Ötken aptada Taraz qalasyndaǧy «Balasaǧūn» ortalyq konsert zalynda «Eldik elge bailanysty» qoǧamdyq forumy ūiymdastyryldy. Atalǧan forum spikerlerı jaŋa tehnologiialar däuırınde ūlt bolyp ūiysu, yntymaq pen bırlıktıŋ baǧasyn bılu, kündelıktı jiyn-toilarda ysyrapşyldyq pen maqtangerşılıkke jol bermeu jäne ūrpaq tärbiesınıŋ eŋ özektı mäselelerı turasyndaǧy oilaryn ortaǧa saldy.
Qazaqtyŋ arǧy-bergı tarihy men bügıngı bet-beinesı, jaŋa ǧasyr bederındegı ūlttyq qūndylyqtar men salt-dästürdıŋ, ömır süru daǧdysynyŋ baǧyt-baǧdary töŋıregınde paiymdy pıkırler aitylǧan forumdy oblystyq mäslihattyŋ deputaty Masat Berık aşyp, jürgızıp otyrdy.
Forumda alǧaş bolyp söz alǧan oblystyq käsıpodaqtar bırlestıgınıŋ töraǧasy, oblystyq mäslihattyŋ deputaty Meirambek Tölepbergennıŋ sana men mädeniet, ūlt bırlıgı, daŋǧazalyq jaiyndaǧy oralymdy oilary köpşılıktıŋ kökeiınen jol taba aldy.
– Qoǧam da, adamdar da özgerdı. Sana men mädenietke bailanysty mäsele köbeidı. Sondyqtan bügıngı qoǧamdyq forum formatyndaǧy basqosu qajet dünie. Keleşek qoǧam men ūrpaq üşın ūialmaityn söz aituǧa tyrysaiyq!
Qazaq halqy bar jidelı ǧūmyrynda yntymaq pen bırlıkke yntyzar bolyp, jalauyn tömendetpegen halyq.
Bızdıŋ mūhittyŋ şar ainasyndai ömırımızge, kündelıktı tırlıgımızde, onyŋ ışınde san belestı baǧdary bar bolaşaǧymyzǧa – yntymaqsyz, bırlıksız, özara tatulyqsyz bara almaitynymyz aqiqat.
Halqymyzdyŋ basynan ötken nebır alapat şaiqastar, tar jol taiǧaq keşulerde – osy yntymaq pen bırlıktıŋ serık bolǧany belgılı.
Öitkenı, osy asyl dünieler – keşegı ūly babalardan qalǧan baǧasy joq teŋdessız amanattar.
Al, elımız Täuelsızdıgın alǧan şaqta bırlık pen yntymaq ūlttyq idelogiiamyzdyŋ tıregıne ainalyp, myzǧymas qūndylyq biıgıne köterılgenı aiqyn. Bügınde «bırlıktıŋ jalauyn köterıp, şyn janaşyry» bolyp keibır egde kısılermen qatar estiiar azamattar kezdesken şaqta «ruyŋ qaisy, at mıngen ataŋ kım, jerıŋ qaida?» degen sūraqtardyŋ astyna alary zamannyŋ dertıne ainalyp bara jatqan qynjyltady, – dedı Meirambek Myltyqbaiūly.
Mūnan ärı spiker öz sözın qazaqy dästürdegı bala tärbiesı, toi mädenietındegı daŋǧazalyq turaly oilarymen jalǧady.
– Toqsan toǧyz tüiınnıŋ bır ūşy – otbasyndaǧy bala tärbiesımen örılmeuşı me edı. Otbasy qalai desek te tärbienıŋ negızı qalyptasatyn ordaly meken, kielı oryn. Qazaq balasyn – ūl nemese qyz dep bölmegen. Bıraq, däl örılgen maqal-mätelderımen, taǧylymy mol aŋyz äŋgımelerımen ūl balaǧa bölek, qyz balaǧa bölek tärbie bere bılgen dana halyq.
Al, bügınde osy bır ūly qasietterden aramyz alşaqtap bara jatqandai küi keşıp jürmız.Keide toi mädenietı turaly söz qozǧap, onyŋ äbden jattandy,jūrtty yǧyr qylǧan jaǧyn aita qalsaq «Qazaq şarşasa toidan şarşasyn, Täŋırım halqymdy osyndai toi-dumannan aiyrmasyn» dep tereŋıne män bermei, köŋıl köteretın tūstaryn aldyǧa şyǧara salamyz.
Äŋgıme - osy bızde daŋǧazalyq etek alyp bara jatqan joq pa? degen saualǧa kelıp tıreletın köp jaǧdai turaly turaly bolyp otyr. İä, bızdıŋ babalarymyz bır zamanda ataqty baiǧa as berılıp, 620 jyly, 200 qoi jūmsalǧan eken, degen derektı bılemız. At bäigesıne 100 jylqy tıgılgen degen söz de ras. HIH ǧasyrda Ereimentauda ötken Saǧynaidyŋ asynda jūmsalǧan şyǧyn äigılı Täj Mahal mavzoleiın saluǧa jūmsalǧan qarjymen para-par tüskendei eken. Qazır de asta-tök dünienı şaşyp jatqandar az emes.
Būl qarapaiym halyqqa qalai äser etedı. Mūny da oilap qoiu kerek şyǧar, –dedı halyq qalaulysy Meirambek Myltyqbaiūly.
Bügınde qoǧam nazaryn erekşe audarar mäselenıŋ bırı jastar saiasaty ekenı belgı. Zaman aǧymymen myŋ qūbylǧan jastardyŋ oi-örısı, tanym tüsınıgı tym basqa. El erteŋı sanalatyn örenderdıŋ ertelı keş smartfondar men kompiuterge üŋılıp, tälım-tärbienı, ülgı-önegenı ǧalamtordan alyp jatqany da jasyryn emes. Osy bır ötkır mäselede dästürlı qazaq qoǧamynyŋ ainymas bölşegı sanalǧanymen būl künderı jelısı üzılgen jastar tärbiesınde qariialardyŋ yqpalyn küşeitu qajet-aq. Forumda söz alǧan eŋbek ardagerı, bataly qariia Äbılqasym Ergebekovtıŋ de oiy osy töŋırekte örbıdı.
– Halqymyzda «Qariiasy bar üidıŋ – qazynasy bar» degen danalyq söz bar. Bızdıŋ qoǧamda jastyŋ da, qariianyŋ da orny erekşe. Eldıŋ keleşegı, jastardyŋ dūrys qalyptasuy orta buynǧa da, qariialarǧa da bailanysty. Qoǧamda qariialardyŋ rölın köteru maŋyzdy dep bılemın.
Kärılık adamdy qartaitpaidy. Adamdy qol qusyryp otyrǧan qartaitady. Jastar tärbiesıne män bermegen, jastarǧa jol sıltemegen kärılık –zaia ketedı. Bala tärbiesınde ūsaq dünie bolmaidy. Balaǧa ūl, qyz demei özderıne özderı qyzmet etudı jastaiynan üiretu kerek. Eŋbekqorlyq sodan qalyptasady. «Maŋdaiy terlemegennıŋ qazany qainamas» degen qaǧidany ūǧyndyruymyz qajet.
Bügınde memleket tarapynan jastardy qoldaudyŋ barlyq tetıkterı qarastyrylǧan. Jastar jylynda qaitarymsyz nesielerdıŋ berıluı, jastar arasynda käsıpkerlıktı damytu boiynşa qyruar jūmys bar. Osy jūmystyŋ basy-qasynda jürgen aqyldy, zerek jastardyŋ taudai talaby quantady.
Dese de bır dünie ǧana köŋılıme kırbıŋ tüsırdı. Būl jastar arasynda öz özıne qol jūmsaudyŋ joǧarylap otyrǧany. Būl ne kesapat? Älde tärbienıŋ, balany qiyndyqqa tözuge üiretudıŋ älsızdıgı me? «Säbi taza taqta, sol taqtaǧa ne jazsaŋ sony oqisyŋ» deidı Aristotel. Sol taza taqtaǧa ǧibrat pen tälım jaza almaǧan qoǧamnyŋ ındetı ma? Rasyn aitu kerek bügıngı qoǧamda keibır ata analarǧa da tälım kerek. Osy mäselege uaqyt ozdyrmai äser etuımız qajet dep oilaimyn, – dedı qariia.
Al «hibatula Tarazi» oblystyq ortalyq meşıtınıŋ naib-imamy Baqtiiar Ämıreev köpşılıktı qaiǧy quanyşta as ta tök dastarhan jaiyp, qala berdı dünieden qaitqan kısınıŋ basyna belgı qoiudy bäsekege ainalǧandardyŋ äreketıne tyiym saluǧa şaqyrdy. Ärı būl tūrǧyda qadym zamannan qoldanysta jürgen halqymyzdyŋ ädet-ǧūrpy men ömır süru joralǧysy mysal etıp, qūdaiy tamaq berudıŋ Qazaqstan mūsylmandar dıni basqarmasy ūsynǧan as mäzırımen tanystyrdy.
– Taǧylymy mol joralǧylardy berık ūstanǧan halqymyz eşqaşan ysyrapşyldyqqa jol bermegen. Ysyrapşylyq – Alla Taǧalanyŋ süimeitın ıs, onyŋ ziiany men zardaby köp. Bır ökınıştısı, soŋǧy kezde köptegen salt-joralǧylar men dıni räsımder şekten şyǧyp, şariǧattan alystap barady.
Dünieden bır kısı ötse, ony aqtyq saparǧa şyǧaryp salu –mūsylmandardyŋ mındetı. Bıraq köpşılıgımız mal-düniemızdı qaitys bolǧan jandar üşın emes, jūrttyŋ maqtau sözı üşın sarp etıp jatqandaimyz.
Osy rette Qazaqstan mūsylmandar dıni basqarmasy sadaqa, qūdaiy tamaq berudıŋ as mäzırın bekıttı.
Mäzırge bauyrsaq, jetı nan, tary, qūrma, qant, kämpit, sary mai, şai, örık, meiız, qaimaq, et pen kürış kıredı.
Būl jönsız ysyraptyŋ aldyn-aludyŋ bırden-bır joly, – dedı B.Ämıreev.
Qoǧamdyq forumda köterılgen mäselelerdıŋ negızgı ülesı ūrpaq tärbiesınıŋ enşısıne tidı. Tektı ūl men qyzdyŋ tärbiesın talbesıkten, otbasy-oşaq qasynan bastau kerektıgı jaiynda bailamdy pıkırdı ardager ūstaz Kämilaş Ahmetjanova aitty.
Qazaqtyŋ arǧy-bergı tarihy men bügıngı bet-beinesı, jaŋa ǧasyr bederındegı ūlttyq qūndylyqtar men salt-dästürdıŋ, ömır süru daǧdysynyŋ baǧyt-baǧdary töŋıregınde paiymdy pıkırler aitylǧan forumdy oblystyq mäslihattyŋ deputaty Masat Berık aşyp, jürgızıp otyrdy.
Forumda alǧaş bolyp söz alǧan oblystyq käsıpodaqtar bırlestıgınıŋ töraǧasy, oblystyq mäslihattyŋ deputaty Meirambek Tölepbergennıŋ sana men mädeniet, ūlt bırlıgı, daŋǧazalyq jaiyndaǧy oralymdy oilary köpşılıktıŋ kökeiınen jol taba aldy.
– Qoǧam da, adamdar da özgerdı. Sana men mädenietke bailanysty mäsele köbeidı. Sondyqtan bügıngı qoǧamdyq forum formatyndaǧy basqosu qajet dünie. Keleşek qoǧam men ūrpaq üşın ūialmaityn söz aituǧa tyrysaiyq!
Qazaq halqy bar jidelı ǧūmyrynda yntymaq pen bırlıkke yntyzar bolyp, jalauyn tömendetpegen halyq.
Bızdıŋ mūhittyŋ şar ainasyndai ömırımızge, kündelıktı tırlıgımızde, onyŋ ışınde san belestı baǧdary bar bolaşaǧymyzǧa – yntymaqsyz, bırlıksız, özara tatulyqsyz bara almaitynymyz aqiqat.
Halqymyzdyŋ basynan ötken nebır alapat şaiqastar, tar jol taiǧaq keşulerde – osy yntymaq pen bırlıktıŋ serık bolǧany belgılı.
Öitkenı, osy asyl dünieler – keşegı ūly babalardan qalǧan baǧasy joq teŋdessız amanattar.
Al, elımız Täuelsızdıgın alǧan şaqta bırlık pen yntymaq ūlttyq idelogiiamyzdyŋ tıregıne ainalyp, myzǧymas qūndylyq biıgıne köterılgenı aiqyn. Bügınde «bırlıktıŋ jalauyn köterıp, şyn janaşyry» bolyp keibır egde kısılermen qatar estiiar azamattar kezdesken şaqta «ruyŋ qaisy, at mıngen ataŋ kım, jerıŋ qaida?» degen sūraqtardyŋ astyna alary zamannyŋ dertıne ainalyp bara jatqan qynjyltady, – dedı Meirambek Myltyqbaiūly.
Mūnan ärı spiker öz sözın qazaqy dästürdegı bala tärbiesı, toi mädenietındegı daŋǧazalyq turaly oilarymen jalǧady.
– Toqsan toǧyz tüiınnıŋ bır ūşy – otbasyndaǧy bala tärbiesımen örılmeuşı me edı. Otbasy qalai desek te tärbienıŋ negızı qalyptasatyn ordaly meken, kielı oryn. Qazaq balasyn – ūl nemese qyz dep bölmegen. Bıraq, däl örılgen maqal-mätelderımen, taǧylymy mol aŋyz äŋgımelerımen ūl balaǧa bölek, qyz balaǧa bölek tärbie bere bılgen dana halyq.
Al, bügınde osy bır ūly qasietterden aramyz alşaqtap bara jatqandai küi keşıp jürmız.Keide toi mädenietı turaly söz qozǧap, onyŋ äbden jattandy,jūrtty yǧyr qylǧan jaǧyn aita qalsaq «Qazaq şarşasa toidan şarşasyn, Täŋırım halqymdy osyndai toi-dumannan aiyrmasyn» dep tereŋıne män bermei, köŋıl köteretın tūstaryn aldyǧa şyǧara salamyz.
Äŋgıme - osy bızde daŋǧazalyq etek alyp bara jatqan joq pa? degen saualǧa kelıp tıreletın köp jaǧdai turaly turaly bolyp otyr. İä, bızdıŋ babalarymyz bır zamanda ataqty baiǧa as berılıp, 620 jyly, 200 qoi jūmsalǧan eken, degen derektı bılemız. At bäigesıne 100 jylqy tıgılgen degen söz de ras. HIH ǧasyrda Ereimentauda ötken Saǧynaidyŋ asynda jūmsalǧan şyǧyn äigılı Täj Mahal mavzoleiın saluǧa jūmsalǧan qarjymen para-par tüskendei eken. Qazır de asta-tök dünienı şaşyp jatqandar az emes.
Būl qarapaiym halyqqa qalai äser etedı. Mūny da oilap qoiu kerek şyǧar, –dedı halyq qalaulysy Meirambek Myltyqbaiūly.
Bügınde qoǧam nazaryn erekşe audarar mäselenıŋ bırı jastar saiasaty ekenı belgı. Zaman aǧymymen myŋ qūbylǧan jastardyŋ oi-örısı, tanym tüsınıgı tym basqa. El erteŋı sanalatyn örenderdıŋ ertelı keş smartfondar men kompiuterge üŋılıp, tälım-tärbienı, ülgı-önegenı ǧalamtordan alyp jatqany da jasyryn emes. Osy bır ötkır mäselede dästürlı qazaq qoǧamynyŋ ainymas bölşegı sanalǧanymen būl künderı jelısı üzılgen jastar tärbiesınde qariialardyŋ yqpalyn küşeitu qajet-aq. Forumda söz alǧan eŋbek ardagerı, bataly qariia Äbılqasym Ergebekovtıŋ de oiy osy töŋırekte örbıdı.
– Halqymyzda «Qariiasy bar üidıŋ – qazynasy bar» degen danalyq söz bar. Bızdıŋ qoǧamda jastyŋ da, qariianyŋ da orny erekşe. Eldıŋ keleşegı, jastardyŋ dūrys qalyptasuy orta buynǧa da, qariialarǧa da bailanysty. Qoǧamda qariialardyŋ rölın köteru maŋyzdy dep bılemın.
Kärılık adamdy qartaitpaidy. Adamdy qol qusyryp otyrǧan qartaitady. Jastar tärbiesıne män bermegen, jastarǧa jol sıltemegen kärılık –zaia ketedı. Bala tärbiesınde ūsaq dünie bolmaidy. Balaǧa ūl, qyz demei özderıne özderı qyzmet etudı jastaiynan üiretu kerek. Eŋbekqorlyq sodan qalyptasady. «Maŋdaiy terlemegennıŋ qazany qainamas» degen qaǧidany ūǧyndyruymyz qajet.
Bügınde memleket tarapynan jastardy qoldaudyŋ barlyq tetıkterı qarastyrylǧan. Jastar jylynda qaitarymsyz nesielerdıŋ berıluı, jastar arasynda käsıpkerlıktı damytu boiynşa qyruar jūmys bar. Osy jūmystyŋ basy-qasynda jürgen aqyldy, zerek jastardyŋ taudai talaby quantady.
Dese de bır dünie ǧana köŋılıme kırbıŋ tüsırdı. Būl jastar arasynda öz özıne qol jūmsaudyŋ joǧarylap otyrǧany. Būl ne kesapat? Älde tärbienıŋ, balany qiyndyqqa tözuge üiretudıŋ älsızdıgı me? «Säbi taza taqta, sol taqtaǧa ne jazsaŋ sony oqisyŋ» deidı Aristotel. Sol taza taqtaǧa ǧibrat pen tälım jaza almaǧan qoǧamnyŋ ındetı ma? Rasyn aitu kerek bügıngı qoǧamda keibır ata analarǧa da tälım kerek. Osy mäselege uaqyt ozdyrmai äser etuımız qajet dep oilaimyn, – dedı qariia.
Al «hibatula Tarazi» oblystyq ortalyq meşıtınıŋ naib-imamy Baqtiiar Ämıreev köpşılıktı qaiǧy quanyşta as ta tök dastarhan jaiyp, qala berdı dünieden qaitqan kısınıŋ basyna belgı qoiudy bäsekege ainalǧandardyŋ äreketıne tyiym saluǧa şaqyrdy. Ärı būl tūrǧyda qadym zamannan qoldanysta jürgen halqymyzdyŋ ädet-ǧūrpy men ömır süru joralǧysy mysal etıp, qūdaiy tamaq berudıŋ Qazaqstan mūsylmandar dıni basqarmasy ūsynǧan as mäzırımen tanystyrdy.
– Taǧylymy mol joralǧylardy berık ūstanǧan halqymyz eşqaşan ysyrapşyldyqqa jol bermegen. Ysyrapşylyq – Alla Taǧalanyŋ süimeitın ıs, onyŋ ziiany men zardaby köp. Bır ökınıştısı, soŋǧy kezde köptegen salt-joralǧylar men dıni räsımder şekten şyǧyp, şariǧattan alystap barady.
Dünieden bır kısı ötse, ony aqtyq saparǧa şyǧaryp salu –mūsylmandardyŋ mındetı. Bıraq köpşılıgımız mal-düniemızdı qaitys bolǧan jandar üşın emes, jūrttyŋ maqtau sözı üşın sarp etıp jatqandaimyz.
Osy rette Qazaqstan mūsylmandar dıni basqarmasy sadaqa, qūdaiy tamaq berudıŋ as mäzırın bekıttı.
Mäzırge bauyrsaq, jetı nan, tary, qūrma, qant, kämpit, sary mai, şai, örık, meiız, qaimaq, et pen kürış kıredı.
Būl jönsız ysyraptyŋ aldyn-aludyŋ bırden-bır joly, – dedı B.Ämıreev.
Qoǧamdyq forumda köterılgen mäselelerdıŋ negızgı ülesı ūrpaq tärbiesınıŋ enşısıne tidı. Tektı ūl men qyzdyŋ tärbiesın talbesıkten, otbasy-oşaq qasynan bastau kerektıgı jaiynda bailamdy pıkırdı ardager ūstaz Kämilaş Ahmetjanova aitty.
- Är otbasynyŋ alǧaşqy ūstazy - ol ata-anasy. Ūlyn ūlyqtap, qyzyn ükılep ūltymyzdyŋ asyl dästürımen ösken bala, otbasynyŋ quanyşy ǧana emes, elımızdıŋ ziialy azamaty bolyp ösuı anyq.
«ADYRNA»
ūlttyq portaly
