Maǧjandy tereŋ bılse, tüsınse, bügıngı köptegen mäseleler özdıgınen şeşılgen bolar edı.
Maǧjannyŋ ruhty öleŋderı motivasiiaǧa toly. “Men jastarǧa senemın!” degen jyr joldary nege tūrady?! Maǧjan qandai da bır qaişylyqqa toly, qanşalyqty mūŋly öleŋ jazsa, şyǧarmasyn sonşalyqty pozitivtı notada aiaqtauǧa tyrysady. Jylap-syqtap, ezdık tanytu Maǧjannyŋ ör tabiǧatyna qaişy. “…ǧa” degen öleŋı Älihan Bökeihanǧa arnalǧan tärızdı.
Ūmtylǧan ızgı jolda tılegıŋe,
Tüsse de temır şynjyr bılegıŋe,
Qasırettı, qara künde jandy süigen
Qonǧan joq kırşık taza jüregıŋe.
Būl öleŋ joldarynan Alaş qairatkerlerın alǧa süirep, qazaq elın kırşıksız jüregımen süigen Älihan Bökeihan beinesı elesteidı. Onyŋ basynan el üşın keşken qaiǧy-qasıretın de dälme-däl beredı.
Ardaqty er! Ūmytylmas etken ısıŋ,
Künı erteŋ aibyndy alaş jinap esın,
Köksegen köp zamannan tılegıŋdı
Jaryqqa şyǧaruǧa jūmsar küşın.
Älgı öleŋnıŋ soŋy osyndai ülken senımmen aiaqtalady. Bügınde Älihandy ūmytpai ūlyqtap jürmız, olar aŋsaǧan azattyq taŋy da atty. Maǧjan aqynnyŋ öleŋı aina-qatesız oryndalyp, senımı aqtalǧan eken. Osy künı senım küşınıŋ qūderetı turaly qanşama filmder tüsırılıp, kıtaptar jazylyp jatyr. Al ädılettılıkke, ızgılıkke sengen aqyn Maǧjan zamanynan ozyq tuǧan ba dep qairan qalasyz.
Maǧjannyŋ taǧy bır ǧajap qasietı - tarihi bılımınıŋ kökjtegı öte keŋ. Türkologiia salasyna öleŋderımen-aq jaŋa sürleu salǧandai. Bır ǧana Türkıstan öleŋı jeke-dara arnaiy zertteudı qajet etedı. Ūly dalany dübırletken balalarymyzdyŋ tarihyn tym ary saqtardan, ǧūndardan bastaidy.
Saqtar zamanynda Euraziia keŋıstıgınde ekı mädeniet özara iyq tırestırıp, bäsekelesıp tūrdy.
Olar - Tūran men İran mädenietterı. Tūranda saqtar mekendese, İran parsylar elı edı.
Tūranda jer jüzınde jer jetken be?
Türıkke adamzatta el jetken be?
Keŋ aqyl, otty qairat, jüirık qiial,
Tūrannyŋ erlerıne er jetken be?
Maǧjan däl osy bır şumaqta babalardyŋ boiyndaǧy asyl qasietterdı atap ötıp, tegımızdıŋ myqtylyǧyn aityp ruhtandyra tüsedı.
“Qorqyt”, “Qoilybaidyŋ qobyzy” siiaqty dastandary ejelgı babalarymyzdyŋ dünietanymyn jan-jaqty suretteidı. Qazırgı kei jas aqyndar mūndai taqyryptarǧa bara bermeidı, barsa da qate maǧlūmattarmen būrys jazady.
Maǧjan aqynnyŋ barynşa arabşa sözderden aulaq boluǧa tyrysqanyn baiqau qiyn emes. Jalpy, Alaş qairatkerlerınıŋ şyǧarmalarynda, maqalalarynda osy igı ürdıs baiqalady. Aşyǧyn aitqanda aldyŋǧy tolqyn aqyndarda arab sözderı men söz tırkesterı jiı kezdesedı.
Maǧjannyŋ dıni fanatizmge qarsylyǧy köptegen öleŋderınde körınıs tapqan. “Dın üiretkenge”, “Meşıt häm abaqty”, “Oraza” öleŋderınde dındı aşyq synǧa alady.
“Meşıt häm abaqty” öleŋınde:
Būl üidı meşıt deidı, qūlynşaǧym,
Erıgıp, quǧan bolyp ata zaŋyn,
Anda-sanda domalap barmaǧy üşın,
Saldyrǧan özıne arnap “juan qaryn”.
Bes minut “jatyp-tūryp”, juyp almaq
Bylǧaǧan būzyqtyqpen ūiat-aryn, - dep dındı paida tabu qūraly ekenın aşyq aitady.
Osy künı de özınıŋ aram jolmen tapqan aqşalaryn meşıt salyp, künälaryn osylaişa “juyp-şaiǧysy” keletın juan qaryndar qanşama?!
Arystan jürektı aqyn eşnärseden qaimyqpaidy. Otarşyldyq sana orystandyru ǧana emes, dın küşımen arabtandyru arqyly jürgızılıp jatqanyn sezıne bılgen. Bır ǧasyr būrynǧy oiy jüirık aqynnyŋ būl aitqandaryn älı künge deiın köp qazaq tüsınbeidı, tüsıngısı de kelmeidı.
Al aqynnyŋ sol kezdegı Alaş arystaryna tän jastardy ǧylym men bılımge şaqyrǧan öleŋderı qandai ǧajap!
Qaraǧym, oqu oqy, bosqa jürme!
Oiynǧa, qūr qalarsyŋ, köŋıl bölme.
Oqymai oiyn quǧan balalarǧa
Jolama, şaqyrsa da qasyna erme!
•••
Jasynan oqu oqyp, öner quǧan
Jan jetpes köŋılı jüirık kemeŋgerge…
Maǧjannyŋ osy tärızdes öleŋderı jetıp-artylady. Elımız täuelsız bolǧanymen, qaraŋǧylyqtyŋ şekpenınen älı de dūrystap şyǧa almai otyr. Ilım-bılımı myqty elderdıŋ aiy oŋynan tuyp, jaŋa zamannyŋ köşın bastap keledı. Maǧjan sony ǧasyr būryn sezgen eken ǧoi.
Arman Äubäkır
Ūqsas jaŋalyqtar
