Qaraşa aiynda körermen nazaryna jol tartqan «Slovo pasana. Krov na asfalte» (Jıgıtşe söz. Asfalttaǧy qan) serialy qoǧamda ülken rezonans tudyrdy. 80-jyldardaǧy audandardy qamtyǧan kriminalistık ömırdı surettegen tuyndy şyǧa sala köp qaralym jinap, jastar arasynda trendke ainaldy. Al Qazaqstanda serialdyŋ körsetılımın toqtatu boiynşa mäsele talqylanyp, saiasatkerler onyŋ negızgı ideiasy men jalpy mänı turaly türlışe pıkır bıldırdı. Tolyǧyraq «Adyrna» tılşısınıŋ daiyndaǧan materialynda.
Taiauda Almaty oblysynda jastar arasynda jappai töbeles boldy. Jäpek batyr auylynyŋ tūrǧyndary mektep oquşylary arasyndaǧy mūndai kelıspeuşılık bırınşı ret bolyp otyrmaǧanyn habarlady.
Audandyq bılım bölımı töbeleske Jäpek batyr auylyndaǧy ärtürlı mektepterdıŋ jasöspırımderı qatysqanyn habarlady. Jıgıtter futbol oinap, olardyŋ arasynda janjal şyǧyp, artynşa töbeleske ūlasqan. Töbeles saldarynan bır bala jaraqat alyp, qazır auruhanada jatyr.
Atalmyş jaittan soŋ Almaty oblysy Qarasai audandyq polisiiasynyŋ bastyǧy Elzat Qanatūly «Jıgıtşe söz. Asfalttaǧy qan» serialy jasöspırımder men mektepterdegı qylmystyq ısterdı nasihattaitynyn, zorlyq-zombylyq, araq-şarap ışu, arsyzdyq pen qūqyq būzuşylyq körınısterı köp ekenın atap, ata-analarǧa balalardyŋ ne körıp jürgenıne köŋıl böluın sūraǧan.
«JASTARDY QYLMYSQA ÜGITTEIDI»
«Jıgıtşe söz. Asfalttaǧy qan» serialy «Qazan fenomenı» dep atalatyn būrynǧy KSRO aumaǧynda paida bolǧan jastar arasynda ūiymdasqan qylmystyq toptar oqiǧalaryna negızdelgen. Siujette basty keiıpker 14 jasar Andrei özı qatarly Maratpen dostasady, al onyŋ aǧasy būrynǧy «auǧandyq» toptardyŋ bırın basqarady. Üiden şyqpaityn tärtıptı bala öz ömırın müldem basqa arnaǧa būryp, qylmys älemıne qalai jol tartyp ketkenın aŋǧarmai qalady. Tatarstan ombudsmenı İrina Volynes būl film «banditizmdı nasihattaidy, «Qazan fenomenı» siiaqty qorqynyşty qūbylysty aqtap şyǧyp, jastardyŋ köz aldynda qylmystyq älem turaly jalǧan tüsınık qalyptastyrady» dedı. Onyŋ aituynşa, serial qazırdıŋ özınde balalar qylmysynyŋ örşuıne sebep boldy, jasöspırımder keiıpkerlerge elıktep, öz audandarynda özınşe toptaryn qūruda.«FSB ÄDEII TÜSIRGEN»
Jurnalist, qoǧam belsendısı Nūrbek Bekbau serialdyŋ tüsırılu ideiasyn saiasi mänmen bailanystyrdy. "Slovo pasana" serialyn FSB ädeiı tüsırıp jatyr. Mynau kinodan soŋ, qala-qalada marginal jastardyŋ radikaldy-qylmystyq toptary köbeiedı. Osylardyŋ qolymen FSB ot köseitın bolady. Resei bilıgıne, jüiege qarsylardy älgı OPG küşımen qorqytyp-ürkıtetın bolady,-degendı oqyp qaldym. Jany bar söz siiaqty. Resei qazır soǧysyp jatyr. Jäne eŋ jamany, älgı soǧysy ūzaqqa sozylyp barady. Al ötken tarihqa qarasaq, Resei ūzaqqa sozylyp ketetın soǧysta mındettı türde jeŋıluşı edı. Öitkenı, ūzaq soǧystan baryn, bärın bergen halyq aşyǧa bastaidy. Aş halyq aşuşaŋ keledı. Aşuly orysty köşege şyǧaru oŋai. Al şyn köşege şyqsa, orys toqtai almaidy. Puşkin aitpaqşy: "Russkii bunt — bessmyslennyi i bespoşadnyi. Naşi liudi jestokoserdye, koim chujaia golovuşka poluşka, da i svoia şeika kopeika"... Soǧystan nazar aulau üşın ärı bilıkke qarsylardy şoşytyp tastau üşın, Resei ädeiı 90-jyldardyŋ bandittık-qaraqşylyq ömırın modaǧa ainaldyryp jatqandai. Serial arqyly qylmystyq toptardy tärbielep, älgılerdı FSB kurirovat etıp otyruǧa bet alǧan şyǧar? Äitpese, OPG jaily serial tüsıru ne üşın kerek boldy?» dep jazdy ol jelıdegı paraqşasynda.«BANDİTİZMDI ROMANTİZASİIаLAU»
Saiasattanuşy Ashat Qasenǧali atalmyş baǧyttaǧy tuyndylar tüsırıle beredı jäne ony toqtatu mümkın emes dep qosty: «Kriminaldyq zaŋnyŋ üstemdıgı bilık instituttary älsız bolǧanda ıske asady köbıne. Bırınşı düniejüzılık soǧystan keiın AQŞ pen Europada ol aiqyn körındı. Işımdıktı zaŋsyz satu, tabak biznesı, zaŋsyz qaru saudasy, mäselenı sotpen emes, avtomatpen şeşu degendei. Keiın ol jappai gangsterlık ideologiiany qalyptastyrdy. Arnaiy sözder, kodeks, «namys tüsınıgı» jäne basqa. Filmder, änder soǧan arnaldy degendei. KSRO qūlaityn kezeŋde de solai boldy. Ol äsırese Gorbachevtıŋ qaita qūruy kezeŋımen tūspa-tūs keldı. Aitpaqşy sol sätte de ışımdıkke tyiym salynyp, kriminal ony keiın qarjy tabu közıne ainaldyrdy (ol bıraq basqa taqyryp). 90-jyldary būl tıptı örşıp kettı. «Reket» degender jaŋbyrdan keiıngı saŋyrauqūlaqşa qaptady. Keibır azamattar olardy «batyr» sanaidy. Būl köbıne ekonomikalyq jaǧdaiy qiyndap, saiasi instituttar älsıregen sätte baiqalady. Sondyqtan da «jabu kerek, tyiym salu kerek» degennen tük şyqpaidy. İnternet bar sätte ol mümkın de emes. Bastysy kez kelgen tuyndyny körgen soŋ, oǧan elıktep ketpeitın qoǧam qalyptastyru qajet. Ol ekı jaǧdaida ǧana mümkın bolmaq: Bılımı joǧary ūrpaq jäne ekonomikasy myǧym memleket. Būl ekeuı bolmai, banditizmdı romantizasiialau, al banditterdı «batyrǧa» teŋeu jalǧasa beredı” dep jazdy ol.«ZERTTEU» JAILY AITQAN MİNİSTRLER FİLMDI KÖRMEGEN
Ǧylym jäne joǧary bılım ministrı Saiasat Nūrbek pen Bılım ministrı Ǧani Beisembaev reseilık «Jıgıtşe söz. Asfalttaǧy qan» serialyna Qazaqstanda tyiym salu kerek pe degen sūraqqa jauap berdı. Saiasat Nūrbektıŋ aituynşa, qazır tiıstı mäsele zerttelude. "Özderıŋız bılesızder, qazır būl serialdyŋ töŋıregınde aqparat öte köp. Resei Federasiiasynyŋ özınde de bırneşe mälımdemeler jasaldy. Bız qazır būl mäselenı zerttep jatyrmyz. Bız erterek qorytyndy jasaǧymyz kelmeidı. Bızdıŋ ministrlık būl mäselege qatysty bırneşe sarapşylarmen bırge, sondai-aq Aqparat ministrlıgımen qosa zertteu jürgızıp jatyrmyz. Äzırge eşqandai mälımdeme joq", - dedı Ǧylym jäne joǧary bılım ministrı. Saiasat Nūrbektıŋ ärıptesı Bılım ministrı Ǧani Beisembaevtyŋ jauaby da osyndai boldy. "Bılım ministrlıgı jäne jeke özım kez kelgen zorlyq-zombylyqqa qarsymyz. Är närsenıŋ şegı bar ekenı anyq. Būl mäselege qatysty: belgılı bır zertteu jürgızılude. Bızdıŋ elde mektepte eşqandai zorlyq-zombylyq nemese mūndai jūmystar bolmauy kerek. Ärıptesım dūrys aitty: dūrys şeşım qabyldau üşın saraptamalyq zertteu qajet», - dedı ministr. Sonymen qosa ministrler özderı serialdy älı körmegenderın aitty.Dina LİTPİN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
