Qytaı memlekettik keńesiniń premeri Lı ıan Qyrǵyzstanǵa resmı sapary barysynda 12 qujatqa qol qoıdy. Bul qujattar arasynda Qyrǵyz Respýblıkasyndaǵy úsh kómir ken ornyn birlesip ıgerý jáne Qyrǵyz-Qytaı shekarasyna jaqyn jerde kómir logıstıkalyq ortalyǵyn birlesip salý týraly kelisimder bar, dep habarlaıdy «Adyrna» ulttyq portaly.
Qytaılyq kompanııalarmen birlesip jumys júrgiziletin ken oryndary Batken, Jalal-Abad jáne Naryn oblystarynda ornalasqan. Qyrǵyzstan Respýblıkasy Energetıka mınıstrliginiń habarlaýynsha, qytaıdyń úsh kompanııasy «Qyrǵyzkómir» kásipornymen birlesip, úsh kómir kenishin «Tegene», «Súlúktú» jáne «Torýgart 1» ıgerý boıynsha kelisim jasalǵan. Budan bólek QHR kompanııasymen birlesip «Erkeshtam» avtomobıl shekarasyna jaqyn jerde kómir logıstıkalyq ortalyǵyn qurý josparlanýda.
Bul týraly «Qyrǵyzkomýr» memlekettik kásiporny dırektorynyń orynbasary Súıinbek Sheshashov aıtty:
«Súlúktú Pol-11» ken ornyn ıgerýge 50 mln dollar ınvestıııa salynady. Al Torýgartan kómir óndirýge – 26 mln. Erkeshtamdaǵy kólik logıstıkasyn qarjylandyrý 50 mıllıon dollardan asady. «Tegendegi» jumystarǵa keletin bolsaq, bul ýchaskeni qarjylandyrýdyń birinshi kezeńi 7 mıllıon dollardan asady. Eń aldymen, jumys osy Súlúktú ken ornynan bastalady».
«Tegene» kómir ken orny Jalal-Abad oblysyndaǵy Tash-qumyr qalasynan 30-35 shaqyrym jerde, Qara Sýý ózeniniń sol jaǵalaýynda ornalasqan. Onyń balanstyq otyn qory 47 mıllıon tonnaǵa baǵalanǵan. 2015 jyly ony ıgerýge aýkıon jarııalanyp, keıin «Qyrǵyzkomýrǵa» berilgen. «Súlúktú Pol-11» kómir kenishine keletin bolsaq, onda 114 mıllıon tonna kómir bar. Ken ornynyń aýdany 800 gektardan asady.
Súlúktú qalalyq kenshiler qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Zamır Mırzalıuly kenishte jumys áli bastalmaǵanyn aıtady:
«Jergilikti turǵyndarda Qytaı tarapymen kelisim sharttary týraly tolyq aqparat joq. Óıtkeni munda áli eshkim kelmedi. Negizinen, munda ınvestorlarǵa degen kózqaras jaman emes, óıtkeni Súlúktú – bul qala. Buǵan deıin kóptegen shahtalar qytaılyq kompanııalardyń qatysýymen ıgerilgen, alaıda olardyń barlyǵy bankrotqa ushyrady. Sondyqtan men bul joly nátıje beretinine senbeımin», - dep atap ótti ol.
«Qyrǵyzkomýrdyń» kompanııasynyń málimetinshe, úsh kómir ken ornynyń da lıenzııasy memleket menshiginde qalady, biraq óndirilgen otynnyń 70 paıyzy qytaılyq ınvestorlarǵa, al qalǵan 30 paıyzy Qyrǵyzstanǵa tıesili bolady. Bul rette olar aldymen jergilikti halyqtyń suranysyn oryndap, odan keıin kómirdi oblystan tys jerlerge satamyz dep ýáde berip otyr. Buǵan deıin respýblıkanyń ońtústiginde óndirilgen «qara altynnyń» kópshiligi Ózbekstan men Tájikstanǵa ketken, olarmen sońǵy jyldary shekara mańyndaǵy qaqtyǵystardan keıin saýda júrgizilmeıdi.
«Qyrǵyzkomýrdyń» burynǵy dırektory Rasýl Úmbetalıev Qytaıdyń Qyrǵyzstandaǵy kómir shahtalaryna degen qyzyǵýshylyǵyn osy eldegi óndiristiń ósýimen túsindiredi. Onyń pikirinshe, kelisimder jasalǵan «70-ten 30-ǵa deıin» shemasy QHR múddelerine saı kelmeıdi:
«Biz kem degende «60-tan 40-qa» bólý týraly kelisýimiz kerek edi, munda kómirdiń basym bóligi Qyrǵyzstannyń úlesine tıesili. Óıtkeni, negizgi resýrstar – sý, jer jáne elektr energııasy – bizdiki. Onyń ústine bizde jalaqy arzan, salyq az. Sondyqtan olar qyzyǵýshylyq tanytady. Mysaly, Mońǵolııada 30 paıyzy ǵana ınvestorǵa berilse, 70 paıyzy memleketke qalady. Biraq bizdiń istegenimiz kerisinshe boldy. Sondaı-aq Tegene men Súlúktú aýdandaryn ıgergisi keletin otandyq ınvestorlar da boldy. Biraq olar ony qytaılyq kompanııalarǵa berdi».
Sonymen qatar qyrǵyz-qytaı shekarasy mańyna kómir logıstıkalyq ortalyǵyn salý jobasyna sáıkes taspaly konveıerdiń uzyndyǵy 7,5 shaqyrym bolady. «Qyrǵyzkomýrda» Qytaı óz aýmaǵynda osyndaı qurylys salynǵanyn málimdedi. Súıin Mamashov konveıer salynsa, Qytaıǵa kómir eksporty 100 esege artady deıdi.
Jasyratyny joq, Qyrǵyzstanda qytaılyq ınvestorlarǵa degen ekiushty kózqaras bar. Máselen, 2019 jyly Naryn oblysynyń At-Bashın aýdanynda Qytaıdan kelgen kásipkerdiń qatysýymen saýda-logıstıkalyq ortalyq salý jobasy iske aspaǵan. Buǵan deıin Solton-Sary jáne Makmal altyn ken oryndary mańyndaǵy turǵyndar Orta Patshalyq kompanııalaryna qarsylyq tanytqan. Al Toǵyz-Toro óńirinde osyndaı akııa kezinde taý-ken kásipornynyń keńsesi órtenip ketken.
Al ózimizge kelsek, Qazaqstan TMD elderine tas kómirdiń eń kóp kólemi – 156,2 mln dollarǵa 10,9 mln tonnaǵa jetkizgen. Atap aıtqanda, jalpy eksport kóleminiń 62,2% paıyzy Reseıge tıesili. Úsh negizgi ımporttaýshy qatarǵa Qyrǵyzstan men Ózbekstan da kiredi. TMD-dan tys elderge Qazaqstan 301,2 mln dollarǵa 5,4 mln tonna kómir eksporttasa, munda Shveıarııa negizgi baǵyt bolyp tabylady – 3,7 mln tonna, ıaǵnı 73,1 paıyz.
Bıyl ónerkásip jáne qurylys mınıstri Qanat Sharlapaev kómir eksportyn shekteý boıynsha sharalar ázirlenip jatqanyn málimdegen bolatyn.
«Adyrna» ulttyq portaly
