Bügın – Chernobyl atom elektr stansiiasyndaǧy apattyŋ zardaptaryn joiuǧa qatysuşylarǧa qūrmet körsetu künı.
Būl kün Ukraina Prezidentınıŋ 2006 jylǧy qaraşanyŋ 10-y küngı qaulysymen bekıtılgen. Jyl saiyn jeltoqsannyŋ 14-ınde atalyp ötedı.
Osydan 37 jyl būryn, iaǧni 1986 jyly 26 säuırde Ukrainanyŋ Chernobyl qalasyndaǧy atom-elektr stansasynyŋ törtınşı blogı jaryldy. Sol jarylystan keiın bırneşe jyl boiy Keŋes odaǧy äskeri boryşyn öteuge tiıs jüz myŋdaǧan sarbazdy apat zardabyn joiuǧa jūmsady. Adamzat tarihyndaǧy eŋ ırı tehnogendı apatty joiuǧa qatysqandardyŋ janqiiarlyǧy arqasynda apat joiyldy, al zardaby qala berdı. Sol sarbazdardyŋ arasynda köptegen qazaqstandyqtar da boldy. Alaida solarǧa qanşalyqty qūrmet körsetıledı. Aqparat aidynynda būl turaly saraŋ aitylady.
Chernobyldaǧy atom apatynyŋ zardabyn joiuǧa qatysqandardyŋ bırı - Raiymbek audany Chernobyl apaty ardagerlerınıŋ töraǧasy Berık Sydyqovpen “Adyrna” tılşısı sūhbattasty.
Ardager Chernobyl apatyna äskerge baratyny “üş ūiyqtasa da tüsıne kırmegenın” aitady.
«Bızdı äsker qataryna 1989 jyly şaqyrdy. Sol kezde äskerge baruǧa 2-3 jyl būryn daiyndalatynbyz. “Otan qorǧaimyz” degen ülken maqsat bolatyn. Menı äskerge alǧanda Chernobylǧa tüsemın degen mülde oi bolǧan joq. Oǧan deiın “Auǧanǧa barasyŋ ba?” degen sūraqtar qoiatyn. Sol kezde taisalmai “baramyn” deitınmın. Söitıp jürıp, Chernobyl apatyna tüskende men aŋ-taŋ boldym. Öitkenı, oǧan Chernobyl turaly oqyp-bılıp körıp alǧan edım. Öitkenı, bızdıŋ auyldan 1986 jyly Chernobyl jarylǧanda 7 aǧamyzdy alyp ketken.
Söitıp, 11 ai Chernobylde äskerde boldym. Apat bolǧan aumaqty oqşaulap jauyp, bıtırıp eŋ soŋǧy bolyp bız şyqqanbyz. Bärımızge podpolkovnik alǧysyn aityp jıberdı, keiın Reseidıŋ Kemerov qalasynda äsker boryşymnyŋ qalǧan uaqytyn ötedım”, - deidı ardager.
«ÖLMESTIŊ KÜIIN KEŞIP JÜRMIZ»
Berık Jaŋabaiūly Chernobylǧa qiǧan densaulyǧyn qaita qalpyna keltıre almaitynyna qapaly.
«Chernobylǧa şamamen, 32 myŋdai qazaq barǧan. Osy adamdardyŋ qazır tört myŋǧa juyǧy qaldy. «Densaulyǧymyzdy Chernobylǧa berıp ketkenbız, qazır ölmestıŋ küiın keşıp jürmız»,- deidı Berık.
- Äsker qatarynda jürgende Chernobyl zardabynan tuyndaǧan auru bolsa, tūqym qualaidy desetın. Tıptı, balaly bolmai qalularyŋ mümkın degen. Qazır bır uaiymym osy - balalarymnyŋ auyrsa olarǧa eşteŋe bolmasa deimın, - deidı Chernobylda bolǧan jauynger.
- Raiymbek audanynda üi kezegınde tūrǧam. Kezegım kelgende status joq deidı. 1989 jyly barǧandarǧa status berılmeidı eken. Söitıp, üi de ala almadym. Aiyna berıletını - 16 myŋ teŋge. Ol iä därıŋe, iä basqaǧa jetpeidı. Bız eleusız qaldyq. Şükır, qazır tört balam bar. Solardyŋ amandyǧy üşın jürmın, - dep kürsındı jarylǧan atom stansiiasynda bolǧan ardager.
«ChERNOBYL AZASY»
Älem tarihyndaǧy alapat apattyŋ zardabyn körgen Berık Sydyqov Chernobyl atom stansiiasy zardabyn joiu kezınde auruhanaǧa da tüskenın aitady. Sol kezdegı ahualy ūmytylmastai bolyp esınde qalǧan eken. Ol sol jaǧdaiyn baian etıp, “Chernobyl azasy” atty öleŋ şyǧarǧan eken.
Tüsıngennıŋ alyp bıtken mazasyn
Aitşy mūnyŋ kımge qiiam jazasyn?
Radiasiia ünsız qyrǧyn jasaǧan
Şertıp tūrmyn Chernobyldıŋ azasyn.
Jau ekem ǧoi jetpei-tūǧyn dauym da
Qalai etem, oq bop borap jauam ba?
Körınbeidı, qalai qyrǧyn salamyn
Menıŋ jauym - ärbır jūtqan auam da.
Menıŋ jauym - körınbeidı közıŋe,
Menıŋ jauym - qūlaq aspas sözıŋe,
Menıŋ jauym - batyr eken baiqadym
Auzyŋdy aşsaŋ tūra şabady özıŋe.
Menıŋ jauym - türşıktırıp boiymdy,
Menıŋ jauym - myŋ böledı oiymdy,
Menıŋ jauym - tübı senı qūlatyp
Dep jürgendei tübı qylam toiymdy.
Ölıp baram tılsız jaumen tıresıp,
Dene boiym tırşıgedı dır etıp.
Ne aidahar, ne arystan bolsa da
Jekpe-jekte ölsem jaqsy edı küresıp.
Dämı ketpei qara nannyŋ taŋdaidan,
Yzǧar ötıp keşsem daǧy qan maidan
Küreskenşe körınbeitın jauymmen
Keşıp jürgen jaqsy edı ǧoi qan maidan.
Qūdırettı tūrǧyzsa da dauylyn,
Oq qyp meilı boratsa da jauynyn
Ölsem daǧy armanym joq edı ǧoi
Ekı qolym jaǧasynda jauymnyŋ.
Er bop tusaŋ Otan qorǧau mındetıŋ,
Tüsınbester qanışer dep jürmesın.
Beibıt künde qandy qyrǧyn tılegen
Mynau qandai esuas dep külmesın.
Sökpe adamdar, bıraq menı qaralap,
Men jauyma oq atpadym daralap
Bıraq maǧan jauyn otyn jaudyrdy
Sau jerım joq, kettı bırın-bırın jaralap.
Dana Nūrmūhamet
«Adyrna» ūlttyq portaly
