baryn esten shyǵarmaý kerek.
Muhıttyń Muhıt bolatyny – ózine deıin keremet ánderdiń dúnıege kelýiniń, sodan nár alýynyń arqasy. Al endi taza ulttyq mýzykany tarazyǵa salsaq, qazaqtyń án ónerindegi klassıkalyq nusqa, klassıkalyq vokaldy óner – ol arqada Birjan saldan bastalady. Birjan saldyń ar jaǵynda da mektep bolǵan. Biraq, olardyń barlyǵy óziniń avtorlyq bet-beınesin saqtaǵan, avtorlyq jolyn, ómirbaıanyn jasaǵan adamdar emes. Esimderi búginde halyq jadynan umytylǵan. Sondyqtan da, qazaq klassıkalyq án mektebin Birjan saldan tarqatamyz.
«Bazaryń qutty bolsyn, ardaqty elim, Qoıandy tý kótergen dýman jerim-aı» deıtin naǵyz klassıkalyq ánderdi Birjan salǵa deıin eshkim jazǵan joq. Sondyqtan, Arqadaǵy ánshilik dástúrdiń uly atasy – Birjan sal. Muny keıbir zertteýshiler Segiz serige, basqa da bireýlerge telip júr. Onyń bári – jalǵan, ádebıettegi, folklordaǵy sońǵy jyldardaǵy jasalyp jatqan falshter. Birjan saldan keıin «Aýlym qonǵan Syrymbet salasynda» dep Aqan seri shyqty. Ǵajap! Arqadaǵy án dástúri osylaı damyp jatqan kezde, Batysta «Salmasam Aınamkózge» dep Muhıt áýeletti. Munyń bári anaý Arqa, Qostanaı, Tobyl, Yrǵyzben jalǵasyp jatqan Aqtóbe, Oral dalasyndaǵy jármeńke, qan bazarlar, sol kezdegi saýda mádenıeti arqyly dalanyń eskek jelimen jetken bir-birine áseri edi. Bul – bir sumdyq qubylys, HIH ǵasyrdyń ekinshi jartysyndaǵy qazaq ániniń úlken órleýi, qalyptasýy, klassıkalyq deńgeıge shyǵýy.
- Ánniń zerttelýindegi falshtyq tujyrymdardy tilge tıek etip qaldyńyz. Arqa mektebindegi klassıkalyq ánniń atasy – Birjan saldyń ánderin Segiz serige telý degen sııaqty dúdámal jaıttar da kezdesip jatyr. Máselen, «Ámirhan» degen esseńizde de Bıǵojın, Qaramendın sekildi zertteýshilerdiń silkinis týdyrý maqsatynda aıdan anyq dáıektiń ózin burmalaǵanynyń biraz aqıqatyn aıttyńyz…
- Sensaııanyń ne ekenin bilmeıdi olar. Bul – aýmaly-tókpeli haos kezeńde óziniń jerine, rýyna, júzine qaraı tartatyn qazaqtyń jaman minezimen kóringen qubylys qoı. Bıǵojın degenniń ózi – taǵdyr densaýlyǵyn kemtar etip jaratqan, otbasy, bala-shaǵasy, kún kórisi joq, taǵdyrǵa nalaly adam eken. Sonysyn aqsha tapqysh bireýler paıdalanyp ketken. Biraq, keıin ol derekterdiń barlyǵynyń jalǵan, teris oıdan jasalǵanyn Qazaq QSR Ǵylym akademııasynyń ádebıet ınstıtýty birneshe serııa maqalamen dáleldep, ábden masqarasyn shyǵarǵan bolatyn. Áńgime sonymen bitken. Al, olar joqqa shyǵaryp, Batys óńirine qımaǵan «Ámirhan» ániniń avtory Ajar týraly tek qana osy Jaıyqtyń boıy emes, Oraldyń Aqtóbe, Qaratóbe jaǵynda da qym-qıǵash keremet áńgimeler aıtylady. Balqashta da, Semeıde de, Arqada da batystaǵydaı Ajarǵa qatysty ondaı áńgime, derek pen dáıek joq. Ámirhan ániniń ıesi Ajar tek qana osy Jaıyqtyń boıynda bolǵan. Bul – aqıqat.
- Búgingi dástúrli án mektepteriniń zerttelýin, zertteýge kelip jatqan jastardyń izdenisin qalaı baǵalaısyz?
- Barlyǵy talpynys, tek qana talpynys. Tereń zertteý, zerdeleý joq. Oıly, aqyldy, tereńnen qozǵaıtyn zertteýshiler kúnderdiń kúninde keletin shyǵar…
- Aqan seri – Aqtoqty – Jalmuqan úshtaǵanynyń zertteý nátıjeleri bergen aqıqatyn aıtyp berińizshi…
- Shyny kerek, Qaraýyldyń Jaqsylyq atasy kúni búginge deıin Aqan seri men Aqtoqty oqıǵasyn namys kóredi. Eldiń adamdarymen bul taqyryp tóńireginde sóılesý ońaı emes. Ol syrdy qozǵaý qııamet. Ertede osy Qyzylaǵashta Ǵabıt Músirepovtiń «Aqan Seri – Aqtoqty» pesasy qoıylǵanda, qarııalar óre túregelip: «Asylymyzdy qorlamaı, toqtatyńdar, túge! Jalmuqan men Aqtoqtynyń sútteı uıyp ótken ómirine daq salmańdar búıtip! Ónip-ósip otyrǵan bul áýlettiń bala-shaǵalarynyń kóńiline qaıaý túsirmeńder! Osy kelgen betterińmen qaıtyńdar, bul aýyldan taıyp turyńdar! Bizge jalǵan sóz kerek emes!» – dep, ártisterdi qabyldamaı, qýyp shyǵypty. Munyń syry mynada. Bizdiń biletinimizdeı, appaq júzdi Aqtoqtyǵa Arqanyń aqtańgeri Aqan seri bar janymen yntyq bolǵan. Arýǵa arnap birneshe án de shyǵarǵan. Biraq, seri sezimine Aqtoqty arý dál sondaı ińkárlikpen jaýap qata almady. Sebebi, Aqtoqty Aqannyń azamattyq basyn syılap, ardaq tutqanymen, súıgen joq. Aqtoqtynyń unatqan, baıaǵydan-aq ózine atastyryp qoıǵan Jalmuqan atty jary bolatyn. Aqtoqty men Jalmuqannyń úılený toıy ústinde Aqan seri Aqtoqtyny kúshtep alyp qashady. Biraq, Aqtoqty tańdaǵany Jalmuqan ekenin aıtyp, oı baýyrymyn kesedi. Sóıtip, el arysy, eldiń ardaqty azamaty Jalmuqanǵa Aqtoqty qaıtarylypty. Kórkem ádebıette aıtylatyndaı, Aqan seri men Jalmuqan ómirde tipti de jaýlasyp ótpegen. Kerisinshe, syılasyp, dos bolǵan.
Al, Aqtoqtyny alyp qashý oqıǵasyna baılanysty Jalmuqan Aqan serige eshqandaı da kek saqtamaǵan, qaıta serini halyqtyń ánshi erkesi sanap, talaı kezdesip júripti. Aqtoqtyǵa arnaǵan ánderin súısinip tyńdapty.
Aqan seri, Aqtoqty, Jalmuqan ómirleriniń tek kórkem beınesin tanyp, sodan oı qorytyp kelgen kópshilik qaýymǵa beımaǵlum bolyp kelgen osyndaı qaltarystary bar.
- Ótkende kórmeńizde Aqan seriniń túpnusqadan salynǵan sýreti dep ózińiz órnektegen bir portretti erekshe atap óttińiz. Ony qalaı jáne qaıdan taptyńyzdar? Sýret syrymen bólisesiz be?
- Ol sýretti tapqan adam – akademık Álkeı Marǵulan. Ol kezde, ıaǵnı Aqan seriniń zamanynda Ombyǵa kelip-ketip jatqan Reseıdiń zertteýshileri, sýretshileri qazaq ómirin, turmys-tirshiligin sýretke túsirip otyrǵan eken. Sondaı bir túsirilim kezinde Aqan seri de dalanyń betke ustarlarynyń ortasynda túsip qalǵan kórinedi. Sýretten beıneni bólip alyp, «Mine, Aqan seri», – dep usynǵan akademık Álkeı Marǵulan. Men sol fotobeıneni portret etip saldym, ózime sondaı unaıdy. Óıtkeni Aqan seriniń búkil ánshilik bolmysy, ol kisiniń mahabbat tragedııasy, óz basyndaǵy qym-qıǵash qaıǵyly sátteriniń barlyǵyn jeńetin sondaı bir sáýleli, shýaqty lırızmniń qalaı úılesip ketkenin bilmeımin, áıteýir bul portretti sátti shyqqan týyndylarymnyń qataryna qosamyn.
- Shopenshe aıtsaq, sóz bitkennen keıingi sezimdi qylqalammen jetkizý ońaı ma, álde ánmen be?
- Ár jerde ár qalaı. Óziń aıtyp otyrǵandaı, Shopen: «Sóz bitken jerden mýzyka bastalady» deıdi. Sózben bere almaı qalǵan sezimdi, hıkaıany, oqıǵany kompozıtorlar mýzykamen alyp ketedi. Dál osy jerde Bethovenniń «Aıly sonatasyn» aıtýǵa bolady. Áıgili kompozıtor óziniń súıgen adamyna degen mahabbatynyń barlyǵyn «Aıly sonatada» sýretteıdi. Ony tek qana mýzykamen bolmasa, sózben beıneleý múmkin emes.
- Baıqaımyz, ánderińizde qyrǵyzdyq saryn basym keledi. Oǵan Shyńǵys Aıtmatov ekeýińizdiń aralaryńyzdaǵy uly dostyqtyń qanshalyqty áseri bar?
- Ol Shyńǵystan buryn bastalǵan. Bizdiń el qyrǵyzdarmen erte aralasqan. Asharshylyq jyldary jan-jaqqa bet-betimen ketken aǵalarymyz asharshylyq basylyp, bári toǵysqanda elge bir-bir qyrǵyz kelinshekterin alyp keldi. Sábıǵa, Bátımá, Sálımá degen jeńgelerimiz boldy. Órimdeı jap-jas kezderi. Soǵys bastalyp ketkende, sol jeńgelerimiz qolynda oraqtary bar, shyǵysqa qarap turyp egin orady. Bir ýaqytta belderi talyp, sharshaıdy. Sonda qyrǵyz ánderin shyrqap, sharshaǵandaryn basady. Qyrǵyzdyń lırıkalyq ánderi o bastan osylaı-osylaı elimizge sińgen, ákelerimiz, sheshelerimiz, aǵalarymyz aıtatyn ánder edi. Shyńǵys Aıtmatovtyń «Jámılá» povesin oqyǵannan keıingi áser elitip, «Danııardyń áni», «Jámılániń áni» týatyn sátte jańaǵy qyrǵyz ánderiniń bári meniń «Elim-aıym», «Aınamkózim», «Qaratorǵaıym», «Balqadısham», «Eki jırenim», «Baıanaýylym» sııaqty tý syrtymda turdy. Mine, áýezdi ánderimniń barlyǵyn sol mýzykanyń áýezimen, tolǵanysymen jazdym.
I.J.:
– Sýretti tapqan adam – akademık Álkeı Marǵulan. Ol kezde, ıaǵnı Aqan seriniń zamanynda Ombyǵa kelip-ketip jatqan Reseıdiń zertteýshileri, sýretshileri qazaq ómirin, turmys-tirshiligin sýretke túsirip otyrǵan eken. Sondaı bir túsirilim kezinde Aqan seri de dalanyń betke ustarlarynyń ortasynda túsip qalǵan kórinedi. Sýretten beıneni bólip alyp, «Mine, Aqan seri», – dep usynǵan akademık Álkeı Marǵulan. Men sol fotobeıneni portret etip saldym, ózime sondaı unaıdy. Óıtkeni Aqan seriniń búkil ánshilik bolmysy, ol kisiniń mahabbat tragedııasy, óz basyndaǵy qym-qıǵash qaıǵyly sátteriniń barlyǵyn jeńetin sondaı bir sáýleli, shýaqty lırızmniń qalaı úılesip ketkenin bilmeımin, áıteýir bul portretti sátti shyqqan týyndylarymnyń qataryna qosamyn.
Suhbattasqan,
Nazerke JUMABAI.
Almaty – Atyraý – Almaty.
