Qazaqstan TikTok-ty būǧattai ma? Būl sūraqqa Mädeniet jäne aqparat ministrı Aida Balaeva pıkır bıldırdı, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly.
«Būǧattalǧanda, bız körşı elderdıŋ täjıribesın qarap otyrmyz. Qazırgı taŋda äleumettık jelıdegı materialdarda qūqyq būzu faktılerı öte köbeiıp kettı. Ony özderıŋız de körıp otyrsyzdar. Onyŋ bärı ūlttyq qauıpsızdıgımızge yqpal etse, älbette, osyndai şaralardy qabyldauǧa tura keledı. Būl şeşılgen dünie emes. Älı qarastyrylyp, odan keiın jalpy talqylauǧa şyǧarylatyn mäsele», - dedı ministr Mäjılıstıŋ jalpy otyrysynan keiın BAQ ökılınıŋ saualyna bergen jauabynda.
Al mäjılıstıŋ jalpy otyrysynda deputat Erlan Sairov TikTok-taǧy zaŋǧa qaişy barlyq kontenttı şekteu keregın aitty.
«Qazır adamzat balasynyŋ tūrmys-tırşılıgın internet qūraldarynsyz elestetu mümkın emes. Onyŋ ışınde äleumettık jelıler qoǧam ömırıne dendep endı. Mäselen, elımız boiynşa Instagram-ǧa – 12,1 mln, Facebook-qa – 2,6 mln, al nebärı ekı jyldyŋ ışınde TikTok-qa 14,1 mln azamat tırkelgen. Dese de, taiaqtyŋ ekı ūşy bolatyny sekıldı, olardyŋ paidaly jaqtarymen qatar, ziiany da jetkılıktı. Äleumettık jelıge besıkten belı şyqpaǧan balalar men älı oŋ-solyn tanyp ülgırmegen jasöspırımderımızdıŋ üiır boluy ata-analardy qatty alaŋdatyp otyr. Şekteusız taralymdaǧy äleumettık jelıler paidaly bılım alyp, ünemı qozǧalysta boluy tiıs balalardyŋ altyn uaqytyn ūrlaǧanymen qoimai, olardyŋ densaulyǧyna, psihikasyna da terıs äser etıp jatyr. Äsırese, balalar arasynda keŋ tanymal TikTok-tyŋ jastarymyzǧa ruhani ziiany artyp keledı», - dedı E. Sairov Ükımet basşysy Oljas Bektenovtıŋ atyna joldaǧan saualynda.
Deputattyŋ aituynşa, bügıngı jastar ata-baba tälımımen emes, negızınen «tik-tok» arqyly tärbielenıp jatyr. Onda paidaly kontentpen qatar, balany jaǧymsyz ädetter men terıs qylyqtarǧa bastaityn beinematerialdar da jetkılıktı. Türlı oiyndardy jarnamalau, onlain kazino, strimder arqyly ädepsız äreketter körsetu, tıptı pornografiia, suisidke şaqyru, bylapyt sözder men beiädep körınısterge toly rilstar da osy TikTok arqyly taraluda. Olardy balalar tek qarap qana qoimai, zorlyq-zombylyqtyŋ qūrbany da bolyp, oiynqūmarlyq dertıne ūşyrap otyr.
«Haip quyp, prank degen jeleumen ar-ūiattan attau ädetke ainaldy. Qoǧamda janaşyrlyq, meiırım, qamqorlyq, aianyş, obal men sauapty bılu, qanaǧat pen qaiyrym, ıltipat pen ızet ornyna qatygezdık, ozbyrlyq, ötırık, ösek, maqtanşaqtyq etek alyp barady. Mektep oquşylary arasynda bır-bırıne älımjettık jasap, qatygezdık jasau faktılerı de äleumettık jelıler arqyly keŋ taralyp jatyr. Jelınıŋ osyndai ziiandy saldarlaryn eskere otyryp, bırqatar älem elderı TikTok-qa şekteu qoidy. Ündıstan ūlttyq qauıpsızdıgıne qater töndıredı dep, 2020 jyldan bastap Tik-Tok-qa tolyqtai tyiym saldy. İndoneziia 2018 jyldan bastap uaqytşa şekteu qoidy. Bauyrlas Özbekstan 2021 jyldan bastap Tik-Tokqa tyiym saldy. Qyrǧyz elı de şekteu engızdı. Al AQŞ Ükımetı Tik-Tok-qa ışınara şekteu jasady. Europa Odaǧy elderı de öz şeneunıkterınıŋ telefondaryna Tik-Tok ornatuǧa tyiym saldy. Al, Tik-Tok-ty oilap tabuşy, iaǧni Qytaidyŋ özı de kämelet jasyna tolmaǧan balalarǧa «arnaiy bala – Tik-Tok» kontentın ūiymdastyrǧan. Qytaidyŋ özınde balalar tiktoktyŋ tolyq formatyn paidalana almaidy, naqty şekteu qarastyrylǧan», - dedı deputat.
Onyŋ aituynşa, atalǧan äleumettık jelınıŋ ūlttyq qauıpsızdıgımızge, jastarymyzdyŋ moraldyq bet-beinesıne, densaulyǧy men psihikasyna töndıretın qaupın eskere otyryp, el Ükımetı tiıstı şaralardy qolǧa aluy qajet.
«Bırınşıden, juyrda qabyldanǧan onlain platformalar zaŋyna säikes, TikTok-taǧy adamzattyŋ moraldyq jäne taǧy basqa qūndylyqtaryna qarsy keletın, iaǧni zaŋǧa qaişy barlyq kontentke şekteu qoiu kerek. Ekınşıden, balalardyŋ sanasyn ulaityn, türlı terıs aǧymdarǧa elıktırıp äketetın, olardyŋ sanasynda qoǧam turaly tüsınıktı dūrys qalyptastyrmaityn kontentterdı būǧaulau maŋyzdy. Üşınşıden, Tik-Tok-ty kämelet jasyna tolmaǧan balalar üşın qataŋ şekteu nemese Qytai täjıribesındegıdei balalarǧa arnalǧan balama formatyn ǧana engızu qajet», - dedı Erlan Sairov.
Aita keteiık, būǧan deiın Qyrǧyzstanda TikTok jelısın qoldanuǧa tyiym salynǧanyn habarlaǧan edık.
Ūqsas jaŋalyqtar
