Búgin – Qazaqstandy 30 jyl basqarǵan eks-prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń bılikten ketkenine 5 jyl toldy.
2019 jyly 19 naýryzda Astana ýaqytymen saǵat 19:00-de Nursultan Nazarbaev respýblıkalyq telearnalardan halyqqa úndeý jasap, prezıdenttik ókiletin toqtatatynyn málimdegen edi.
"Memleketimizdiń asa mańyzdy tarıhı sátterinde halqyma úndeý joldaıtynymdy bilesizder. Búgin de barshańyzǵa úndeý jarııalaǵaly otyrmyn. Biraq búgingi úndeýdiń mańyzy zor. Men Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti retindegi ókiletimdi toqtatý jóninde sheshim qabyldadym. Bul - ońaı sheshim emes" degen bolatyn.
Al saılaýǵa deıin ýaqytsha prezıdent qyzmetin parlament senatynyń tóraǵasy Qasym-Jomart Toqaev atqardy. Senat tóraǵasy Nazarbaevtyń qyzy Darıǵa Nazarbaeva boldy.
NAZARBAEV BILIKTEN KETKENGE DEIIN...
Tarıhta Nazarbaev postkeńestiń keńistiktegi bılikten óz erkimen ketken alǵashqy Ortalyq Azııa kóshbasshysynyń biri bolyp qaldy. Degenmen, Nazarbaevtyń bılikten ketýine ne sebep boldy?
2019 jyldyń aqpanynda elordadaǵy bes qyzdyń ólimi jurttyń qabyrǵasyn qaıystyrmaı qoımady. Jantúrshigerlik oqıǵa Kóktal-1 turǵyn úı alabyndaǵy Shyńǵystaý kóshesinde ornalasqan "vremıankada" bolǵan. Munda 3 aqpannan 4-ine qaraǵan túni órt shyǵyp, úı ishinen bes qyzdyń óli denesi tabyldy. Qyzdardyń ata-anasyna Nursultan Nazarbaev kóńil aıtty. Alaıda, balalalardyń ólimi qoǵamda qyzý talqyǵa tústi. Qaıǵyly oqıǵadan soń respýblıkada balalardyń quqyǵyn qorǵaý jóninde keńes quryldy. Qazaqstannyń birneshe óńirindegi qalalarda júzdegen kóp balaly ana memleketten áleýmettik qoldaýdy kúsheıtýdi, járdemaqy kólemin ósirýdi, turǵyn úı máselesin sheshýdi talap etip, narazylyq bildirdi. Nátıjesinde bılik birqatar jeńildik jasap, áleýmettik kómek kórsetý ólshemderin qaıta qarady.
Sondaı-aq, Mańǵystaý oblysyndaǵy munaı óndiretin monoqala - Jańaózende aqpan-naýryz aılarynda júzdegen turǵyn bılikke jumyspen qamtý týraly talap qoıdy.
Osyndaı qoǵam qysymynan keıin Nursultan Nazarbaev bılikti Toqaevqa tabystap, ózi Qaýipsizdik keńesiniń ómirbaqı tóraǵasy jáne birqatar deńgeıdegi «qurmetti tóraǵa» statýsyna ıe bolyp otyra berdi.
QOS BILIK PE, QIMASTYQ PA?
2019 jyldyń 9 maýsymynda Qazaqstanda kezekten tys prezıdent saılaýy ótip, sol saılaýda Qasym-Jomart Toqaev jeńiske jetti.
Prezıdenttik qyzmetten ketkenine qaramastan Nazarbaev yqpaldy Qaýipsizdik keńesiniń tóraǵasy, bıliktegi "Nur Otan" (qazirgi AMANAT) partııasynyń jetekshisi, ózin zań júzinde qýdalaýdan qorǵaıtyn, dúnıe-múlkine qol suǵylmaýyna kepildik beretin "ult kóshbasshysy - elbasy" mártebesiniń ıegeri retinde burynǵysha biraz bılikti qolynda ustap otyrdy.
Dál sol jyly naýryz aıynda Toqaev Qazaqstan Respýblıkasynyń astanasy - Astana qalasyn Nur-Sultan qalasy dep qaıta ataý týraly jarlyqqa qol qoıdy. Bul da halyq narazylyǵyn týǵyzdy.
Toqaev saılanǵannan keıin kópshilik arasynda «Qazaqstanda qos bılik bar» degen áńgime tarady. Iaǵnı, qoǵamda Nazarbaev prezıdenttikten ketkenimen, bılikti tutastaı Toqaevqa bermegenin, jańa prezıdentke barlyq ókilettilikti tapsyrmaǵany jıi aıtyla bastady.
Tipti, Nazarbaev Toqaevpen birge aımaqtyq uıymdardyń jıynyna qatysty.
2019 jyly qarashanyń 29-ynda Ózbekstanda Ortalyq Azııa memleketteri basshylarynyń ekinshi konsýltatıvtik kezdesýi dep atalatyn sammıt boldy. Atalǵan jıynǵa jańadan saılanǵan prezıdent Toqaev emes, burynǵy prezıdent Nursultan Nazarbaev qatysty. Bul sapar qos bılik jaıly kúdikti qoıýlata tústi.
Bılikten ketkennen keıin Nazarbaev birneshe ret shetelge resmı saparmen bardy. 2019 jyly qazannyń ortasynda ol Ázirbaıjan astanasynda ótken Túrkitildes elderdiń yntymaqtastyq keńesiniń sammıtine qatysty. Túrkitildes memleketter yntymaqtastyǵy keńesi (Túrki keńesi) elderiniń basshylary Túrkııa prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵannyń usynysy boıynsha Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa uıymnyń qurmetti tóraǵasy mártebesin ómir boıyna berý týraly sheshim qabyldady.
Sol jyly qazannyń 21-i kúni Japonııa ımperatory Narýhıtonyń taqqa otyrý rásimine qatysqan sheteldik laýazymdy qonaqtar arasynda Nazarbaev ta boldy. Eks-prezıdentiniń baspasóz hatshysy Nazarbaev "Japonııa úkimetiniń shaqyrýy boıynsha" bardy dep habarlady. Sáýir aıynda Nazarbaev Pekınde ótken "Bir beldeý – bir jol" forýmyna qatysyp, Qytaı prezıdenti Sı zınpınmen kezdesti. Osylaısha, «qurmetti tóraǵa» ataýyna ıe bolyp, bılikti ekinshi jaqtan basqara berdi.
Keıin ózi tóraǵalyq etken oryndardy Qasym-Jomart Toqaevqa tabystap, el kózinen birtindep joǵala bastady.
KEZDESPEI KETKEN BIR BEINE
2021 jyly Nursultan Nazarbaev «Nur Otan» partııasynyń jınalysynda Qazaqstan halqy assambleıasyn 1995 jyldan beri basqaryp kele jatqanyna toqtalyp, óziniń tóraǵalyqtan ketetinin aıtyp, qazirgi Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevty jańa basshy retinde tanystyrdy.
2021 jyldyń 28 qańtarynda «Nur Otan» partııasynyń kezekten tys XXI sezinde Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev partııa tóraǵasy bolyp saılandy.
2022 jyldyń Qańtar oqıǵasy kezinde, 6 qańtarda Toqaev úndeý jarııalap, bir demde Qaýipsizdik keńesiniń tóraǵalyǵyn qolǵa alǵanyn málimdedi.
Artynsha, 2022 jyldyń 27 qańtarynda Senat memlekettik bastamalardy Elbasymen kelisý qajettiligin joıýdy usyndy. Sondaı-aq Qaýipsizdik keńesi men Qazaqstan halqy assambleıasyna ómir boıy tóraǵalyq etý quqyǵynyń kúshin joıý maquldandy.
2022 jyldyń 7 aqpanynda Qasym-Jomart Toqaev tuńǵysh prezıdenttiń Qaýipsizdik keńesi men Qazaqstan halqy assambleıasyna ómir boıy tóraǵalyq etý quqyǵyn joıatyn qujatqa qol qoıdy. Budan bylaı QHA men Qaýipsizdik keńesiniń tóraǵalyǵy tulǵaǵa qaraı emes, qyzmetine qaraı Prezıdentke tıesili bolatyn boldy.
2023 jyldyń 12 qańtarynda Qazaqstannyń eks-prezıdenti Nursultan Nazarbaev «qurmetti senator» ataǵynan aıyryldy.
2022 jyldyń maýsymynda Qazaqstanda respýblıkalyq jalpyulttyq referendým ótti. Referendýmnan keıin Konstıtýııanyń úshten bir bóligine ózgerister engizildi. Onyń ishinde halyq Elbasy týraly baptardy alyp tastaý týraly usynysty qoldady. Referendýmnan keıin 2012 jyldan beri toılanyp kele jatqan 1 jeltoqsan – Tuńǵysh prezıdent kúni alynyp tastaldy.
2023 jyldyń 15 aqpanynda Memleket basshysy «Tuńǵysh prezıdent – Elbasy týraly» Konstıtýııalyq zańnyń kúshi joıyldy dep taný týraly» Konstıtýııalyq zańǵa qol qoıdy.
Elbasy týraly zań kúshin joıǵannan keıin Nazarbaevtyń saıty óz adresin ózgertti. Qazaqstannyń eks-prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń saıty osy kezge deıin elbasy.kz atalyp kelse, keıinnen nazarbayev.kz degen domenge ıe boldy.
Osy oqıǵadan keıin eks-prezıdent naýryz aıynyń 19-y kúni halyq aldynda alǵash ret tóbe kórsetti. Ol «Astana Opera» memlekettik opera jáne balet teatry ǵımaratynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlament Májilisi men máslıhattar saılaýynda daýys berdi. Daýys berý rásiminen keıin barsha qazaqstandyqtardy Áz-Naýryz merekesimen de quttyqtady.
2023 jyly 10 maýsymda Nursultan Nazarbaevtyń kezinde óz komandasynda bolǵan Berdibek Saparbaevtyń qaıtys bolýyna baılanysty kóńil aıtý jedelhatyn joldady. Sol kúnniń ertesinde Abaı oblysyndaǵy órtten qaza tapqan orman sharýashylyǵy qyzmetkerleriniń otbasyna kóńil bildirdi.
Sondaı-aq, Astanany óziniń jeke týyndysy nemese perzentindeı kóretin Nazarbaev 4 shildede ótken “Astana forýmynda” da kórinbedi.
Osylaısha, halyq aldynda tóbe kórsetpegen Nazarbaevtyń «qurmetti tóraǵalyǵy» da umtyla bastady. Nazarbaev budan keıin ózi saldyrdy deıtin el astanasyndaǵy záýlim meshitte birneshe márte kórinip, atyshýly inisi Bolat Nazarbaevtyń qazasy tusynda kópshilik aldyna shyqty da, sońynan jym boldy.
«ZEINETKER DEMALÝ KEREK»
Kórinbeı de, kezdespeı de ketken Nazarbaev týraly saıasattanýshy, qoǵam belsendisi, kúresker Dos Kóshim bylaı deıdi:
- Nazarbaev zeınetke ketti. Zeınetke ketkenen keıin qarapaıym zeınetker esebinde demalý kerek. Árıne, qansha jyl bılikte bolǵannan keıin ártúrli aýdıtorııaǵa «qurmetti spıker», «qurmetti qatysýshy», «toıdyń generaly» bolyp júrgendi jaqsy kóredi. Ol bıliktegi adamdardyń aýrýy, bir jaǵynan pendeshilik dep aıtsaq bolady. Biraq 2019 jyldyń sáýirinen bastap, Nazarbaevty men bılikten tolyǵymen ketken adam dep esepteımin. Odan keıin barlyq jumysqa, memlekettik isterge Toqaev jaýapty. Sondyqtan Nazarbaevtyń keıbir jerlerde kórinýine «onyń syrttan baqylap tur, bılikti qolynda ustap tur» degen pikirdi qoldamaımyn. Munyń bári Toqaevtyń atqaryp jatqan jumystaryn aqtaý úshin jasalǵan áreket. Sol baǵyttaǵy júrgizilip otyrǵan memlekettiń ıdeologııasy. «Toqaev bárin jasaǵysy keledi, biraq Nazarbaev áli de bolsa, bılikti ustap otyr» degen – mıf. Bul – Toqaevty aqtaý úshin jasalǵan. Toqaev Qańtarǵa da, 2019 jyldan bastap, barlyq jasalyp jatqan jumystardyń jaqsysyna da, jamanyna da jaýap beredi. Al Nazarbaev 2019 jyldan bastap, men úshin joq», - dedi saıasatker «Adyrna» tilshisine bergen pikirinde.
Sondaı-aq, Dos Kóshim Nazarbaevtyń keıbir isterge aralasýǵa quqyǵy bar ekenin de aıta ketti.
- Qarapaıym zeınetker esebinbe zeınetkerge saı jumysyn isteı beredi. Eger shaqyryp jatsa, barady. Biraq ol barsa, onyń artynan myńdaǵan sóz eredi. Keı jerde tóbe kórsetip qoıatyn shyǵar. Onyń buǵan deıin istegen isteriniń bárin bilemiz. Biraq ony zertteıtin, tekseretin, onyń kinásin moınyna qoıatyn komıssııa quratyndaı jaǵdaı joq. Sebebi, Toqaev saılaýaldy baǵdarlamasynda “Nazarbaev modelin ári qaraı jalǵastyramyn, sabaqtastyramyn” degeni bar. Sondyqtan keı jerde onyń da qatysýyna quqyǵy bar», - dedi saıasatker Dos Kóshim.
Dana Nurmuhanbet
«Adyrna»ulttyq portaly
