Orta ǧasyrda Europa jūrty dıni nadandyqtyŋ zardabyn äbden tartqan. Katolik şırkeuınıŋ aq degenı - alǧys, qara degenı - qarǧys bolyp tūrǧan kez.
Bır ǧana "juynuǧa bolmaidy" degen nadan pätuämen evropalyqtar bırneşe ǧasyr ömır sürgen-dı. Qanşama adam denesıne su timegenın maqtan tūtatyn bolǧan edı. Nätijesınde neşe türlı infeksiialyq aurudan qanşama adamdar qyrylǧan-dy.
Djordano Bruno däl osy qasiettı inkvizisiia kezınde ömır sürgen. Ädette dınşılder ǧalymdarǧa ölerdei qas bolyp keledı ǧoi. Europany jaulap alǧan jappai dıni nadandyqqa, jamaǧattyq tüsınıkke, tobyrlyq sanaǧa Bruno jiırkenışpen qaraityn edı. Ol ışındegı oiyn aşyq aitatyn, bır betkei mınezdı adam edı. Sonyŋ kesırınen bır elden quylyp, taǧy bır elge ötıp, bükıl Europany aralap ömır sürgen. Ol özınen būryn ömır sürgen Nikolai Koperniktıŋ astronomiialyq eŋbegın qatty baǧalaǧan. Iаǧni, būl älemnıŋ dınşıl nadandar aitqandai emes ekenıne közı jetedı.
Dınşılder jerdı domalaq dep oilamaidy. Olar kün men ai jerdı ainalyp jür dep paiymdaidy. Bıraq Bruno jerdıŋ domalaq ekenın, kün jerdı emes, kerısınşe jer kündı ainalyp jürgenın aşyq aita bastaidy. Būny estıgen dınşıl toptyŋ töbe şaştary tık tūrumen bolady. Bruno būnymen de toqtamaidy. Nadan dınşılderdı aiyptap dınnıŋ qatelıkterın tıze bastaidy.
1592 jyly Bruno tūtqyndalyp zyndanǧa qamalady. Ony baqandai segız jyl boiy zyndanda ūstap, ūryp, soǧyp betın qaitaruǧa tyrysady. Bıraq bır betkei Bruno öz pıkırınde “tviordo” tūrady. Sodan oǧan inkvizisiialyq sot bastalady. Bruno sözınen qaitpasa özın dınşılder örtep öltıretının bıledı. Olar oǧan köp ret eskertedı de. Eger öz pıkırınen qaitsa inkvizisiia ony bosatatyn edı. Bıraq Bruno şekten şyqqan bır betkei edı. Soŋynda aqpan aiynyŋ 8-ı künı Brunoǧa ūzaq uaqyt ükım oqylyp jatqanda dıni topastyqqa şydamaǧan Bruno: "Oqyp jatqan ükımderıŋ qandai jiırkenıştı edı, ony qorqyp, dırıldep oqyp tūrǧanyŋdy sezıp tūrmyn, erteŋ tarih aldynda qarabet bolasyŋdar" dep aiqailaidy.
17 aqpan künı Brunony Rim qalasyndaǧy Kampo-dei-Fiori alaŋyna arnaiy adam örteitın kostiordyŋ üstıne şyǧarady jäne oǧan soŋǧy söz beredı. Sonda Bruno: "Qaharmandyq ruhtaǧy qas batyrlarǧa bükıl jamanşylyq baq bolyp oralady. Olar tūtqynǧa tüsse de ony ūly erkındıktıŋ jemısı retınde qabyldai alady. Jeŋılıstıŋ özın kelesı bır jeŋısınıŋ järdemşısı qyla alady. Menıŋ bügıngı jaǧdaiym eşqandai da jeŋılıs emes, kerısınşe - jeŋıs" dep mälımdeidı. Artynşa ony örtep jıberıp, sanasyz tobyrlar saitandy örtedık mäz bolady.
Arada üş ǧasyr ötken soŋ Europa jūrty nadan dınşıldıktıŋ qūrsauynan bosap şyǧyp örkeniet jolyna tüsedı jäne 300 jyl būryn Djordano Brunonyŋ sūmdyq ädıletsızdıktıŋ qūrbany bolǧanyna közderı jetedı. Sondyqtan 300 jyl būrynǧy ǧalymdy örtep jıbergen däl sol alaŋǧa Djordano Brunoǧa arnap teŋdesı joq eskertkış müsın ornatady.
Men Djordano Brunonyŋ qaitpas qaisar ruhyna täntı ekenımdı aitqym keledı. Qanşama jyldar boiy osy oqiǧany ünemı zerttep oilanamyn.
"Jūldyz ız tastap aǧady" degen söz bar qazaqta. Artyna teŋdesı joq öşpeitın ız qaldyrǧan qaisar ruhty ǧalymnyŋ erlıgıne basymdy iemın. Nadandyqpen küresudıŋ teŋdesı joq ülgısın körsettı dep bılemın. Men däl būlai kürese almas edım. Äitpese men de mınezdı jıgıtterdıŋ bırımın. Bıraq nadandyqqa qarsy däl Djordano Brunodai tabandy küresken adam joq.
Osy Feisbuktyŋ özınde neşe türlı saiasi tobyr, jamaǧattyq otyr. Olarǧa qarsy köp adam auyz aşa almaidy. Kerısınşe solardyŋ yǧyna jyǧylyp söileidı.
Baiaǧy zamanda nadandyqqa qarsy Paiǧambarlar küresken. Mysaly ekı myŋ jyl būryn ömır sürgen İsa paiǧambardyŋ özın de sanasyz tobyrlar äbden azaptap ūrǧan ǧoi. Bıraq Paiǧambarlardyŋ ruhy tıkelei Täŋırlık älemge jalǧanǧandyqtan quys keude nadandar olarǧa qarsy küreste jeŋıske jetken emes.
Djordano Bruno paiǧambar emes qoi. Onyŋ boiyna osynşama qaisar ruh qaidan keldı? Ol nege öz ūstanymyna osynşalyqty senımdı boldy? Nege sanasyz tobyrlar jaqqa sekırıp kete salmady?
Menıŋ sanamda Djordano Brunonyŋ esımı ünemı jarqyrap tūra beredı.
Orta ǧasyrlyq Europadaǧy dıni nadandyq (islam dını formasynda) bızdıŋ elge auysqan siiaqty. Qūdai būlardyŋ qolyna bilık bermesın, ondai bolǧan jaǧdaida ekınşı Auǧanstanǧa ainalatynymyz anyq.
Ūqsas jaŋalyqtar
