Құмар ойындардың жарнамасы қазіргі уақытта әлемнің көптеген елдерінде кең таралған проблемаға айналған. Интернет, телевизия, әлеуметтік желілер арқылы құмар ойындарға қатысты жарнамалар күн сайынғы өмірімізге әсер етуде. Бұл жарнамалар көбінесе балалар мен жасөспірімдерге, сондай-ақ психологиялық тұрғыдан осал адамдарға қолжетімді, соның салдарынан олар құмар ойындарға әуестеніп, тәуелділікке ұшырауы мүмкін. Бұл мәселе тек жеке тұлғаларға ғана емес, бүкіл қоғамға да үлкен зиян келтіреді. Дегенмен, көптеген елдерде бұл мәселені шешу үшін түрлі шаралар қабылдануда.
Құмар ойындардың жарнамасының әсері
Құмар ойындардың жарнамасы көбінесе жеңіске жетудің оңай жолын, үлкен ақшалай сыйлықтарды уәде етеді. Мұндай жарнамалар эмоционалды түрде әсер етіп, адамдарды қызықтырады, көбінесе олар «бір рет қана» ойнауды немесе тағы бір мүмкіндікке қол жеткізуді ойлайды. Бұл психологтар үшін құмар ойындарға тәуелділіктің қалыптасуында маңызды рөл атқаратын факторлардың бірі.
Құмар ойындардың жарнамасының әсіресе жасөспірімдер мен жастар үшін қауіпті екенін атап өткен жөн. Қазіргі таңда жасөспірімдер әлеуметтік желілер мен интернетке көп уақыт өткізеді. Құмар ойындарға арналған жарнамалар жиі осы платформаларда кездеседі, бұл өз кезегінде оларды құмар ойындарға тартуға себеп болады. Әлемдік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) мәліметтері бойынша, құмар ойындарға тәуелділік ересектер мен жастар арасында психоәлеуметтік бұзылуларға әкеліп соғуы мүмкін.
Құмар ойындардың жарнамасы: әлемдік тәжірибе
Ұлыбританияда құмар ойындардың жарнамасын реттеу бойынша қатаң заңдар бар. 2014 жылы Ұлыбританияда құмар ойындар туралы заң қабылданды, онда телевизиялық және радио жарнамаларының сағаттық шектеулері енгізілді. Мысалы, құмар ойындар туралы жарнамалар тек кешкі уақытта, отбасы мен балалардың телевизор алдында болмау кезеңдерінде көрсетіле алады. Сонымен қатар, Ұлыбританияда құмар ойындарға байланысты жарнамалардың көзқарасқа қарсы болуы және жауапкершілікке тартылуы туралы қатаң ережелер бар.
Австралияда да құмар ойындардың жарнамасы айтарлықтай реттелген. Мұнда құмар ойындарға қатысты жарнамалардың жергілікті радиостанциялар мен телеарналар арқылы таралуына белгілі бір шектеулер қойылған. Сондай-ақ, букмекерлік компанияларға онлайн жарнамаларын шектеу міндеттемесі енгізілген. Бұдан басқа, Австралияда құмар ойындардың жарнамалары мен жарнамалық акцияларына қатысу үшін арнайы лицензия алу талаптары да енгізілген.
Америка Құрама Штаттарында құмар ойындармен байланысты жарнамаларды реттейтін заңдар әр штат бойынша әртүрлі. Мысалы, Нью-Джерси және Пенсильвания сияқты штаттарда құмар ойындар туралы жарнамаларға шектеулер қойылған. Әр штаттың құмар ойындарды лицензиялау, жарнамалауға және оның бақылауына қатысты өзіндік ережелері бар. Бірақ, АҚШ-та құмар ойындардың жарнамасы әлі де кең таралған және барлық жерлерде бірдей қатаң бақылау жоқ.
Қазақстандағы жағдай
Қазақстанда құмар ойындар мәселесі соңғы жылдары өзекті болып отыр. 2020 жылы Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі «Құмар ойындары мен лотереялар туралы» заңға өзгерістер енгізу туралы ұсыныс жасаған болатын. Алайда, қазіргі таңда құмар ойындар туралы жарнамалар әлі де кең таралған, әсіресе интернет пен мобильді қосымшалар арқылы. Интернетте, әлеуметтік желілерде, спорттық матчтарда құмар ойындарға қатысты жарнамалар кеңінен орын алады.
Қазақстанда құмар ойындардың заңды түрде жұмыс істеуі үшін арнайы орындар мен лицензияланған операторлар бар, бірақ бұл саланың бақылауы көбінесе тиімді болмай отыр. Әлеуметтік желілер мен онлайн платформаларда жасырын жарнамалар мен ұтыс ойындары көбейіп, жастарды тартуда. Мұндай жарнамалардың бақылаусыз таралуы, әсіресе пандемия кезінде, құмар ойындардың таралуына ықпал етті.
Құмар ойындардың жарнамасынан қалай құтылуға болады?
- Заңнамалық реттеу Құмар ойындардың жарнамасын шектеу үшін бірінші кезекте заңнамалық өзгерістер қажет. Құмар ойындардың жарнамасы тек белгілі бір уақыттарда ғана көрсетіліп, жасөспірімдер мен балаларға зиянды ақпараттар таралуын болдырмау керек. Жарнамаларды қоғамдық орындарда, әлеуметтік желілерде және мобильді қосымшаларда бақылау күшейтілуі тиіс.
- Қоғамдық сана мен білім беру Құмар ойындардың зиянды әсері туралы ақпараттандыру жұмыстарын жандандыру керек. Бұл үшін арнайы білім беру бағдарламаларын ұйымдастыру, мектептер мен жоғары оқу орындарында құмар ойындардың психологиялық және әлеуметтік зардаптары туралы ақпарат беру маңызды. Сонымен қатар, ата-аналар мен мұғалімдерге арнап арнайы тренингтер өткізу арқылы балалар мен жастарды құмар ойындардың қауіптілігі туралы ақпараттандыру қажет.
- Әлеуметтік желілерді реттеу Әлеуметтік желілер мен интернетте құмар ойындардың жарнамасы кең тараған. Бұл жарнамаларды реттейтін заңдарды енгізу және платформалардың өзіне бақылау шараларын қабылдау қажет. Әлеуметтік желілер мен интернет-платформалар құмар ойындардың жарнамасын көрсетуді шектеуі тиіс.
- Тәуелділікпен күрес бағдарламалары Құмар ойындардан зардап шеккен адамдарға психологиялық көмек көрсететін орталықтар мен бағдарламалар ұйымдастыру маңызды. Бұл бағдарламалар арқылы құмар ойындарға тәуелділікпен күресуге көмектесетін кәсіби психотерапевтер мен кеңесшілердің көмегі ұсынылуы керек.
Құмар ойындардың жарнамасы қоғам үшін үлкен қауіп төндіреді. Бұл мәселенің шешімі үшін тек заңнамалық өзгерістер ғана емес, сондай-ақ, қоғамның ақпараттық деңгейін арттыру, әлеуметтік желілер мен интернетті реттеу шараларын енгізу қажет. Әлемнің көптеген елдерінде бұл бағытта оң тәжірибелер бар, оларды Қазақстанда да қолдану маңызды. Құмар ойындардың жарнамасын реттеу және осы саланың әлеуметтік зардаптарын болдырмау үшін кешенді шаралар қабылдау қоғамның психоэмоционалды және әлеуметтік жағдайына оң әсер етеді.
