"Şoşityn edı": Ūly Abaidyŋ ūrpaǧy elordada qalai tūryp jatqanyn aitty

 Ūly Abaidyŋ 175 jyldyq mereitoiy qarsaŋynda aqynnyŋ ūrpaǧynyŋ şaŋyraǧynda qonaq bolyp, sūqbattasudyŋ sätı tüstı. Jasy jetpıske taqap qalǧan Läilä Baimaǧambetova otbasymen bırge elordanyŋ şet jaǧyndaǧy köpqabatty üide tūrady. Äŋgıme barysynda Läilä Mūhlesqyzy häkım Abai turaly estelıkterımen bölıstı.

Abaidyŋ ūrpaǧy kımmen toqtap tūr?

Läilä Baimaǧambetova – Abaidyŋ bäibışesı Dıldäden süigen tūŋǧyş balasy Aqylbaidan taraidy. "Aqylbaidan Älımqūl, Älımqūldan – menıŋ anam Qauaş. Şeşem 1910 jyly tuyp, 1988 jyly dünieden öttı. Endı ūrpaq jalǧaityn ūl balasy ǧoi. Anamnyŋ Baǧfur degen bauyry bolǧan. Sol Baǧfurdan Aidar, Aidardyŋ ūly Daniiar. Ol qazır otbasymen Almatyda tūrady. Üş qyzy bar, äielı orys. Sondyqtan Abaidyŋ ūrpaǧy äzırge Daniiarmen toqtap tūr", - dedı aqynnyŋ jienşary. Soŋǧy ret aqynnyŋ ūrpaqtary Abaidyŋ 160 jyldyq mereitoiynda bas qosqan. "Basqa qalada tūratyndyqtan, köp aralaspaimyz. Tek Maǧauiianyŋ ūrpaqtary İşaǧy jäne Ǧazel tätelermen ünemı bailanysta boldym", - dedı Baimaǧambetova.

Aqyn jienşarynyŋ qazırgı ömırı

Läilä Mūhlesqyzy – Abai Qūnanbaiūlynyŋ ǧana emes, ertekşı Baimaǧambettıŋ de ūrpaǧy. Arǧy atasy Baimaǧambet – Abaidyŋ senımdı serıgı, arqa süier dosy bolǧan.

"Abai qaltasynda eşqaşan köp aqşa ūstamaǧan. Köbınese menıŋ atama berıp qoiady eken. Baimaǧambet jaily "Abai joly" romanynda da kezdesedı. Abai tıptı ol kısıge arnap öleŋ de şyǧarǧan. Bır qyzyǧy, atam Baimaǧambet – Abaidyŋ jaqyn dosy bolsa, onyŋ äkesı Myrzahan Qūnanbaidyŋ serıgı bolǧan", - dep äŋgımeledı oişyldyŋ ūrpaǧy.

Läilä Baimaǧambetova – orys tılı pänınıŋ mūǧalımı. Ūzaq jyldar oqu-aǧartu salasynda eŋbek etken. Keiın Semeidegı Abai muzeiıne auysqan. Astanaǧa qonys audarǧanyna on jyldyŋ jüzı bolypty. Jary Öskenbaimen bırge bır ūl, ekı qyz tärbielep ösırgen. Qazır zeinette.

Zūlmat jyldar

Aqynnyŋ ūrpaqtary taǧdyrdyŋ talai tauqymetın tartty. "Baidyŋ balasy" degen jeleumen quǧyn-sürgınge ūşyrady. "Qolymyzda Abai atamyzdyŋ közı tırısınde ūstaǧan bırde bır düniesı qalǧan joq. Bärı de tärkılendı. Abai ūrpaqtarynyŋ taǧdyry öte auyr boldy. Onyŋ ūrpaqtary nege neken-saiaq? Sebebı sol zamanda Qūnanbaidyŋ ūrpaqtarynyŋ ızıne tüstı. Abaidyŋ Tūraǧūl degen ūly ekı ret abaqtyǧa jabyldy. Aqyry Almatyny panalauǧa mäjbür boldy. Ol jerde Mūhtar Äuezovpen jolyǧyp, jazuşynyŋ türtkı boluymen äkesı jaily estelık kıtap jazdy", - dep eske aldy Baimaǧambetova. Aqynnyŋ şöberelerınıŋ denı soǧysqa attanyp qaza tapsa, endı bırı aşarşylyq jyldarynda köz jūmypty.

"Maǧauiianyŋ ölımı auyr tidı"

"1904 jyly mamyr aiynda Abaidyŋ süiıktı ūly Maǧauiia (Maǧaş) syrqattanyp qaitys boldy. Ol nebärı 34 jasta bolatyn. Maǧauiianyŋ qazasy Abaiǧa öte auyr tidı. Maǧaşty jer qoinyna tapsyrǧannan keiın, özı de auyryp qaldy. Qalyŋ oiǧa batty. Eşkımmen söilespedı. Otyr dese, otyrady, tūr dese, tūrady. Bırde aǧasy Täŋırberdı kelıp, "anadan törteu edık, endı senen de aiyrylǧanymyz ba?" dep közıne jas alady. Sonda Abai "qorqaq myŋ öledı, batyr bır öledı" degen eken", - dep eske aldy Baimaǧambetova. Maǧauiianyŋ ölımınen keiın Abai köp ūzamai Balaşaqpaq degen jerde dünieden öttı. "23 mausym bolatyn. Aǧaiyn-tuys aqyndy Aqşoqyǧa jerleimız dedı. Ol jerde äkesı Qūnanbai, balasy Äbdırahman jatyr. Kün ystyq edı, molda qarsy boldy. Söitıp, on şaqty jıgıt tündeletıp, Jidebaiǧa aparyp jerleidı. Qazır ol jerde Abai, ınısı Ospan, Şäkärım, Ahat jatyr", - dedı ol. Osy oraida, ūly oişyldyŋ ūrpaǧy häkım Abaidyŋ tuǧan künın 23 tamyzda emes, 10 tamyzda atap ötetının jetkızdı. Aituynşa, aqynnyŋ ata qonysy Jidebaiǧa sätı tüskende baryp tūruǧa tyrysady eken. Abaidyŋ 175 jyldyq mereitoiy kezınde de at basyn būrudy josparlap otyr.

Bauyrjan Momyşūlymen tanysqan sät

Läilä Baimaǧambetovanyŋ baǧyna Keŋes odaǧynyŋ batyry Bauyrjan Momyşūlymen tanysu būiyrypty.

"1967 jyl edı. Mektep bıtırıp, Almatyǧa jol tartqan kezım. İşaǧy tätemen Bauyrjan Momyşūlynyŋ üiıne qonaqqa bardym. Ol kısı menı qasyna otyrǧyzyp, aq batasyn berdı. Dausy älı qūlaǧymda. Bırneşe tıl bıledı. Öte keremet jan edı", - dep eske alǧan ol Bauyrjan Momyşūlynyŋ syiǧa tartqan kıtabyn körsettı.

Kıtaptyŋ alǧaşqy betınde qazaq batyrynyŋ qoltaŋbasy bar eken.

"Abai qazırgı qoǧamnan şoşityn edı"

Baimaǧambetova oişyldyŋ qara sözderın oqyǧan saiyn, qalyŋ oiǧa şomyp, qapalanatynyn jasyrmady. "Menıŋşe, Abai qazırgı qoǧamnan şoşityn edı. Ol adamgerşılıktı, adamdyqty, dostyq pen ädıldıktı baǧalaǧan jan. Al qazırgı adamdar bilık pen aqşaǧa ūmtylady. Soŋǧy kezde "ruhani jaŋǧyru" dep jiı aitady ǧoi. Menıŋ oiymşa, ruhani jaŋǧyru är adamnyŋ özınen bastaluy kerek. Adamdardyŋ mädenietı tömendep barady", - deidı aqynnyŋ ūrpaǧy. Onyŋ pıkırınşe, Abai men qazaq elı egız ūǧym. Kemeŋger aqyndy qazaqtyŋ tölqūjaty deitını de sondyqtan.