Talantty aqyn, Jańaarqanyń týmasy – Baqtybaı Amanjolov ómirden ótti. Erlan Tóleýtaı óziniń feısbýk paraqshasyna aqyn jaıynda estelik jazbasyn qaldyrdy, dep habarlaıdy «Adyrna» ulttyq portaly.
Aqyn Baqtybaı Amanjolov dúnıeden ótipti. Jastaıynan ómir teperishin kóp kórgen taǵdyrly aqyn edi. Ol azdaı ómiriniń sońǵy eki jylynda aıyqpas dertpen alysty. Keshe sum ajal aıaýly aqyndy alyp tynypty.
Baqtybaı aǵamen Qaraǵandyda turǵan jyldary jıi ushyrasyp turdym; kóbinese kezdeısoq kezdesip qalatynbyz. Qaraǵandynyń janyndaǵy Dýbovka degen orysy kóp poselkede turýshy edi. Bir-eki ret úıine de barǵanym esimde. Qoshtasyp ketip bara jatqanda, esiginiń aldynda shoshaıyp qala beretin. Osylaı ol óziniń jalǵyzdyǵyn sezdirgendeı bolýshy edi. Jas kezinde, degen shaǵynda abaqty kórgen jan edi. Menińshe, jan jalǵyzdyǵy oǵan osy abaqtydan keıin jabysqan sııaqty. Sottalǵan adammen kim joldas bolsyn ol zamanda, ózi aqyn bolsa... Biletinder «onyń taǵdyrynyń bulaı buralań bolýyna, kilt qııas tartýyna onyń otqa, sýǵa qaramaıtyn bettiligi men er kóńildiligi jetken» deıdi. Óziń er kóńildi, jaýjúrek bolsań, onyń ústine aqyn bolsań – Qudaıdan ne tileısiń?! Mundaı jandy taǵdyr aıamaıdy ǵoı, taǵdyr demeı, qoǵam deıikshi. Durysy sol, menińshe.
Qoǵam demekshi, Baqtybaı aqyn qoǵammen, onyń ishinde aqyndarmen aralaspaı, saıaq ǵumyr keshti. Ol da onyń bir jumbaǵy. Tek Jezqazǵan qalasy oblys ortalyǵy bop turǵan kezde «Aqqus» atty oblystyq Jazýshylar uıymynyń qoldaýymen pyshaqtyń qyryndaı bir-eki jınaǵy az tırajben jaryq kórdi. Aımaqtyq ádebı ortanyń bir shý etip, basyla qalǵany esimde. Sonymen aqynnyń óleńdegi ǵumyry tamam boldy-aý deımin, budan keıin bir-eki gazet-jýrnaldarda basylǵany bolmasa, jyr jınaǵy jaryq kóre qoıǵan joq.
Aqynnyń jyr keshterinde, ne túrli jıyndarda kúrkirep óleń oqyǵanyn da kórmeppin. Meniń esimde ol óleń oqyǵanyn kórmegen jalǵyz aqyn bop qalar, sirá. Aqyndar ánshi sekildi qasıetke ıe, top kórse óleń oqyǵysy kep arqalanyp turady. Al Baqtybaı aqyn sahnaǵa umtylmaıtyn, músháıralarǵa da qatyspaıtyn. Bálkim, qatysqan shyǵar, biraq júlde aldy dep estimeppin. Er kóńildi, batyr keýdeli aqynnyń sahnaǵa shyǵyp, óleń oqymaı ketkeni – ol da bir jumbaq.
Bálkim aqyn bolǵan soń umtylýy kerek pe edi? Ózi batyr tulǵaly, eńseli er, jyr keshterine keýdelep kelip, «men óleń oqımyn», – dese eshkim aldyn kes-kesteı almas edi. Biraq ol jyr keshterinen, jalpy jıyn ataýlydan aýlaq júrdi.
Atyn umyttym, onyń aqyndyǵy táp-táýir qyzy bar edi. Stýdent kezinde biz ony Baqtybaı aǵanyń qyzy dep jyr keshterinde óleń oqytatynbyz. Qazirgi taǵdyrynan beıhabarmyn. Baqtybaı aǵanyń bir joly «Meniń qyzym aqyn», – dep maqtanǵany esimde. Ózi janyna jaqyn osy qyzynan úmit kútetin. Osylaısha men onyń maqtanǵanyn birinshi ret ári sońǵy ret kórdim.
Ózi qansha sezdirmegenmen onyń júzinde áldebir qaıaýdyń taby sezilip turatyn. Ol onysyn jarqyldaǵan er kóńilimen jýyp-shaıatyn. Qaıaýdyń taby onyń únimen de baıqalǵandaı bolýshy edi. Baqtybaı aqyn meniń esimde osylaı qaldy.
Qazany estigen soń, qaryndasy Qymbat Ábilda apaıǵa kóńil aıttym. «Baqsyz, bapsyz ótken sorly aǵam-aı», – dep jylap otyr. Ózi aýyryp qalypty.
Odan keıin aqyn Erjan Alashtýǵanǵa habarlastym. Sábı kezinde Erjannyń aýzyna túkirgen edi. Uzaq áńgimelestik. «Taǵdyrly aqyndar» atty jyr jınaǵyna óleńderin engizdim. 111 aqynnyń óleńi kirgen kólemdi jınaq boldy, jyl sońyna deıin shyǵyp qalar», – deıdi. Aıta kelip, «1921 jyly jas ólgen Bernııaz Kúleevten bastadym. 100 jyldyń ishinde 111 aqyndy óltirippiz, masqara, qyryp salyppyz ǵoı, aqyndardy», – deıdi qamyryqty únmen. Aıtýynsha, bul aqyndardyń kóbisi ádebı ortaǵa tanylmaı, jastaı, abaqtyda, kisi qolynan, ózine-ózi qol salǵan, adasyp ketken, ot pen sýdan ajaldy bolǵan aqyndar eken, ishinde tipti qasqyr jep ketken aqyn da bar. Estip otyryp janym túrshikti.
Mahambetke deıin qazaqta aqyn óltirý bolmaǵan. Basqa, basqa, han óltirýge bata almaǵan aqyndy. Sebebi aqyn – sóz ıesi. Sóz ıesi qazaqta ejelden qasıetti sanalǵan. Al Mahambet – óz qazaǵy óltirgen tuńǵysh aqyn. Sodan beri aqyn óltirý toqtaǵan emes
Qazaqta aqyn óltirý oıyny bodandyqpen birge kelgen náýbet edi. Toqtamaı jatyr, tıylmaı jatyr. Búgin de bir aqyn óldi. Jalǵyzdyqtan, qusalyqtan óldi. Ár aqyn ólgen saıyn qazaqtyń sózi óledi. Búgin de bir sózi óldi qazaqtyń. Menińshe, asqaq úndi ánshiniń, dáýlesker kúıshiniń, dúldúl jyrshynyń, jalpy kósheli óner ıesiniń – bári aqyn! Óıtkeni olar halyqtyń arman-ańsarynan, muńy men qýanyshynan jaralǵan jandar. Olar erkindikti jyrlaýshylar, halyqtyq dúnıetanymdy saqtaýshylar, qoǵamǵa óń berýshi, ulttyń mádenıeti men estetkalyq talǵamyn túzýshiler. Biraq bul sáýleli jandarǵa oń qabaqpen qarap otyrǵan kim bar? Qoǵamyń qaǵynyp tur, orysshyl bıligińniń túri sýyq, taǵy kaı sáýleliniń, qaı aıaýlynyń túbine jetsek eken dep, túksıip otyr.
Osylaısha, baq-talaısyz qanshama ardaqtylar dúnıeden baz keshýde. Kósheli ónerpazdy ardaqtap tórge ozdyratyn, lebizinen úlgi alatyn qarasha halyq edi, halyq ta ulttyq sanadan, jurttyq sapadan aıyrylǵan qazir. Kirme din men tobyrlyq mádenıetti qoldaǵan otyz jylǵy ozbyr bılik túbine jetip ketti báriniń. Ne degendeısiń, týǵan buqarańnyń jaıy osy bolǵan soń. Ár qazaqtyń ardaqtysy, ár aıaýly ónerpazy dúnıeden ótken saıyn kózińniń jasyn bir tógip alasyń. Basqa qolyńnan ne keledi? Jylaǵan áıel de bir, biz de bir.
Qaıran Baqtybaı aǵa-aı, munda jarııalaıyn desem, durys bir sýretińiz de joq eken, ne qolymda bir jyr kitabyńyz saqtalmapty.
Óleń ólkesine «Armysyń aq zer álem!», – dep kelip edińiz, sum jalǵannan óterde ne aıtqyńyz keldi eken? Ne de bolsa, ishińizde ketti. Maǵan Sizdiń sońǵy jyryńyz jazylmaı ketkendeı kórinedi.
Baqul bol, Baqtybaı aǵa! Kórmegen kósheńizden jarylqasyn!
