Ǧasyrdan ǧasyrǧa jetken halyqtyŋ qazynasy – tılı, dılı, salt-dästürı, ädebietı men önerı ūlttyŋ qūndylyǧyn aiqyndaidy. Qazaq halqy būdan kemde emes. Erte kezden bastap danalyǧymen, daralyǧymen, aqyldylyǧymen, köregendıgımen erekşelenıp keledı. Ruhy biık, älem mädenietımen bäsekege tüse alady.
Degenmen, Qazaqstanda 130-dan astam ūlt tūrady. Säikesınşe, dını de ärtürlı adamdar bar. Zaman özgergen saiyn qoǧamdy da özgertkısı keletınder de kezdesedı. Olar ūlttyq qūndylyq tügılı, şyqqan tegın şatastyruǧa äzır. Dınnıŋ atyn jamylyp, adamnyŋ sanasyn ulap, basqa aǧymǧa iteretınder, dombyrany «haram» dep, dästürden jaŋylystyratyndar köp soŋǧy kezderı. Köpke topyraq şaşpaimyz, ärine.
«Ūlttyq qūndylyqtardan jūrdai ruhta tärbielengen ūrpaqtan halyqtyŋ müddesı men mūqtajyn joqtaityn paidaly azamat şyqpaidy» degen bolatyn ūltymyzdyŋ körnektı qoǧam jäne memleket qairatkerı Mūstafa Şoqai. Sondyqtan aldymen ūltty qūraityn ärbır azamattyŋ jüregıne ūlttyq qūndylyqtardy ornatuymyz qajet. Būl jönınde memleket türlı jobalar äzırleude.
Mäselen, ūlttyq kodty saqtap, qūndylyqtar men salt-dästürdı nasihattaudy maqsat tūtqan «Ūlttyq ruhani jaŋǧyru» jobasyn aituǧa bolady. Ol 3 baǧyt, 7 mındet, 21 körsetkış, 66 auqymdy ıs-şaradan tūrady. Joba qoǧamnyŋ mädeni deŋgeiın, talǧamy jäne ruhyn köterıp qana qoimai, sonymen qatar jastarǧa jaŋa mümkındıkter aşyp, olardyŋ türlı bastamasyna jan-jaqty qoldau körsetıp jatyr.
Sondai-aq, biyl Senat Töraǧasy Mäulen Äşımbaev qazırgı taŋda elımızde Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ bastamasymen mädeni mūrany jäne ūlttyq qūndylyqtardy därıpteu baǧytynda da auqymdy reformalar ıske asyrylyp jatqanyn aitqan bolatyn.
Prezidentımız Qasym-Jomart Kemelūly Toqaev Ūlttyq qūryltaidyŋ Türkıstan törınde ötken otyrysynda jüielı ideologiialyq jūmystyŋ negızgı baǧyttaryn belgılep berdı. Būl baǧytta tarihi sanany jaŋǧyrtu, mädeni mūrany nasihattau, öskeleŋ ūrpaqty tärbieleu mäselesıne basa män berıldı», – dedı Mäulen Äşımbaev.
Degenmen, būl jobalarmen qosa, ūlttyq qūndylyqty därıpteu üşın ne ısteu kerek? Būl turaly Qazaqstan Respublikasynyŋ tarih jäne qoǧamdyq ǧylymdar akademiiasynyŋ akademigı, Qazaqstan jazuşylar qoǧamynyŋ müşesı, etnograf Baiahmet Jūmabaiūlynan sūrap bıldık. Ūlttyq qūndylyqtyŋ män-maŋyzyn aşyp berdı.
«Ūlttyq qūndylyq» turaly ärbır azamatta tura tüsınık boluy kerek. Qūndylyqtyŋ maŋyz – maqsatyn bılmei tūryp qūndylyqtan söz aşu da qiyn.
Dın – ol senım, al dästür – nanym. Senımge ärkım «e, solai ma eken» dep senuge qaqyly. Al nanym – būl dästür, ol ūzaq uaqyttyq tarihtyŋ şyŋdaluynan ötken ūlttyq bolmys. Sondyqtan senım-nanymnyŋ ornyn basuy mümkın emes, eger senım-nanymnyŋ ornyn basar bolsa ūlttyq dästür de, ūlttyŋ bolmysy da qūrdymǧa ketkenı.
Būl pıkırımızge dälel – älemde bögde dın arqyly ūlttyq qūndylyqtarynan aiyrylyp, jūtylyp ketken elder jeterlık. Sondyqtan da nanymdyq tanym bolǧan dästürdı senımge jeŋdırmeu üşın būdan būrynǧy sanalarǧa şegelenıp qalǧan türlı pätualarǧa memeleket jaǧynan tyiym salyp, mekteptıŋ oqu oqytu qūraldaryna ūlttyq qūndylyǧymyzdy, dästürlık tanymymyzdy tıkteuge arnalǧan baǧdarlamalardy qosu qajet», - dedı etnograf.
«BATYR BABALARYMYZDYŊ ORNYN ÖZGE DINİ TŪLǦALAR BASQAN»
Sondai-aq, ol soŋǧy künderı adasqandar, tıptı, ata-anasyn da bas tartqandar köbeigenın aitty.
«Dümşe dındar symaqtar molaiyp, özınıŋ qaida jūrgenın, ne aityp, ne qoiǧanyn bılmeitın adasqandar, ūlt dästürın, tıptı ata–anasyn tärk etuşıler molaiyp otyr.
Esı bar adam «şeşe» degen sözdıŋ jetesıne jetpei qūr dauryǧar ma edı?! «Namaz oqymady» dep ata – anasy äzırlegen tamaqtan bas tartatyn, halqynyŋ ejelden kele jatqan salt–sana, ǧūryp–ädetterıne ürke qarap, «betaşar - haram», «sälem salu - haram», «dombyra - haram» dep dauryqpas edı.
Būl künde keibır uaǧyzşylardy tyŋdasaŋyz aitylatyn taqyryp tek «jännat», «tozaq», «hor qyzy», «sadaqa» degenderden aspaidy, ūlttyq dästür degen mülde söilenbeidı. Tıptı, keşegı qazaqtyŋ keŋbaitaq elı men jerın qorǧap, qan tögıp, jan bergen batyr, abyz, şeşen babalarymyzdyŋ erlıkterımen, danalyqqa toly sözderın uaǧyzdaryna qosudyŋ ornyna, qazaq dalasy üşın beitanys dıni tūlǧalardyŋ hikaiasyn aitumen şekteledı.
Būndai keleŋsızdıkterdıŋ sebebı, şetel asyp baryp kümändı tūlǧalardan dın bılımın alyp kelgenderdıŋ qylyqtary», - dedı Baiahmet Jūmabaiūly.
«ŪLTTYQ QŪNDYLYQTARDY DÄRIPTEUDI BALA BAQŞADAN BASTAU KEREK»
Etnograftyŋ aituynşa, ūlttyq qūndylyqtardy därıpteudı bala-baqşadan bastauymyz kerek.
«Ūlttyq qūndylyqtarymyzdy därıpteu üşın qoǧamdyq segmentke ie bolǧan sport türlerı, kino, muzyka industriialarlary, şou biznes syndy salalardyŋ barlyǧyna ideologiia engızu kerek.
Naqtap aitsaq - qūndylyqtarymyzdy bala baqşadan bastap, barlyq oqu oryndarymen äskeri jäne zaŋ salalaryna deiın sıŋıre bılu, taratu men tazartudy teŋ jürgızgende baryp memelekettıŋ ornyqtylyǧyn, ūlttyŋ tanymaldylyǧyn arttyruǧa äbden bolady.
Mūnda «tazartu» dep otyrǧanymyz – ūlttyq dästürge şüiırıle qaraityn, basqa idelogiianyŋ qūlyna ainalǧan, terıs piǧyldy dın aǧymynyŋ jetegınde jürgenderdı täjıribelı, bılımdı, bılıktı mamandar oqytu kerek, ūlttyq qūndylyqty boilaryna sıŋdıru qajet», - dedı Baiahmet Jūmabaiūly.
Ärine, elımız ūrpaǧyn eljandy, ūltynyŋ ūlylyǧyn ūlyqtaityn azamat etıp tärbieleude ana tılınıŋ närımen susyndatyp, jüregıne ızgılıktıŋ dänın sepken. Ana sütımen boiymyzǧa daryǧan tıldı şūbarlamai, taza küiınde ūrpaqtan-ūrpaqqa jetkızgen. Elge qaltqysyz qyzmet etudı oilaǧan asyl erlerımız jeke basynyŋ müddesınen halyq müddesın joǧary qoiǧan. Mūndai ūlttyŋ qūndylyǧy qaşan da biık tūruy qajet.
«Adyrna» ūlttyq portaly
