Orta ǵasyrda Eýropa jurty dinı nadandyqtyń zardabyn ábden tartqan. Katolık shirkeýiniń aq degeni - alǵys, qara degeni - qarǵys bolyp turǵan kez.
Bir ǵana "jýynýǵa bolmaıdy" degen nadan pátýámen evropalyqtar birneshe ǵasyr ómir súrgen-di. Qanshama adam denesine sý tımegenin maqtan tutatyn bolǵan edi. Nátıjesinde neshe túrli ınfekııalyq aýrýdan qanshama adamdar qyrylǵan-dy.
Djordano Brýno dál osy qasıetti ınkvızıııa kezinde ómir súrgen. Ádette dinshilder ǵalymdarǵa ólerdeı qas bolyp keledi ǵoı. Eýropany jaýlap alǵan jappaı dinı nadandyqqa, jamaǵattyq túsinikke, tobyrlyq sanaǵa Brýno jıirkenishpen qaraıtyn edi. Ol ishindegi oıyn ashyq aıtatyn, bir betkeı minezdi adam edi. Sonyń kesirinen bir elden qýylyp, taǵy bir elge ótip, búkil Eýropany aralap ómir súrgen. Ol ózinen buryn ómir súrgen Nıkolaı Kopernıktiń astronomııalyq eńbegin qatty baǵalaǵan. Iaǵnı, bul álemniń dinshil nadandar aıtqandaı emes ekenine kózi jetedi.
Dinshilder jerdi domalaq dep oılamaıdy. Olar kún men aı jerdi aınalyp júr dep paıymdaıdy. Biraq Brýno jerdiń domalaq ekenin, kún jerdi emes, kerisinshe jer kúndi aınalyp júrgenin ashyq aıta bastaıdy. Buny estigen dinshil toptyń tóbe shashtary tik turýmen bolady. Brýno bunymen de toqtamaıdy. Nadan dinshilderdi aıyptap dinniń qatelikterin tize bastaıdy.
1592 jyly Brýno tutqyndalyp zyndanǵa qamalady. Ony baqandaı segiz jyl boıy zyndanda ustap, uryp, soǵyp betin qaıtarýǵa tyrysady. Biraq bir betkeı Brýno óz pikirinde “tvıordo” turady. Sodan oǵan ınkvızıııalyq sot bastalady. Brýno sózinen qaıtpasa ózin dinshilder órtep óltiretinin biledi. Olar oǵan kóp ret eskertedi de. Eger óz pikirinen qaıtsa ınkvızıııa ony bosatatyn edi. Biraq Brýno shekten shyqqan bir betkeı edi. Sońynda aqpan aıynyń 8-i kúni Brýnoǵa uzaq ýaqyt úkim oqylyp jatqanda dinı topastyqqa shydamaǵan Brýno: "Oqyp jatqan úkimderiń qandaı jıirkenishti edi, ony qorqyp, dirildep oqyp turǵanyńdy sezip turmyn, erteń tarıh aldynda qarabet bolasyńdar" dep aıqaılaıdy.
17 aqpan kúni Brýnony Rım qalasyndaǵy Kampo-deı-Fıorı alańyna arnaıy adam órteıtin kostıordyń ústine shyǵarady jáne oǵan sońǵy sóz beredi. Sonda Brýno: "Qaharmandyq rýhtaǵy qas batyrlarǵa búkil jamanshylyq baq bolyp oralady. Olar tutqynǵa tússe de ony uly erkindiktiń jemisi retinde qabyldaı alady. Jeńilistiń ózin kelesi bir jeńisiniń járdemshisi qyla alady. Meniń búgingi jaǵdaıym eshqandaı da jeńilis emes, kerisinshe - jeńis" dep málimdeıdi. Artynsha ony órtep jiberip, sanasyz tobyrlar saıtandy órtedik máz bolady.
Arada úsh ǵasyr ótken soń Eýropa jurty nadan dinshildiktiń qursaýynan bosap shyǵyp órkenıet jolyna túsedi jáne 300 jyl buryn Djordano Brýnonyń sumdyq ádiletsizdiktiń qurbany bolǵanyna kózderi jetedi. Sondyqtan 300 jyl burynǵy ǵalymdy órtep jibergen dál sol alańǵa Djordano Brýnoǵa arnap teńdesi joq eskertkish músin ornatady.
Men Djordano Brýnonyń qaıtpas qaısar rýhyna tánti ekenimdi aıtqym keledi. Qanshama jyldar boıy osy oqıǵany únemi zerttep oılanamyn.
"Juldyz iz tastap aǵady" degen sóz bar qazaqta. Artyna teńdesi joq óshpeıtin iz qaldyrǵan qaısar rýhty ǵalymnyń erligine basymdy ıemin. Nadandyqpen kúresýdiń teńdesi joq úlgisin kórsetti dep bilemin. Men dál bulaı kúrese almas edim. Áıtpese men de minezdi jigitterdiń birimin. Biraq nadandyqqa qarsy dál Djordano Brýnodaı tabandy kúresken adam joq.
Osy Feısbýktyń ózinde neshe túrli saıası tobyr, jamaǵattyq otyr. Olarǵa qarsy kóp adam aýyz asha almaıdy. Kerisinshe solardyń yǵyna jyǵylyp sóıleıdi.
Baıaǵy zamanda nadandyqqa qarsy Paıǵambarlar kúresken. Mysaly eki myń jyl buryn ómir súrgen Isa paıǵambardyń ózin de sanasyz tobyrlar ábden azaptap urǵan ǵoı. Biraq Paıǵambarlardyń rýhy tikeleı Táńirlik álemge jalǵanǵandyqtan qýys keýde nadandar olarǵa qarsy kúreste jeńiske jetken emes.
Djordano Brýno paıǵambar emes qoı. Onyń boıyna osynshama qaısar rýh qaıdan keldi? Ol nege óz ustanymyna osynshalyqty senimdi boldy? Nege sanasyz tobyrlar jaqqa sekirip kete salmady?
Meniń sanamda Djordano Brýnonyń esimi únemi jarqyrap tura beredi.
Orta ǵasyrlyq Eýropadaǵy dinı nadandyq (ıslam dini formasynda) bizdiń elge aýysqan sııaqty. Qudaı bulardyń qolyna bılik bermesin, ondaı bolǵan jaǵdaıda ekinshi Aýǵanstanǵa aınalatynymyz anyq.
