Tarazda ótken forýmda ulaǵatty oılar aıtyldy

3183
Adyrna.kz Telegram

Ótken aptada Taraz qalasyndaǵy «Balasaǵun» ortalyq konert zalynda «Eldik elge bailanysty» qoǵamdyq forýmy uıymdastyryldy. Atalǵan forým spıkerleri jańa tehnologııalar dáýirinde ult bolyp uıysý, yntymaq pen birliktiń baǵasyn bilý,  kúndelikti jıyn-toılarda  ysyrapshyldyq pen maqtangershilikke jol bermeý jáne urpaq tárbıesiniń eń ózekti máseleleri týrasyndaǵy oılaryn ortaǵa saldy.

Qazaqtyń arǵy-bergi tarıhy men búgingi bet-beınesi, jańa ǵasyr bederindegi ulttyq qundylyqtar men salt-dástúrdiń, ómir súrý daǵdysynyń baǵyt-baǵdary tóńireginde paıymdy pikirler aıtylǵan forýmdy oblystyq máslıhattyń depýtaty Masat Berik ashyp, júrgizip otyrdy.

Forýmda alǵash bolyp sóz alǵan oblystyq kásipodaqtar birlestiginiń tóraǵasy, oblystyq máslıhattyń depýtaty Meırambek Tólepbergenniń sana men mádenıet, ult birligi, dańǵazalyq jaıyndaǵy oralymdy oılary kópshiliktiń kókeıinen jol taba aldy.

– Qoǵam da, adamdar da ózgerdi. Sana men mádenıetke baılanysty másele kóbeıdi. Sondyqtan búgingi qoǵamdyq forým formatyndaǵy basqosý qajet dúnıe. Keleshek qoǵam men urpaq úshin uıalmaıtyn sóz aıtýǵa tyrysaıyq!

Qazaq halqy bar jıdeli ǵumyrynda yntymaq pen birlikke yntyzar bolyp, jalaýyn tómendetpegen  halyq.

Bizdiń muhıttyń shar aınasyndaı ómirimizge, kúndelikti tirligimizde, onyń ishinde san belesti baǵdary bar bolashaǵymyzǵa – yntymaqsyz, birliksiz, ózara tatýlyqsyz bara almaıtynymyz aqıqat.

Halqymyzdyń basynan ótken nebir alapat shaıqastar, tar jol taıǵaq keshýlerde – osy yntymaq pen birliktiń serik bolǵany belgili.

Óıtkeni, osy asyl dúnıeler – keshegi uly babalardan qalǵan baǵasy joq teńdessiz amanattar.

Al, elimiz Táýelsizdigin alǵan shaqta birlik pen yntymaq ulttyq ıdelogııamyzdyń tiregine aınalyp, myzǵymas qundylyq bıigine kóterilgeni aıqyn. Búginde «birliktiń jalaýyn kóterip, shyn janashyry» bolyp keıbir egde kisilermen qatar estııar azamattar kezdesken shaqta «rýyń qaısy, at mingen atań kim, jeriń qaıda?» degen suraqtardyń astyna alary zamannyń dertine aınalyp bara jatqan qynjyltady, – dedi Meırambek Myltyqbaıuly.

Munan ári spıker óz sózin qazaqy dástúrdegi bala tárbıesi, toı mádenıetindegi dańǵazalyq týraly oılarymen jalǵady.

– Toqsan toǵyz túıinniń bir ushy – otbasyndaǵy bala tárbıesimen órilmeýshi me edi. Otbasy qalaı desek te tárbıeniń negizi qalyptasatyn ordaly meken, kıeli oryn.         Qazaq balasyn – ul nemese qyz dep bólmegen. Biraq, dál órilgen maqal-mátelderimen, taǵylymy mol ańyz áńgimelerimen ul balaǵa bólek, qyz balaǵa bólek tárbıe bere bilgen dana halyq.

Al, búginde osy bir uly qasıetterden aramyz alshaqtap bara jatqandaı kúı keship júrmiz.Keıde toı mádenıeti týraly sóz qozǵap, onyń ábden jattandy,jurtty yǵyr qylǵan jaǵyn aıta qalsaq «Qazaq sharshasa toıdan sharshasyn, Táńirim halqymdy osyndaı toı-dýmannan aıyrmasyn» dep tereńine mán bermeı, kóńil kóteretin tustaryn aldyǵa shyǵara salamyz.

Áńgime - osy  bizde dańǵazalyq etek alyp bara jatqan joq pa? degen saýalǵa kelip tireletin kóp jaǵdaı týraly týraly bolyp otyr. Iá, bizdiń babalarymyz bir zamanda ataqty baıǵa as berilip, 620 jyly, 200 qoı jumsalǵan eken, degen derekti bilemiz. At báıgesine 100 jylqy tigilgen degen sóz de ras. HIH ǵasyrda Ereımentaýda ótken Saǵynaıdyń asynda jumsalǵan shyǵyn áıgili Táj Mahal mavzoleıin salýǵa jumsalǵan qarjymen para-par túskendeı eken. Qazir de asta-tók dúnıeni shashyp jatqandar az emes.

Bul qarapaıym halyqqa qalaı áser etedi. Muny da oılap qoıý kerek shyǵar, –dedi halyq qalaýlysy Meırambek Myltyqbaıuly.

Búginde qoǵam nazaryn erekshe aýdarar máseleniń biri jastar saıasaty ekeni belgi. Zaman aǵymymen myń qubylǵan jastardyń oı-órisi, tanym túsinigi tym basqa. El erteńi sanalatyn órenderdiń erteli kesh smartfondar men kompıýterge úńilip, tálim-tárbıeni, úlgi-ónegeni ǵalamtordan alyp jatqany da jasyryn emes. Osy bir ótkir máselede dástúrli qazaq qoǵamynyń aınymas bólshegi sanalǵanymen bul kúnderi jelisi úzilgen jastar tárbıesinde qarııalardyń yqpalyn kúsheıtý qajet-aq. Forýmda sóz alǵan eńbek ardageri, bataly qarııa Ábilqasym Ergebekovtiń de oıy osy tóńirekte órbidi.

– Halqymyzda «Qarııasy bar úıdiń – qazynasy bar» degen danalyq sóz bar. Bizdiń qoǵamda jastyń da, qarııanyń da orny erekshe. Eldiń keleshegi, jastardyń durys qalyptasýy orta býynǵa da, qarııalarǵa da baılanysty. Qoǵamda qarııalardyń rólin kóterý mańyzdy dep bilemin.

Kárilik adamdy qartaıtpaıdy. Adamdy qol qýsyryp otyrǵan qartaıtady. Jastar tárbıesine mán bermegen, jastarǵa jol siltemegen kárilik –zaıa ketedi. Bala tárbıesinde usaq dúnıe bolmaıdy. Balaǵa ul, qyz demeı ózderine ózderi qyzmet etýdi jastaıynan úıretý kerek. Eńbekqorlyq sodan qalyptasady. «Mańdaıy terlemegenniń qazany qaınamas» degen qaǵıdany uǵyndyrýymyz qajet.

Búginde memleket tarapynan jastardy qoldaýdyń barlyq tetikteri qarastyrylǵan.  Jastar jylynda qaıtarymsyz nesıelerdiń berilýi, jastar arasynda kásipkerlikti damytý boıynsha qyrýar jumys bar. Osy jumystyń basy-qasynda júrgen aqyldy, zerek jastardyń taýdaı talaby qýantady.

Dese de bir dúnıe ǵana kóńilime kirbiń túsirdi. Bul jastar arasynda óz ózine qol jumsaýdyń joǵarylap otyrǵany. Bul ne kesapat? Álde tárbıeniń, balany qıyndyqqa tózýge úıretýdiń álsizdigi me? «Sábı taza taqta, sol taqtaǵa ne jazsań sony oqısyń» deıdi Arıstotel. Sol taza taqtaǵa ǵıbrat pen tálim jaza almaǵan qoǵamnyń indeti ma? Rasyn aıtý kerek búgingi qoǵamda keıbir ata analarǵa da tálim kerek. Osy máselege ýaqyt ozdyrmaı áser etýimiz qajet dep oılaımyn, – dedi qarııa.

Al «hıbatýla Tarazı» oblystyq ortalyq meshitiniń naıb-ımamy Baqtııar Ámireev kópshilikti qaıǵy qýanyshta as ta tók dastarhan jaıyp, qala berdi dúnıeden qaıtqan kisiniń basyna belgi qoıýdy básekege aınalǵandardyń áreketine tyıym salýǵa shaqyrdy. Ári bul turǵyda qadym zamannan qoldanysta júrgen halqymyzdyń ádet-ǵurpy men ómir súrý joralǵysy mysal etip, qudaıy tamaq berýdiń Qazaqstan musylmandar dinı basqarmasy usynǵan as mázirimen tanystyrdy.

Taǵylymy mol joralǵylardy berik ustanǵan halqymyz eshqashan ysyrapshyldyqqa  jol bermegen. Ysyrapshylyq – Alla Taǵalanyń súımeıtin is, onyń  zııany men zardaby kóp. Bir ókinishtisi, sońǵy kezde kóptegen salt-joralǵylar men dinı rásimder shekten shyǵyp, sharıǵattan alystap barady.

Dúnıeden bir kisi ótse, ony aqtyq saparǵa shyǵaryp salý –musylmandardyń mindeti. Biraq kópshiligimiz mal-dúnıemizdi qaıtys bolǵan jandar úshin emes, jurttyń maqtaý sózi úshin sarp etip jatqandaımyz.

Osy rette Qazaqstan musylmandar dinı basqarmasy sadaqa, qudaıy tamaq berýdiń as mázirin bekitti.

Mázirge baýyrsaq, jeti nan, tary, qurma, qant, kámpıt, sary maı, shaı, órik, meıiz, qaımaq, et pen kúrish kiredi.

Bul jónsiz ysyraptyń aldyn-alýdyń birden-bir joly, – dedi B.Ámireev.

Qoǵamdyq forýmda kóterilgen máselelerdiń negizgi úlesi urpaq tárbıesiniń enshisine tıdi. Tekti ul men qyzdyń tárbıesin talbesikten, otbasy-oshaq qasynan bastaý kerektigi jaıynda baılamdy pikirdi ardager ustaz Kámılash Ahmetjanova aıtty.

  • Ár otbasynyń alǵashqy ustazy - ol ata-anasy. Ulyn ulyqtap, qyzyn úkilep ultymyzdyń asyl dástúrimen ósken bala, otbasynyń qýanyshy ǵana emes, elimizdiń zııaly azamaty bolyp ósýi anyq.

Taraz qalasynyń turǵyny bolǵanyma 30 jyldan asypty. Sońǵy eki jylda ózgergen Tarazdyń sáýlettik kelbetine kóz súısinedi. Qala erekshe kórkeıdi. Ulttyq naqyshy túbegeıli ózgerdi. Men Baýyrjan Momyshuly atyndaǵy «Jeńis» saıabaǵynda taqtalardan Uly Otan soǵysynyń qurbany baýyrym men ákemniń esimin oqyǵanda, kózime jas almaı tura almadym. Oblys halqyna osyndaı estelikterdi syılaý,  ultyn súıgen azamattyń  ǵana qolynan keletin ıgi is.

Osy jaqsylyqty uzaq merzimge  saqtap qalý úshin ár adam keleńsiz jaǵdaıdyń qasynan úndemeı ótý aqylǵa qonbaıtyn nárse. Ony talaıymyz kórip te júrmiz. Sondyqtan, jastarǵa jón siltep aıta júreıik.

Urpaǵymyzdyń sanasyna ulttyq rýhymyzdy sińdirsek, tili men dinin qadir tutar namysty ul, ınabatty qyz tárbıelesek, izgilikti qoǵam jasaı alamyz, – dedi ardager ustaz.

Ustaz oıyn oblystyq máslıhattyń depýtaty Asaýbaı Maılybaev ta quptady. Óz sózinde spıker ult úshin ózekti sanalatyn urpaq tárbıesin Elbasynyń «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasymen qatar ushtastyrýdyń mańyzy zor ekendigine basa nazar aýdardy.

– «Rýhanı jańǵyrý» – ómir súrý dástúrimizdiń, eldik shejireniń 62 tamyry. Ókinishke oraı bizde osynaý tereń túsinikti qabyldaý jaǵy áli de álsizdeý. Tutas qoǵamnyń sanasyna silkinis ákelýi kerek baǵdarlamanyń negizgi mán-mazmuny qur dańǵaza, uranbaıshylyq, ońdy-soldy oıqastaǵan oıyn-saýyqtardyń qaltarysynda qalyp jatyr.

Jalpy shyn máninde qaı turǵyda, qalaı jańǵyrýymyz kerek? Bul bárimizdi oılantýy qajet. Eń áýeli tarıhı tamyrymyzdyń ózi týdyrǵan eren erlikterdiń, jasampazdyqtyń, paıym-parasattyń pármenimen jaqsylyq jasalyp, ǵasyrlardan ǵasyrlarǵa jalǵaǵan ulttyq rýhanı qudirettiń jappaı sanaǵa sińirýimen ǵana jańǵyra alamyz. Bulaı bolmaǵanda adamdy mezi qylatyn aıǵaı súreńniń aınalasynda qala beremiz.

Bizdiń Tarazda ótkendi ómirge ákelýdiń biraz tamasha úlgileri dúnıege keldi. Bir ǵana «Dańq» zalyn alyńyz eńsesi bıik, erliktiń shejiresi. Qurylysy júrip jatqan «Shahrıstandaǵy» oblystyq «Rýhanııat» ortalyǵyn alyńyz. Oblys tarıhynyń barlyq qundylyqtaryn boıyna  sińirgen zamanaýı sáýlet. Mine bul «Rýhanı jańǵyrýdyń» eń basty suranymdaryna saı keletin úlken sharýa.

«Rýhanı jańǵyrý» qoǵamnyń ótkenine  sabaq alyp, adamdyq turǵydan tazarýy. Olaı bolmaǵanda adam sanasyna syımaıtyn qubylystar oryn alady. Máselen 2015 jylǵy statıstıka boıynsha Jambyl oblysynda 350 qyz bala mektep partasynda otyryp ana atanǵan. Aıtýǵa aýyz barmaıtyn osy bir máselege biz mektepti, ondaǵy pedagogıkalyq ujymdy kinálaımyz.  Al shyn máninde qazaqta «Qyzǵy qyryq úıden tyıym» degen ataly sóz bar emes pe? Oılanaıyqshy, bir ǵana osy máselege jol bermeý úshin biz ne istedik? Qoǵam ne istedi? Bul óte soraqy nárse, – dedi A.Maılybaev.

Forým barysynda ulttyq qundylyqtar, toı mádenıetin zaman aǵymyna qaraı beıimdeý, áleýmettik jelini kádege jaratýdyń ádebinen attamaý sekildi máseleler de qaýzaldy.  Bul oraıda «Asyl arman» ulttyq dástúr  men ónerdi qoldaý» qoǵamdyq  birlesteginiń tóraǵasy Rınat Nuraqbaevtyń usynystary da qyzý qoldaýǵa ıe boldy.

– Bizde asa kóńil bólýdi talap etip otyrǵan másele ulttyq qundylyqtar, sonyń ishinde, dástúrlerimiz ben ulttyq sanaǵa degen janashyrlyqty kúsheıtý bolyp otyr. Olaı deıtinim, qazirgi órkenıttik aǵynmen aralasyp, ulttyq tynysty taryltatyn aqparattyq tolqyndar, dindegi burmalaýshylyq, til men dilge degen jaýapkershiliktiń álsizdigi  taǵysy taǵy aıtarlyqtaı kemshilikter bar. Bul kemshilikterge toıtarys beretin tóte jol  – ulttyq tárbıeni kúsheıtý dep bilemin!

«Toı mádenıeti – ult mádenıeti». Bul oraıda júıeli jumysty qolǵa alǵan Merki aýdanyn mysal etkim keledi. Ótken jyldyń qazan aıynan bastap Merki aýdany ákimdigi toı máselelerin durys jolǵa qoıdy. Qazir Merkide toı 19:00-24:00 aralyǵynda ǵana bolyp jatyr. Osy arqyly eń birinshi halyqtyń qazynasy sanalǵan toı berekesin ketirmeý, ýaqytty tıimdi paıdalaný, quqyq buzýshylyqty boldyrmaý, toı qyzmetkerleriniń eńbegin júıeleýge qol jetkizildi. Bul bastamany barshaǵa ortaq etý kerek. 

Barshaǵa málim XXI ǵasyr áleýmettik jeliniń aqyrǵan býradaı ábden kúshine mingen kezeńine aınalyp tur.  Osyndaı ólara kezeńde ult bolyp saqtalyp qala alamyz ba, joq bolyp jer betine taralamyz ba degen saýal, kez kelgen sanaly ulttyń basty problemasyna aınalyp úlgerdi. Ulttyq ıdeologııasy myqty memleketter etek-jeńin jınaqtap, aldyn-artyn saraptap, sanany jaýlaǵan sıqyrshy – kúshtiń aldynda qasqaıyp turýǵa áreket jasaýda. Bul beıbereketsizdikti zańmen tusaýǵa – demokratııa degen jalǵan uran tosqaýyl. Sonyń saldarynan áleýmettik jeli – úlken kúshke ıelik etýde. Sol sebepten de áleýmettik jeli arqyly jalǵan aqparat taratatyndarǵa, ar-namysqa tıetinderge, bılikke til bezeıtinderge qarsy bultartpas bir zań kerek sııaqty, – dedi Rınat Nuraqbaev.

Al dáriger Saǵyndyq Ordabekov HHI ǵasyrdaǵy álemge kúlli qazaqty tanytýdyń tetigi ulttyq qundylyq ekendigin alǵa tartady.

Ulttyq qundylyq – ulttyń tiregi! Óz tarıhyn tereń uǵynyp, ulttyq qundylyqtaryn shyn baǵalaı biletin halyqtyń ǵana bolashaǵy máńgi bolmaq. Búgingi jahandaný dáýirinde kez-kelgen ultty saqtap qalatyn dúnıeler - sol ulttyń tól tarıhy, mádenıeti men tili ekeni anyq.

Ulttyń qundylyǵynyń eń mańyzdysy, eń qazynasy – tilimiz dep aıtsam artyq aıtpaǵan bolar edim. Tili joq halyq, tilin qurmettemegen, bilmegen halyq – óli halyq. Bul meniń til týrasyndaǵy óte ay ustanymym, –dedi S.Ordabekov

Forým spıkerleriniń izin ala sóz tizgindegen Batyrbek Qulekeev te toı mádenıeti máselesine aıryqsha toqtalyp, ondaǵy dańǵazalyq pen bos maqtangershiliktiń  dáýreni ótkenin jetkizip, zaman aǵymymen mundada álemdik tájirıbeniń ozyq úlgisin máselesin tilge tıek etti.

Jıyndy oblys ákimi Asqar Myrzahmetov  qorytyndylap, forým qatysýshylarynyń oblys jurtshylyǵyna úndeýin jarııalady.

Forýmda kóterlip otyrǵan máselelerdiń qaı-qaısynyń bolmasyn ózektiligine kúmán joq. El bolamyz desek osyndaı aıtylǵan máselelerdiń túıinin tarqatýǵa jurt bolyp jumylýymyz kerek. Árıne kóterilip otyrǵan taqyryp barshamyzǵa qatysty. Degenmen eń áýeli zııaly qaýym, eldiń uıytqysy bolyp júrgen dýaly aýyz aqsaqaldar, abyz zııatkerler búgingi forýmda aıtylǵan máselelermen el arasynda shyndap aınalysýy kerek. Osyndaı formattaǵy basqosýlardy el aǵalary men aýyl bıleriniń basyn qosyp aýdandarda ótkizgen jón, – dedi Asqar Isabekuly.

Munan óńir basshysy kópshilikti forýmda kóterilgen máselelerge barshanyń nazaryn aýdarýǵa shaqyratyn úndeý mátinimen tanystyrdy.

«Jahandyq álemmen qabyspaıtyn, ulttyń damýyna kedergi keltirip, el ishine iritki salatyn ótkenniń keıbir kertartpa daǵdylary men ádetterinen kúni búginge deıin aryla almaı otyrǵanymyz jasyryn emes. Olar: jeń ushynan jalǵasqan jemqorlyq, jershildik, tamyr-tanystyq, júzshildik pen rýshyldyq, ysyrapshyldyq pen astamshyldyq, dańǵoılyq pen kerdeńdik, orynsyz saltanat, qanaǵatsyzdyq pen únemsizdik. Órkenıetilikke emes ósekke, zııalylyqqa emes zııandyqqa, parasattylyqqa emes pasyqtyqqa, izgilikke emes ibilistikke jeteleıtin mundaı «ǵuryptardan» qutylatyn kezeń keldi. «Irgeli eldiń irgesin eser aǵym buzar» degendeı, búgingi tańda destrýktıvti dinı aǵymdardyń el arasyna etene enip, jastardyń sanasyn ýlap jatqany da barsha jurtty alańdatyp otyrǵan kúrdeli másele. Bul úrdistiń tamyryna balta shaýyp, ulaǵatty urpaq tárbıeleýde zaıyrly bilimdi ulttyq qundylyqtarymyzben sabaqtastyra otyryp túsindirý – barshamyzdyń basty maqsatymyzǵa aınalýy tıis»,- delingen úndeýde.

Kóp keshikpeı alqa músheleri osy úndeýdiń negizinde taǵy da oı qosatyn bolyp tarqasty.

«ADYRNA»

ulttyq portaly

Pikirler