Älemde toleranttylyq — qoǧamnyŋ tūraqtylyǧy men damuyna yqpal etetın maŋyzdy qūndylyq. Būl - adamdardyŋ senımıne, mädenietıne, tılıne, ūltyna jäne basqa da erekşelıkterıne qūrmet körsetu, olardyŋ pıkırlerı men közqarastaryna sabyrlyq tanytu. Toleranttylyq bolǧan jaǧdaida ärtürlı mädenietter, dınder, jäne äleumettık toptar beibıt ömır sürıp, bır-bırın tolyqtyryp, qoǧamdy baiytady. Degenmen, toleranttylyqtyŋ jetıspeuşılıgı – kerısınşe, qaqtyǧystardyŋ, zorlyq-zombylyqtyŋ jäne soǧystyŋ negızgı sebepterınıŋ bırı.
Dıntanuşy Äl-Farabi Nūrbekūlynyŋ aituynşa, toleranttylyqtyŋ bolmauy eldıŋ ūzaq ömır süruıne kedergı jasaidy.
«100-den astam etnos ökılderı men tırkelgen 18 konfessiia ökılderı tūratyn Qazaqstan Respublikasynda basqanyŋ özgeşelıgıne tözımdılık tanytusyz ömır süru qiynǧa tüser edı. Toleranttylyq elımızdıŋ bırtūtas boluyna ülken septıgın tigızetın faktorlarynyŋ bırı.
Qazaqstan Respublikasynyŋ «Dıni qyzmet jäne dıni bırlestıkter turaly» Zaŋynyŋ preambulasynda «Osy Zaŋ, konfessiiaaralyq kelısımnıŋ, dıni taǧattylyqtyŋ jäne azamattardyŋ dıni nanymdaryn qūrmetteudıŋ maŋyzdylyǧyn tanitynyn negızge alady» delıngen.
Bır eldıŋ arasynda türlı pıkır bolatyny tabiǧi zaŋdylyq, bıraq sol eldegı jūrtty nanym-senım, pıkır aluandyǧyna qaramastan bırıktıretın ortaq azamattylyǧy ekenın tüsınu maŋyzdy”, deidı maman.
Sonymen qatar, dıntanuşy elde toleranttylyq tanytpau alauyzdyqqa äkeluı jäne zaŋmen jazalanauy mümkın ekenın aitady.
“Basqanyŋ nanym-senımıne toleranttylyq tanytpau dıni alauyzdyqqa äkep soǧuy mümkın. Al dıni alauyzdyq qozdyru degen ol dıni ekstremizmge jatatyn ülken qylmys ekenın aita ketu jön. QR Qylmystyq Kodeksınde «Äleumettik, ūlttyq, rulyq, näsildik, tektık-toptyq nemese dini alauyzdyqty qozdyru» degen 174-bap bar, būl bap boiynşa dıni alauyzdyq qozdyru üşın 2000 AEK aiyppūldan bastap bırneşe jylǧa bas bostandyǧynan aiyruǧa deiın jaza qarastyrylǧan», deidı Äl-Farabi Nūrbekūly.
Toleranttylyqtyŋ bolmauy: dınaralyq qaqtyǧystarǧa äserı
Tarih boiy toleranttylyqtyŋ bolmauy dıni jäne etnikalyq qaqtyǧystardyŋ tuyndauyna sebep boldy. Orta ǧasyrlardaǧy krest joryqtary – būl dınaralyq tüsınbeuşılık pen tözımsızdıktıŋ äserınen bolǧan ūzaq soǧystardyŋ bır mysaly. Europa memleketterı mūsylman elderımen dıni senımderınıŋ aiyrmaşylyǧy üşın bırneşe ǧasyr boiy şaiqasty. Dınaralyq toleranttylyq bolmaǧandyqtan, būl joryqtar köptegen adamnyŋ ölımıne, mädeni jäne tarihi qūndylyqtardyŋ joiyluyna alyp keldı. Bügıngı künı de toleranttylyqtyŋ bolmauy bırneşe elderde tūraqsyzdyqqa, dınaralyq jäne ūlttyq qaqtyǧystarǧa sebep bolyp otyr. Orta Şyǧystaǧy İzrail men Palestina arasyndaǧy qaqtyǧys osynyŋ bır aiqyn mysaly. Būl aumaqta iudaizm, islam jäne hristian dınderı tyǧyz bailanysta bolǧanymen, dınaralyq toleranttylyqtyŋ bolmauy jäne saiasi jaǧdailar adamdardy bır-bırıne qarsy qoiyp, aimaqtaǧy tūraqsyzdyqtyŋ jalǧasuyna alyp kelude.Toleranttylyq bolmaǧan jaǧdaidaǧy ūlttar arasyndaǧy qaqtyǧystar
Ūltaralyq toleranttylyqtyŋ bolmauy da qoǧamdaǧy beibıtşılıktı būzuy mümkın. 20-şy ǧasyrdyŋ aiaǧyndaǧy Iýgoslaviiadaǧy soǧystar būǧan mysal bola alady. Būryn bır memlekette beibıt ömır sürgen serbter, horvattar jäne bosniialyq mūsylmandar arasynda ūlttyq jäne dıni aiyrmaşylyqtar negızınde qaqtyǧystar tuyndap, el bölşektendı. Būl soǧystar barysynda jüzdegen myŋ adam qaza tauyp, milliondaǧan adam bosqyn atandy. Toleranttylyq bolmaǧandyqtan, bır kezderı yntymaqtastyqta ömır sürgen halyqtar bır-bırıne qarsy şyǧyp, ūzaq jyldarǧa sozylǧan soqqy aldy. Ruandadaǧy genosid te – ūltaralyq tözımsızdıktıŋ saldary. Hutu jäne tutsi etnikalyq toptary arasynda köptegen jyldar boiy qalyptasqan qarsylastyq 1994 jyly genosidke alyp keldı. Nätijesınde, jüzdegen myŋ tutsi hutu toptarymen joiyldy, būl oqiǧa tarihta qaraly paraq retınde qaldy.Toleranttylyqtyŋ ekonomikalyq tūraqtylyqqa äserı
Toleranttylyq tek dıni nemese etnikalyq qaqtyǧystardy ǧana emes, sonymen qatar ekonomikalyq tūraqtylyqty da qamtamasyz etedı. Mysaly, türlı etnikalyq toptardan, mädenietterden, dınderden tūratyn qoǧam toleranttylyqty saqtaǧan jaǧdaida, biznes pen ekonomikalyq ösu üşın qolaily orta qalyptasady. Jūmys ornynda toleranttylyqtyŋ boluy – eŋbek önımdılıgın arttyryp, kreativtılıktı damytady, sebebı adamdar özderın erkın sezınedı jäne jaŋa ideialardy bölısuden qoryqpaidy. Toleranttylyqtyŋ bolmauy, kerısınşe, ekonomikalyq damu mümkındıkterın şekteidı. Mysaly, belgılı bır toptarǧa qarsy diskriminasiia qoldanylatyn qoǧamdarda kadrlar şekteulı bolyp, biznes pen käsıpkerlık şekteledı. Būl jalpy memlekettıŋ ekonomikalyq ösımın tejeidı jäne halyq arasynda jūmyssyzdyq, kedeilık mäselelerın küşeitedı.Qazırgı zamanǧy toleranttylyq mäselelerı
Qazırgı älemde toleranttylyq jaŋa syn-qaterlermen kezdesude. Äleumettık jelılerdıŋ damuy adamdar arasyndaǧy qarym-qatynasty jeŋıldetkenımen, pıkır almasudaǧy poliarizasiiany küşeitıp, adamdardyŋ bır-bırıne tözımdılık tanytuyn qiyndatty. Keibır elderde dıni nemese etnikalyq tözımsızdık saiasi maqsatta qoldanylyp, halyq arasynda qorqynyş pen dūşpandyqtyŋ qalyptasuyna äkelude. Toleranttylyqty qoldau üşın memleketter men halyqaralyq ūiymdar bılım beru, mädeni almasu baǧdarlamalaryn damytuda. Bırıkken Ūlttar Ūiymy (BŪŪ) toleranttylyqty nasihattau maqsatynda 16 qaraşany Halyqaralyq toleranttylyq künı dep jariialaǧan. Būl kün toleranttylyqtyŋ maŋyzdylyǧyn tüsındıru, ärtürlı halyqtardy jaqyndastyru jäne olardyŋ arasynda beibıtşılıktı saqtau üşın atalyp ötedı. Al toleranttylyqty damytu üşın otbasydan bastap, bılım beru jüiesınde de ülken röl atqarylady. Otbasyda balalardy basqa mädenietter men dınderge qūrmetpen qarauǧa tärbieleu, olardyŋ sanasynda toleranttylyq negızın qalaidy. Mektepterde ärtürlı mädeniet pen dın turaly bılım beru, oquşylardy basqa mädenietterge qyzyǧuşylyqpen qarauǧa, bır-bırıne qūrmet körsetuge üiretedı. Sonymen qatar, aqparat qūraldary men äleumettık jelılerde de toleranttylyqty nasihattau maŋyzdy. Media salasynda dınaralyq jäne etnikaralyq toleranttylyq turaly materialdardy jiı jariialap, qoǧamdyq sanany dūrys baǧytta tärbieleu arqyly qoǧamda tüsınıstık pen qūrmettı nyǧaituǧa bolady. Toleranttylyq qoǧamnyŋ beibıt jäne tūraqty ömır süruı üşın maŋyzdy. Būl ärtürlı mädeniet pen dınderdıŋ ökılderı bır-bırınıŋ erekşelıkterın qūrmettep, bırge ömır süruge mümkındık beretın qasiet. Toleranttylyqtyŋ bolmauy – dialog pen yntymaqtastyqtyŋ ornyna qaqtyǧystar men tūraqsyzdyqqa äkeletın faktor. Sol sebeptı, toleranttylyqty tärbieleu ärbır sanaly azamattyŋ, qoǧamnyŋ jäne memlekettıŋ basty mındetı boluy tiıs. Tolerantty qoǧam – būl tūraqty, damuşy jäne qauıpsız qoǧam.Dana Nūrmūhanbet
“Adyrna” ūlttyq portaly
