Qumar oıyndardyń jarnamasy qazirgi ýaqytta álemniń kóptegen elderinde keń taralǵan problemaǵa aınalǵan. Internet, televızııa, áleýmettik jeliler arqyly qumar oıyndarǵa qatysty jarnamalar kún saıynǵy ómirimizge áser etýde. Bul jarnamalar kóbinese balalar men jasóspirimderge, sondaı-aq psıhologııalyq turǵydan osal adamdarǵa qoljetimdi, sonyń saldarynan olar qumar oıyndarǵa áýestenip, táýeldilikke ushyraýy múmkin. Bul másele tek jeke tulǵalarǵa ǵana emes, búkil qoǵamǵa da úlken zııan keltiredi. Degenmen, kóptegen elderde bul máseleni sheshý úshin túrli sharalar qabyldanýda.
Qumar oıyndardyń jarnamasynyń áseri
Qumar oıyndardyń jarnamasy kóbinese jeńiske jetýdiń ońaı jolyn, úlken aqshalaı syılyqtardy ýáde etedi. Mundaı jarnamalar emoıonaldy túrde áser etip, adamdardy qyzyqtyrady, kóbinese olar «bir ret qana» oınaýdy nemese taǵy bir múmkindikke qol jetkizýdi oılaıdy. Bul psıhologtar úshin qumar oıyndarǵa táýeldiliktiń qalyptasýynda mańyzdy ról atqaratyn faktorlardyń biri.
Qumar oıyndardyń jarnamasynyń ásirese jasóspirimder men jastar úshin qaýipti ekenin atap ótken jón. Qazirgi tańda jasóspirimder áleýmettik jeliler men ınternetke kóp ýaqyt ótkizedi. Qumar oıyndarǵa arnalǵan jarnamalar jıi osy platformalarda kezdesedi, bul óz kezeginde olardy qumar oıyndarǵa tartýǵa sebep bolady. Álemdik densaýlyq saqtaý uıymynyń (DDSU) málimetteri boıynsha, qumar oıyndarǵa táýeldilik eresekter men jastar arasynda psıhoáleýmettik buzylýlarǵa ákelip soǵýy múmkin.
Qumar oıyndardyń jarnamasy: álemdik tájirıbe
Ulybrıtanııada qumar oıyndardyń jarnamasyn retteý boıynsha qatań zańdar bar. 2014 jyly Ulybrıtanııada qumar oıyndar týraly zań qabyldandy, onda televızııalyq jáne radıo jarnamalarynyń saǵattyq shekteýleri engizildi. Mysaly, qumar oıyndar týraly jarnamalar tek keshki ýaqytta, otbasy men balalardyń televızor aldynda bolmaý kezeńderinde kórsetile alady. Sonymen qatar, Ulybrıtanııada qumar oıyndarǵa baılanysty jarnamalardyń kózqarasqa qarsy bolýy jáne jaýapkershilikke tartylýy týraly qatań erejeler bar.
Avstralııada da qumar oıyndardyń jarnamasy aıtarlyqtaı rettelgen. Munda qumar oıyndarǵa qatysty jarnamalardyń jergilikti radıostanııalar men telearnalar arqyly taralýyna belgili bir shekteýler qoıylǵan. Sondaı-aq, býkmekerlik kompanııalarǵa onlaın jarnamalaryn shekteý mindettemesi engizilgen. Budan basqa, Avstralııada qumar oıyndardyń jarnamalary men jarnamalyq akııalaryna qatysý úshin arnaıy lıenzııa alý talaptary da engizilgen.
Amerıka Qurama Shtattarynda qumar oıyndarmen baılanysty jarnamalardy retteıtin zańdar ár shtat boıynsha ártúrli. Mysaly, Nıý-Djersı jáne Pensılvanııa sııaqty shtattarda qumar oıyndar týraly jarnamalarǵa shekteýler qoıylǵan. Ár shtattyń qumar oıyndardy lıenzııalaý, jarnamalaýǵa jáne onyń baqylaýyna qatysty ózindik erejeleri bar. Biraq, AQSh-ta qumar oıyndardyń jarnamasy áli de keń taralǵan jáne barlyq jerlerde birdeı qatań baqylaý joq.
Qazaqstandaǵy jaǵdaı
Qazaqstanda qumar oıyndar máselesi sońǵy jyldary ózekti bolyp otyr. 2020 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrligi «Qumar oıyndary men lotereıalar týraly» zańǵa ózgerister engizý týraly usynys jasaǵan bolatyn. Alaıda, qazirgi tańda qumar oıyndar týraly jarnamalar áli de keń taralǵan, ásirese ınternet pen mobıldi qosymshalar arqyly. Internette, áleýmettik jelilerde, sporttyq matchtarda qumar oıyndarǵa qatysty jarnamalar keńinen oryn alady.
Qazaqstanda qumar oıyndardyń zańdy túrde jumys isteýi úshin arnaıy oryndar men lıenzııalanǵan operatorlar bar, biraq bul salanyń baqylaýy kóbinese tıimdi bolmaı otyr. Áleýmettik jeliler men onlaın platformalarda jasyryn jarnamalar men utys oıyndary kóbeıip, jastardy tartýda. Mundaı jarnamalardyń baqylaýsyz taralýy, ásirese pandemııa kezinde, qumar oıyndardyń taralýyna yqpal etti.
Qumar oıyndardyń jarnamasynan qalaı qutylýǵa bolady?
- Zańnamalyq retteý Qumar oıyndardyń jarnamasyn shekteý úshin birinshi kezekte zańnamalyq ózgerister qajet. Qumar oıyndardyń jarnamasy tek belgili bir ýaqyttarda ǵana kórsetilip, jasóspirimder men balalarǵa zııandy aqparattar taralýyn boldyrmaý kerek. Jarnamalardy qoǵamdyq oryndarda, áleýmettik jelilerde jáne mobıldi qosymshalarda baqylaý kúsheıtilýi tıis.
- Qoǵamdyq sana men bilim berý Qumar oıyndardyń zııandy áseri týraly aqparattandyrý jumystaryn jandandyrý kerek. Bul úshin arnaıy bilim berý baǵdarlamalaryn uıymdastyrý, mektepter men joǵary oqý oryndarynda qumar oıyndardyń psıhologııalyq jáne áleýmettik zardaptary týraly aqparat berý mańyzdy. Sonymen qatar, ata-analar men muǵalimderge arnap arnaıy trenıngter ótkizý arqyly balalar men jastardy qumar oıyndardyń qaýiptiligi týraly aqparattandyrý qajet.
- Áleýmettik jelilerdi retteý Áleýmettik jeliler men ınternette qumar oıyndardyń jarnamasy keń taraǵan. Bul jarnamalardy retteıtin zańdardy engizý jáne platformalardyń ózine baqylaý sharalaryn qabyldaý qajet. Áleýmettik jeliler men ınternet-platformalar qumar oıyndardyń jarnamasyn kórsetýdi shekteýi tıis.
- Táýeldilikpen kúres baǵdarlamalary Qumar oıyndardan zardap shekken adamdarǵa psıhologııalyq kómek kórsetetin ortalyqtar men baǵdarlamalar uıymdastyrý mańyzdy. Bul baǵdarlamalar arqyly qumar oıyndarǵa táýeldilikpen kúresýge kómektesetin kásibı psıhoterapevter men keńesshilerdiń kómegi usynylýy kerek.
Qumar oıyndardyń jarnamasy qoǵam úshin úlken qaýip tóndiredi. Bul máseleniń sheshimi úshin tek zańnamalyq ózgerister ǵana emes, sondaı-aq, qoǵamnyń aqparattyq deńgeıin arttyrý, áleýmettik jeliler men ınternetti retteý sharalaryn engizý qajet. Álemniń kóptegen elderinde bul baǵytta oń tájirıbeler bar, olardy Qazaqstanda da qoldaný mańyzdy. Qumar oıyndardyń jarnamasyn retteý jáne osy salanyń áleýmettik zardaptaryn boldyrmaý úshin keshendi sharalar qabyldaý qoǵamnyń psıhoemoıonaldy jáne áleýmettik jaǵdaıyna oń áser etedi.
