12 naýryz kúni 67-ge kelýshi edi…
Osydan eki kún buryn aıaýly aǵanyń qatty aýyryp, hál ústinde jatqanyn osynda jazyp edim. Aıaǵy osylaı boldy. "Dúnıeniń basy saıran, arty oıran" degen osy. Bas-aıaǵy eki-úsh aptanyń ishinde kete bardy. Esimizdi jıyp, esh qaırat qyla almaı qaldyq. Qapyda ketti esil er. Aryz-armany ishinde ketti. Eger dárigerler qaterli isik ekenin der kezinde anyqtaǵanda, shetelge emge aparyp, aman alyp qalýǵa bolar ma edi?
Hákim Omar 1957 jyly qazirgi Ulytaý oblysy, Jańaarqa aýdanynyń ortalyǵy Atasý qalashyǵynda dúnıege keldi.
1979-1985 jyly Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetinde bilim aldy. 1985-1988 jyldary Sháken Aımanov atyndaǵy Qazaqfılm kınostýdııasynda redaktor bolyp eńbek etti. 1989-1994 jyldary Qazaq Ulttyq Ǵylym akademııasynyń Til bilimi ınstıtýtynda, 1992-1994 jyldary respýblıkalyq Qazaq tili qoǵamynda qyzmet istedi.
Ómiriniń sońyna deıin ózi qurǵan "Temirqazyq" fırmasyn basqardy.
Kezinde Hákim Omardyń ádebı eńbekteri respýblıkalyq "Juldyz", "Jalyn", jýrnaldarynda, "Qazaq ádebıeti" gazetinde, sondaı-aq Aqseleý Seıdimbek negizin salǵan"Álem" almanaǵynda, ǵylymı eńbekteri UǴA "Vestnık" ǵylymı jınaǵynda jarııalanyp turdy.
1989 jyly Almaty qalasynda "Jelmaıa" qoǵamdyq uıymyn qurdy. Belgili jýrnalıst Baqtybaı Jumadildın ekeýi tuńǵysh ret qazaq-orys tiliniń salalyq sózdigin jasady. Sol jyldary osy eki azamat Almaty dúkenderindegi buıymdar men baǵalardyń (ennıkterdiń) aty-jónderin óz kúshterimen qazaqshalap shyqqan. Buǵan deıin barlyǵy orys tilinde ilinip kelgen ǵoı.
1990 jyly Hakim Omar, Aron Atabek, Baqtybaı Jumadildın úsheýi sol kezdegi prezıdent Nursultan Nazarbaevqa qazaq múddesine baılanysty 12 talap qoıyp, túgelin tabandylyqpen oryndatyp edi. Marqum Aron Atabekpen murattas, múddeles tize qosqan dos-jar bolysty. Bul kisilerdiń el múddesi úshin úndemeı júrip tyndyrǵan isterin aıtyp taýysa almaspyn. Basty bastylaryn ǵana jazyp óteıin.
Máselen, Hakim Omarov Jibek joly-Panfılov kóshesiniń qılysynda ornalasqan "Temirqazyq" fırmasynyń ofısinde uzaq jyldar boıy "Túrkitaný semınaryn" uıymdastyryp júrgizdi. Bul semınar eki aptada bir ret bolatyn. Munda kóterilgen ǵylymı taqyryptardy jáne aıtyp taýysa almaspyn. Tek bul semınarda lekııa oqyǵan ǵalymdardyń aty-jónin ǵana tizip óteıin. Onyń ózinde esimizge túskenderin ǵana. Olar:
Antropolog Orazaq Smaǵulov,
mońǵolııalyq arheolog Týrbat agaan, ataqty Edige Tursynov
Erbol Qurmanbaev,
túrkitanýshy Amanqos Mekteptegi ,
Til ǵalymy Erden Qajybek,
Jumajan Baıjýmın
Dastan Eldesov
Dana Meıirbekova
Alekseı Nıkonov
Samat Ótenııazov
Ermek Narymbaı
Napil Bazylhan
Qaırat Jańabaı,
Almıra Beketqyzy
Aslan Jaqsylyqov
Nurlan Boztaev
Nurlan Amırkýlov
Marat Sembın
Ásııa Mýhambetova
Berdaly Ospan
Marat Tompıev
Maqsat Baıly
Arman Nurmuhamedov,
Ashat Shúlenbaı
Qymbat Ábdildına
Sáken Seıfýllın
Ermek Narymbaı
Arman Əýbəkir
Aıjan Túrgembaeva
Esimizge túskenderi ázirshe osy ǵana. Munyń ózinen "Túrkitaný semınary" aýqymynyń qanshalyqty zor bolǵanyn shamalaýǵa bolady.
Bir qyzyǵy ár semınardyń sońynda Hákim aǵa kól-kósir dastarhan jaıatyn. Sóıtip, minbede aıtylǵan oı-pikirler endi mol dastarhan basynda jalǵasyn tabatyn. Osynyń bárinen ol qarajat aıamaıtyn. Bul jóninen ol baıaǵynyń myrzasyndaı edi. Jany da, qoly da, joly da jomart edi qaıran aǵamnyń! Kimderge pana, kimderge qamqor bolmady Hákim myrza!
"Bir kúni, – dep eske alady Hákim aǵa, – tańerteń esik aldyna shyqsam, bireýler kóship kelip jatyr. Eki-úsh adam teń-teń júkterin kólikten túsirýde. Janynda qartań tartqan kisi júr. Jaqyndap baryp edim álgi kisi áı-sháı joq: – Áı, Hakim, men Bazylhan Buqatuly degen aǵańmyn, osy Qazaqstanǵa sen bar dep kóship keldim. Myna júkterdi úıińe kirgiz. Men seniń úıińde turamyn, – dedi.
– Oı, aǵa, hosh keldińiz, kóshińiz kólikti bolsyn! Úıimniń ózi de, tóri de sizdiki, qansha jyl turamyn deseńiz de, ózińiz bilesiz, – dep jatyrmyn aǵany tanyp. Sodan Bazylhan aǵa otbasymyzǵa qosyldy. Balasy Nápil Bazylhan týǵan inimdeı bop ketti. Bazylhan aǵam sharshaǵanda sharap ishedi. Iship alsa minezi shataq adam, Anar jeńgeń ekeýmizdi úıden aıdap shyǵady. Aıdap shyqqany azdaı, úıdi aınaldyryp, tyrqyratyp qýyp júredi" – dep Hákim aǵa shegi qatyp kúledi.
– Sonda munyńyz qalaı demeısiz be, bir ýaq, – deımin men.
– Joǵa!,Uly ǵalym ǵoı, erkeleıdi ǵoı, – deıdi Hákim aǵa jaıbyraqat. Men Bazylhan aǵany kórgen joqpyn. Biraq balasy Nápildiń Hákim aǵaǵa ákesi qusap erkelegenin kórdim.
Hákim aǵanyń úıinen de kisi arylmaıtyn Asyryp aıtsam, dúnıejúzinen qonaqtar keletin. Qonaqtardyń bir sheti Vengrııa, bir sheti Túrkııadan, jaqyny Qyrǵyzstan, Ózbekstannan kelip jatatyn. El ishinen keletin qonaqtarda esep joq edi. Eń ǵajaby, Hákim aǵa ár qonaǵyna oqaly qymbat shapandar, baǵaly buıymdar syılaıtyn. Bir jyly úıine kelgen onshaqty túrkııalyq ǵalymdardyń bárine shapan kıgizip, syı jasady. Bul jóninen Almatynyń qymbat shapan tigetin fırmalary Hákim myrzaǵa yrza shyǵar?!
Hákim aǵanyń shańyraǵyndaǵy jıyndar asa kóńildi ótetin. Qonaqtar shalqyp otyratyn. Án-kúı tógilip jatatyn. Osyndaıda meniń esime Aqtamberdi jyraýdyń:
"Murtymyz kókke shanshylyp,
Muryndap sóıler me ekenbiz?!"
–"degen jyr joldary túsip ketetin.
Marqum Anar jeńgemiz qandaı edi. Ǵylym doktory bola tura, sonshama qonaqty zyr qaǵyp júrip kútetin. Arasynda án salýǵa ýaqyt tabatynyn qaıtesiń.
Hákim aǵa asa dáýletti kisi emes edi. Tek shaǵyn, otkyrytka bıznesi bar edi.
"Islám Jarylǵapov aǵam qazaqtyń sózdik qoryna bes myń sóz qosty. Men otkyrytkany "Ásemhat" dep aýdardym. Osy sózim qazaqtyń sózdik qoryna kirse, armanym joq, – deýshi edi jaryqtyq.
Sol otkyrytka bıznesi vatap jelisi shyqqannan soń kúıreı bastady. Bir kúni keńsesine barsam, "Neshe kúnnen beri otkyrytka ótpeı otyr, osymen toqtaıtyn shyǵar" – dedi. Shynynda da toqtady. Aǵam qarjysyz qaldy. Sodan kovıd keldi. Ol joly ólim aýzynan qalyp edi. Alaıda sodan keıin ońala almaı qoıdy. Jary Anar jeńgeıdiń ólimi janyna qatty batty. Nebir aıaýly dostarynan aıyryldy. Uzaq jyldar Jańaarqa, Ulytaý aýdandarynyń ákimi bolǵan týǵan aǵasy, Hamıt Omarovtyń kenetten qaıtys bolýy – tipti turalatyp ketti.
Búgin Qaraǵandydan Bolat Syzdyqov aǵam habarlasyp, marqumnyń qasıetterin aıta kele, "Akademık bolatyn adam edi", – dep jatyr.
Iá, bolatyn edi akademık! Biraq Hákim Omarov bar qajyr-qaıratyn, bilimi men biligin el isine, qoǵam jumysyna arnady jáne munysyn esh buldamaı ómirden ótti. Eleýsiz bolýdy hosh kórdi, esil er!
Qosh bol Hákim aǵa, aıaýly aǵataıym! "Azamat eń áýeli el saǵynar, elden soń týyp ósken jer saǵynar", – dep Kenen atam aıtqandaı, elimdi saǵynǵanda sizge baryp, sherimdi tarqatyp, maýqymdy basýshy edim. Endi kimge baram, aǵataıym-aý?!
Qosh, Hákim aǵa, qosh, qosh, asyl aǵataıym! Kórmegen kósheńizden jarylqasyn! Táńir áz janyńyzdy panasyna alsyn!
Erlan TÓLEÝTAI
