Qazaq tarıhy men ádebıetinde ataq-dańqy Abaıdan asqan, Abaıdaı tanymal, Abaıdaı dara týǵan tulǵa joq. Aqyn esimimen atalatyn kósheler, teatrlar, kitaphanalar, mektepter, JOO men saıabaqtar aqynǵa kórsetiletin qurmettiń bir parasy ǵana. Al Abaıdyń alyp tulǵaly eskertkishin kez kelgen qaladan kezdestirýge bolady. Bir sózben aıtqanda, Abaı qazaq halqynyń «brendi».
Derektisi bar, kerektisi bar, Abaıǵa arnalǵan fılmder de jetip artylady. Sondyqtan búgin Abaı Qunanbaıulynyń beınesin somdap, eńbek jolyn dáriptegen keıbir fılmderge sholý jasap, toptastyramyz.
«ABAI ÁNI» – ALǴAShQY FILM
1945 jyly Abaı Qunanbaıulynyń týǵanyna 100 jyl toldy. Dál osy aıtýly dataǵa baılanysty Almaty kórkem jáne hronologııalyq fılmder stýdııasy «Abaı ánderi» fılmin túsirýdi qolǵa aldy. Bul týyndyny soǵys jyldarynda Qazaqstanǵa kelgen, sol kezdegi Odaqqa tanymal rejısserler – Grıgorıı Roshal men Efım Aron túsirdi. Senarııin Muhtar Áýezov jazdy.
Fılmde basty keıipkerdi tanymal akter Qalıbek Qýanyshbaev somdasa, basqa rólderdi Qapan Badyrov, Serke Qojamqulov, Elýbaı Ómirzaqov, Sháken Aımanov, Jaǵda Ógizbaev sekildi óner maıtalmandary oınady. Sondaı-aq, belgili aktrısa Ámına Ómirzaqovanyń ekrandaǵy joly osy kınodan bastaldy. Ol Ajar beınesin somdady. Bir jaǵynan, osyndaı ulttyq teatr jáne kıno óneriniń sút betine shyǵar qaımaqtary toptasqan quram fılmniń sapaly shyǵýyna úlken áser etken de shyǵar.
Osy týyndy týraly belgili qoǵam qaıratkeri, pýblııst Kamal Smaıylov arnaıy maqala da jazdy.
«Bul fılm Muhtar Áýezovtiń sol kezde jazyp júrgen Abaı jónindegi epopeıanyń bir úzigi, bir kórinisi sekildi. Oǵan uly aqynnyń beınesi tolyq kórinbeıdi dep kiná artýǵa bolmaıdy. Ol bir fılmge aýyr júk. Biraq Abaı ómiriniń basty oqıǵalary men baǵyttaryn kórsete alǵan. Abaıdyń oıshyldyǵyn, aqyndyǵyn, halyq qamqory ekendigin, ozat oıly adamdarmen jaqyndyǵyn, jańasha jastarmen birge ekenin sýrettegen», dep jazady «Abaı ánderi atty maqalasynda pýblııst Kamal Smaıylov.
Aıta keteıik, fılmniń premerasy 1946 jyly Máskeýde ótken.
«ABAI» DEIDI – QUNANBAIDY MEŃZEIDI
Arada tabany kúrekteı jarty ǵasyrdan soń aqynnyń 150 jyldyǵyna oraı 1995 jyly Ardaq Ámirqulovtyń eki bólimnen túratyn, Muhtar Áýezovtiń «Abaı joly» roman-epopeıasy jelisimen jazylǵan senarıı boıynsha «Abaı» atty kórkem fılmi ómirge keldi.
Fılmge aqynnyn jastyq shaǵy, medresede oqyp júrgen kezeńderi, alǵashqy óleń-jyrlary men ómirge qalyptasa bastaǵan azamattyq kózqarasy arqaý bolǵan. Sýretkerdiń sheber qalamynan shyqqan Abaı beınesi, onyń ómir súrgen ortasy, áleýmettik maıdanda qalyptasý erekshelikteri, jastyq shaqqa jarasymdy úmit-armandary, kúıinish-súıinish syndy qasıetterden jınaqtalǵan uly aqyn tulǵasy ádebı nusqadan ekran zańdylyǵyna súıene otyryp, múldem jańa qyrynan kórinedi. Fılm oqıǵasy tarıhı shyǵarma jelisimen órbitilgendikten de, jalpy kórkemdik jınaqtaýdyń ortaq zańdylyqtarynan da alshaqtamaıdy.
«Abaı» fılminiń sıýjeti eń aldymen Qunanbaı – Abaı tóńireginde órbıdi. Fılm avtorlary romandaǵy oqıǵa sýrettemelerin ekranǵa kóshirýde eki keıipker arasynda teń qashyqtyqta ustaıdy. Fılmdegi kúmbezdi ǵımarattar, qazaq úı jıhazdary, akterlerdiń kıim kıisterindegi ulttyq, erekshelikter birshama úndestik tapqan.
Abaıdyń rólin somdaǵan bas keıipker - Ǵabıden Turaqbaev. Ol óz rólin jaqsy alyp shyqqan. Degenmen, kınosynshylardyń pikirinshe, akterdyń túr álpeti bas keıipker Abaıdyń beınesine uqsamaǵan. Fılmdegi qatelik - ol Abaı beınesi emes, kóbinese ákesi Qunanbaı beınesiniń basymdyǵy. Fılm taqyryby «Abaı» bolǵanymen, Abaı beınesi ákesi Qunanbaıdyń kóleńkesinen shyǵa almaı qalǵan kórinedi.
«QUNANBAIǴA» KELGEN KEZEK
Abaı Qunanbaev týraly fılmder toptamasynda Abaıdyń ákesi Qunanbaı Óskenbaıulynyń taǵdyry týraly baıandaıtyn 2015 jyly túsirilgen «Qunanbaı» fılmi de bar.
"Qunanbaı" fılmi – ataqty dala kemeńgeri, qaradan shyǵyp han atanǵan Uly Abaıdyń ákesi – Qunanbaı Óskenbaıulynyń ónegeli ómiriniń bir kezeńin qamtıdy. Kartınanyń rejısseri Qazaqstannyń Halyq artısi, Memlekettik syılyqtyń ıegeri, qazaq mádenıetiniń kórnekti qaıratkeri, óner ardageri Doshan Joljaqsynov. Basty róldi de rejısserdiń ózi somdaıdy.
Aıta ketý kerek, 2016 jyly fılmdi túsirýge at salysqan shyǵarmashylyq Ýfa qalasynda ótken "Kúmis Aqbozat" atty III Halyqaralyq ulttyq jáne etnıkalyq kınofestıvalinde Ámir Ábdirazaqov atyndaǵy "Ulttyq rýh" júldesimen marapattaldy. Sondaı-aq, sol jyly shyǵarmashylyq top ádebıet pen óner salasynda Memlekettik syılyqqa ıe boldy.
«ABAI» TELEHIKAIaSY
2020 jyly Abaı Qunanbaıulynyń 175 jyldyǵyna oraı telearnalar jarysa fılm túsirip, aqynnyń shyǵarmashylyǵyna arnalǵan beınerolıkter kórsete bestady.
Solardyń biri – «Qazaqstan» korporaııasynyń alty serııadan turatyn tól týyndysy «Abaı» telehıkaıasy.
Telehıkaıa Abaıdyń kemeline kelgen kezi men balalyq shaǵynan syr shertedi. Alty bólimdi týyndyda sol kezeńdegi tarıhı shyndyq, qoǵamdyq-saıası jaǵdaı, Abaıdyń bolys bolǵan shaǵyndaǵy qazaq ómirinde oryn alǵan tarıhı oqıǵalar kórkemdik sıpatpen kórinis tabady.
Atalǵan serıaldyń kórkemdik keńesshisi belgili jazýshy Dýlat Isabekov boldy. Onyń aıtýynsha, telefılm bir úlken qubylys bolǵan.
Fılmniń qoıýshy-rejısseri – Murat Bıdosov, senarıı avtory – Serjan Zákeruly, bas redaktor Qaınar Oljaı boldy.
“ABAI JOLY” TELESERIALY
Dál sol jyly, Abaı Qunanbaıulynyń 175 jyldyǵy qarsańynda «Habar» agenttigi de tarıhı drama janrynda túsirgen «Abaı joly» serıalyn jaryqqa shyǵardy.
Telehıkaıada Abaıdyń tartysqa toly ómiri qatar kórsetiledi. Birde jazýshy Muhtar Áýezovtiń, birde onyń keıipkeri Abaıdyń ómirine qatar almasa otyryp, eki sýretkerdiń da eren tulǵalary ashylady.
Telehıkaıanyń ereksheligi — taraýlardan turýy. Sıýjettik jeli úsh kezeńde ótip jatqan oqıǵalardy qatar baıandaý arqyly órbıdi. «Abaı jolynyń» jazylý sáti, ıaǵnı, osy shaq, Abaı týraly málimet jınaý kezeńi, ótken shaq jáne Abaı zamany, kitaptaǵy nemese málimet berýshilerdiń esteligi arqyly beriletin «fleshbekter» tizbeginen turady.
ABAI TÝRALY DEREKTI FILMDER
Abaı týraly kórkem fılmderdi sholyp óttik, endi derek pen dáıekke, shynaıy ómirge negizdelgen derekti fılmder toptamasyn usynamyz.
«Abaı. Ómiri men shyǵarmashylyǵy»
Abaı Qunanbaıuly týraly alǵashqy derekti fılmdi 1983 jyly «Qazaqfılm» kınostýdııasy túsirdi. Ol «Abaı. Ómiri men tvorchestvosy” atalady.
Atalǵan derekti fılmniń senarııin jazǵan - B. Qanapııanov, rejısser - T. Arǵynshıev. Dıktor teksin jazǵan - S. Sanbaev.
Fılm Abaı shyǵarmashylyǵy men ómiriniń basty belesterin qamtıdy. Mı qaınatqan jazǵy dala, syqyrlaǵan qys aıazynan mamyrajaı kóktemge deıingi tabıǵat sýretteri - ǵasyrlar boıy qazaqtyń sanasyna sińgen quldyq sezim men patsha ókimetiniń otarlaý saıasaty qalyptastyrǵan dala halqynyń turmys-tirshiligi, jergilikti bolystar men bılerge kiriptarlyq sezimi sýretteletin Abaıdyń lırıkalyq óleńderi arqyly aqynnyń poetıkalyq beınesi kórsetilgen.
Abaıdyń «Qalyń elim, qazaǵym, qaıran jurtym» óleńi kadr syrtynan estilip turady. Sóıtip, erkindik pen táýelsizdikti ańsaǵany úshin patsha ókimeti men dala jýandary izine túsken Abaı tulǵasynyń qaıǵyly sátteri árbir kóriniste qosarlana baıqalyp otyrady. Kompozıııalyq turǵydan fılm jyl mezgilderine qurylǵany kórinedi.
«Anyq Abaı»
Abaıdyń shákirtteri jáne aqyn áýleti. Olar jaıly aıtylyp kelgen derekterdiń qaısysy anyq aqıqat? Bul týraly «Anyq Abaı» derekti fılminen kóre alasyz.
Abaı ómiri, týystary, shákirtteri Abaıdyń kózin kórgen adamdardy kórgen aqsaqaldardyń aıtýymen baıandalady. Olardyń bári mamandar, Abaı murajaıy men abaıtaný salasynda belgili tulǵalar. Olarǵa jetken shyndyq qandaı, bul shyndyq sovet kezinde nege burmalandy – fılm osy jaılardan syr tartady.
2004 jyly "Qazaqstan" ulttyq telernasynda jaryqqa shyqqan 15 bólimdi derekti fılmde Abaı aınalasynyń aqıqaty baıandalady. Bul fılmniń avtory – Qasym Amanjol.
https://rutube.ru/video/9463bf7053c4e2f44a5fb48268e8179f/?r=wd
«Abaı Qunanbaev»
2012 jyly «Qazaqstan» Ulttyq telearnasynyń tapsyrysy boıynsha «Qazyǵurt» kınostýdııasynda túsirilgen «Abaı Qunanbaev» derekti fılmi kórermenge usynyldy.
Bes bólimnen turatyn fılm Abaıdyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan. Aqynyń týǵan jeri, ósken ortasy men shyǵarmashylyq joly jaıynda túsirilgen derekter kórsetiledi.
«Qazaqstan» ulttyq arnasy tapsyrys berýshi retinde elimizde alǵashqy derekti dramany túsirýdi belgili akter, bertinde kópshilik nazaryna «Hantalapaı», «Nesıege mahabbat» fılmderin usynǵan rejısser Sábıt Ábdihalyqovqa tapsyrypty. Al senarııin belgili ónertanýshy Erlan Tóleýtaı jazdy.
Kemeńger tulǵanyń som beınesin belgili akter Jalǵas Tolǵanbaı beıneleıdi. Al ǵashyǵynan aıyrylyp, áke sózin aıaq asty qylmaǵan bozbala shaǵyn Aıbek Moldabekov shynaıy kórsete bildi. Abaıdyń ákesi Qunanbaı rólin Baýyrjan Qaptaǵaev oınasa, anasy Zereniń beınesin Maıra Smaǵulova somdady. Dramada Abaı jaıly Tursyn Jurtbaı, Murat Áýezov, Talasbek Ásemqulov, Dıhan Qamzabekuly sııaqty abaıtanýshy ǵalymdar oı órbitedi. Al fılmde shyrqalatyn hakim Abaıdyń «Segiz aıaq» ánin túp nusqada ánshi Altynaı Jorabaeva oryndady.
Alyp tulǵanyń ǵumyryn beıneleıtin derekti drama Semeı, Astana men Almaty qalalarynda túsirildi. Týyndyny jaryqqa shyǵarý úshin segiz aı ýaqyt ketken. Derekti dramada danyshpan Ibrahımniń dúnıege kelgennen bastap, aqtyq saparǵa attanǵan kúnderine deıingi úlgili ǵumyry, shyǵarmashylyǵy, oı-tanymy, bolmys-bitimi beınelenedi.
