Qarasha aıynda kórermen nazaryna jol tartqan «Slovo paana. Krov na asfalte» (Jigitshe sóz. Asfalttaǵy qan) serıaly qoǵamda úlken rezonans týdyrdy. 80-jyldardaǵy aýdandardy qamtyǵan krımınalıstik ómirdi sýrettegen týyndy shyǵa sala kóp qaralym jınap, jastar arasynda trendke aınaldy. Al Qazaqstanda serıaldyń kórsetilimin toqtatý boıynsha másele talqylanyp, saıasatkerler onyń negizgi ıdeıasy men jalpy máni týraly túrlishe pikir bildirdi. Tolyǵyraq «Adyrna» tilshisiniń daıyndaǵan materıalynda.
Taıaýda Almaty oblysynda jastar arasynda jappaı tóbeles boldy. Jápek batyr aýylynyń turǵyndary mektep oqýshylary arasyndaǵy mundaı kelispeýshilik birinshi ret bolyp otyrmaǵanyn habarlady.
Aýdandyq bilim bólimi tóbeleske Jápek batyr aýylyndaǵy ártúrli mektepterdiń jasóspirimderi qatysqanyn habarlady. Jigitter fýtbol oınap, olardyń arasynda janjal shyǵyp, artynsha tóbeleske ulasqan. Tóbeles saldarynan bir bala jaraqat alyp, qazir aýrýhanada jatyr.
Atalmysh jaıttan soń Almaty oblysy Qarasaı aýdandyq polıııasynyń bastyǵy Elzat Qanatuly «Jigitshe sóz. Asfalttaǵy qan» serıaly jasóspirimder men mektepterdegi qylmystyq isterdi nasıhattaıtynyn, zorlyq-zombylyq, araq-sharap ishý, arsyzdyq pen quqyq buzýshylyq kórinisteri kóp ekenin atap, ata-analarǵa balalardyń ne kórip júrgenine kóńil bólýin suraǵan.
«JASTARDY QYLMYSQA ÚGITTEIDI»
«Jigitshe sóz. Asfalttaǵy qan» serıaly «Qazan fenomeni» dep atalatyn burynǵy KSRO aýmaǵynda paıda bolǵan jastar arasynda uıymdasqan qylmystyq toptar oqıǵalaryna negizdelgen.
Sıýjette basty keıipker 14 jasar Andreı ózi qatarly Maratpen dostasady, al onyń aǵasy burynǵy «aýǵandyq» toptardyń birin basqarady. Úıden shyqpaıtyn tártipti bala óz ómirin múldem basqa arnaǵa buryp, qylmys álemine qalaı jol tartyp ketkenin ańǵarmaı qalady.
Tatarstan ombýdsmeni Irına Volyne bul fılm «bandıtızmdi nasıhattaıdy, «Qazan fenomeni» sııaqty qorqynyshty qubylysty aqtap shyǵyp, jastardyń kóz aldynda qylmystyq álem týraly jalǵan túsinik qalyptastyrady» dedi.
Onyń aıtýynsha, serıal qazirdiń ózinde balalar qylmysynyń órshýine sebep boldy, jasóspirimder keıipkerlerge eliktep, óz aýdandarynda ózinshe toptaryn qurýda.
«FSB ÁDEII TÚSIRGEN»
Jýrnalıst, qoǵam belsendisi Nurbek Bekbaý serıaldyń túsirilý ıdeıasyn saıası mánmen baılanystyrdy.
"Slovo paana" serıalyn FSB ádeıi túsirip jatyr. Mynaý kınodan soń, qala-qalada margınal jastardyń radıkaldy-qylmystyq toptary kóbeıedi. Osylardyń qolymen FSB ot kóseıtin bolady. Reseı bıligine, júıege qarsylardy álgi OPG kúshimen qorqytyp-úrkitetin bolady,-degendi oqyp qaldym. Jany bar sóz sııaqty. Reseı qazir soǵysyp jatyr. Jáne eń jamany, álgi soǵysy uzaqqa sozylyp barady. Al ótken tarıhqa qarasaq, Reseı uzaqqa sozylyp ketetin soǵysta mindetti túrde jeńilýshi edi. Óıtkeni, uzaq soǵystan baryn, bárin bergen halyq ashyǵa bastaıdy. Ash halyq ashýshań keledi. Ashýly orysty kóshege shyǵarý ońaı. Al shyn kóshege shyqsa, orys toqtaı almaıdy. Pýshkın aıtpaqshy: "Rýsskıı býnt — bessmyslennyı ı bespoadnyı. Nashı lıýdı jestokoserdye, koım chýjaıa golovýshka polýshka, da ı svoıa sheıka kopeıka"... Soǵystan nazar aýlaý úshin ári bılikke qarsylardy shoshytyp tastaý úshin, Reseı ádeıi 90-jyldardyń bandıttik-qaraqshylyq ómirin modaǵa aınaldyryp jatqandaı. Serıal arqyly qylmystyq toptardy tárbıelep, álgilerdi FSB kýrırovat etip otyrýǵa bet alǵan shyǵar? Áıtpese, OPG jaıly serıal túsirý ne úshin kerek boldy?» dep jazdy ol jelidegi paraqshasynda.
«BANDITIZMDI ROMANTIZAIIaLAÝ»
Saıasattanýshy Ashat Qasenǵalı atalmysh baǵyttaǵy týyndylar túsirile beredi jáne ony toqtatý múmkin emes dep qosty:
«Krımınaldyq zańnyń ústemdigi bılik ınstıtýttary álsiz bolǵanda iske asady kóbine. Birinshi dúnıejúzilik soǵystan keıin AQSh pen Eýropada ol aıqyn kórindi. Ishimdikti zańsyz satý, tabak bıznesi, zańsyz qarý saýdasy, máseleni sotpen emes, avtomatpen sheshý degendeı. Keıin ol jappaı gangsterlik ıdeologııany qalyptastyrdy. Arnaıy sózder, kodeks, «namys túsinigi» jáne basqa. Fılmder, ánder soǵan arnaldy degendeı. KSRO qulaıtyn kezeńde de solaı boldy. Ol ásirese Gorbachevtiń qaıta qurýy kezeńimen tuspa-tus keldi. Aıtpaqshy sol sátte de ishimdikke tyıym salynyp, krımınal ony keıin qarjy tabý kózine aınaldyrdy (ol biraq basqa taqyryp). 90-jyldary bul tipti órship ketti. «Reket» degender jańbyrdan keıingi sańyraýqulaqsha qaptady. Keıbir azamattar olardy «batyr» sanaıdy. Bul kóbine ekonomıkalyq jaǵdaıy qıyndap, saıası ınstıtýttar álsiregen sátte baıqalady. Sondyqtan da «jabý kerek, tyıym salý kerek» degennen túk shyqpaıdy. Internet bar sátte ol múmkin de emes. Bastysy kez kelgen týyndyny kórgen soń, oǵan eliktep ketpeıtin qoǵam qalyptastyrý qajet. Ol eki jaǵdaıda ǵana múmkin bolmaq: Bilimi joǵary urpaq jáne ekonomıkasy myǵym memleket. Bul ekeýi bolmaı, bandıtızmdi romantızaııalaý, al bandıtterdi «batyrǵa» teńeý jalǵasa beredi” dep jazdy ol.
«ZERTTEÝ» JAILY AITQAN MINISTRLER FILMDI KÓRMEGEN
Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbek pen Bilim mınıstri Ǵanı Beısembaev reseılik «Jigitshe sóz. Asfalttaǵy qan» serıalyna Qazaqstanda tyıym salý kerek pe degen suraqqa jaýap berdi.
Saıasat Nurbektiń aıtýynsha, qazir tıisti másele zerttelýde.
"Ózderińiz bilesizder, qazir bul serıaldyń tóńireginde aqparat óte kóp. Reseı Federaııasynyń ózinde de birneshe málimdemeler jasaldy. Biz qazir bul máseleni zerttep jatyrmyz. Biz erterek qorytyndy jasaǵymyz kelmeıdi. Bizdiń mınıstrlik bul máselege qatysty birneshe sarapshylarmen birge, sondaı-aq Aqparat mınıstrligimen qosa zertteý júrgizip jatyrmyz. Ázirge eshqandaı málimdeme joq", - dedi Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri.
Saıasat Nurbektiń áriptesi Bilim mınıstri Ǵanı Beısembaevtyń jaýaby da osyndaı boldy.
"Bilim mınıstrligi jáne jeke ózim kez kelgen zorlyq-zombylyqqa qarsymyz. Ár nárseniń shegi bar ekeni anyq. Bul máselege qatysty: belgili bir zertteý júrgizilýde. Bizdiń elde mektepte eshqandaı zorlyq-zombylyq nemese mundaı jumystar bolmaýy kerek. Áriptesim durys aıtty: durys sheshim qabyldaý úshin saraptamalyq zertteý qajet», - dedi mınıstr.
Sonymen qosa mınıstrler ózderi serıaldy áli kórmegenderin aıtty.
Dına LITPIN,
«Adyrna» ulttyq portaly
