Қытай мемлекеттік кеңесінің премьері Ли Цян Қырғызстанға ресми сапары барысында 12 құжатқа қол қойды. Бұл құжаттар арасында Қырғыз Республикасындағы үш көмір кен орнын бірлесіп игеру және Қырғыз-Қытай шекарасына жақын жерде көмір логистикалық орталығын бірлесіп салу туралы келісімдер бар, деп хабарлайды «Адырна» ұлттық порталы.
Қытайлық компаниялармен бірлесіп жұмыс жүргізілетін кен орындары Баткен, Жалал-Абад және Нарын облыстарында орналасқан. Қырғызстан Республикасы Энергетика министрлігінің хабарлауынша, қытайдың үш компаниясы «Қырғызкөмір» кәсіпорнымен бірлесіп, үш көмір кенішін «Тегене», «Сүлүктү» және «Торугарт 1» игеру бойынша келісім жасалған. Бұдан бөлек ҚХР компаниясымен бірлесіп «Эркештам» автомобиль шекарасына жақын жерде көмір логистикалық орталығын құру жоспарлануда.
Бұл туралы «Қырғызкомур» мемлекеттік кәсіпорны директорының орынбасары Сүйінбек Шешашов айтты:
«Сүлүктү Поль-11» кен орнын игеруге 50 млн доллар инвестиция салынады. Ал Торугартан көмір өндіруге – 26 млн. Эркештамдағы көлік логистикасын қаржыландыру 50 миллион доллардан асады. «Тегендегі» жұмыстарға келетін болсақ, бұл учаскені қаржыландырудың бірінші кезеңі 7 миллион доллардан асады. Ең алдымен, жұмыс осы Сүлүктү кен орнынан басталады».
«Тегене» көмір кен орны Жалал-Абад облысындағы Таш-құмыр қаласынан 30-35 шақырым жерде, Қара Суу өзенінің сол жағалауында орналасқан. Оның баланстық отын қоры 47 миллион тоннаға бағаланған. 2015 жылы оны игеруге аукцион жарияланып, кейін «Қырғызкомурға» берілген. «Сүлүктү Поль-11» көмір кенішіне келетін болсақ, онда 114 миллион тонна көмір бар. Кен орнының ауданы 800 гектардан асады.
Сүлүктү қалалық кеншілер қауымдастығының төрағасы Замир Мирзалиұлы кеніште жұмыс әлі басталмағанын айтады:
«Жергілікті тұрғындарда Қытай тарапымен келісім шарттары туралы толық ақпарат жоқ. Өйткені мұнда әлі ешкім келмеді. Негізінен, мұнда инвесторларға деген көзқарас жаман емес, өйткені Сүлүктү – бұл қала. Бұған дейін көптеген шахталар қытайлық компаниялардың қатысуымен игерілген, алайда олардың барлығы банкротқа ұшырады. Сондықтан мен бұл жолы нәтиже беретініне сенбеймін», - деп атап өтті ол.
«Қырғызкомурдың» компаниясының мәліметінше, үш көмір кен орнының да лицензиясы мемлекет меншігінде қалады, бірақ өндірілген отынның 70 пайызы қытайлық инвесторларға, ал қалған 30 пайызы Қырғызстанға тиесілі болады. Бұл ретте олар алдымен жергілікті халықтың сұранысын орындап, одан кейін көмірді облыстан тыс жерлерге сатамыз деп уәде беріп отыр. Бұған дейін республиканың оңтүстігінде өндірілген «қара алтынның» көпшілігі Өзбекстан мен Тәжікстанға кеткен, олармен соңғы жылдары шекара маңындағы қақтығыстардан кейін сауда жүргізілмейді.
«Қырғызкомурдың» бұрынғы директоры Расул Үмбеталиев Қытайдың Қырғызстандағы көмір шахталарына деген қызығушылығын осы елдегі өндірістің өсуімен түсіндіреді. Оның пікірінше, келісімдер жасалған «70-тен 30-ға дейін» схемасы ҚХР мүдделеріне сай келмейді:
«Біз кем дегенде «60-тан 40-қа» бөлу туралы келісуіміз керек еді, мұнда көмірдің басым бөлігі Қырғызстанның үлесіне тиесілі. Өйткені, негізгі ресурстар – су, жер және электр энергиясы – біздікі. Оның үстіне бізде жалақы арзан, салық аз. Сондықтан олар қызығушылық танытады. Мысалы, Моңғолияда 30 пайызы ғана инвесторға берілсе, 70 пайызы мемлекетке қалады. Бірақ біздің істегеніміз керісінше болды. Сондай-ақ Тегене мен Сүлүктү аудандарын игергісі келетін отандық инвесторлар да болды. Бірақ олар оны қытайлық компанияларға берді».
Сонымен қатар қырғыз-қытай шекарасы маңына көмір логистикалық орталығын салу жобасына сәйкес таспалы конвейердің ұзындығы 7,5 шақырым болады. «Қырғызкомурда» Қытай өз аумағында осындай құрылыс салынғанын мәлімдеді. Сүйін Мамашов конвейер салынса, Қытайға көмір экспорты 100 есеге артады дейді.
Жасыратыны жоқ, Қырғызстанда қытайлық инвесторларға деген екіұшты көзқарас бар. Мәселен, 2019 жылы Нарын облысының Ат-Башин ауданында Қытайдан келген кәсіпкердің қатысуымен сауда-логистикалық орталық салу жобасы іске аспаған. Бұған дейін Солтон-Сары және Макмал алтын кен орындары маңындағы тұрғындар Орта Патшалық компанияларына қарсылық танытқан. Ал Тоғыз-Торо өңірінде осындай акция кезінде тау-кен кәсіпорнының кеңсесі өртеніп кеткен.
Ал өзімізге келсек, Қазақстан ТМД елдеріне тас көмірдің ең көп көлемі – 156,2 млн долларға 10,9 млн тоннаға жеткізген. Атап айтқанда, жалпы экспорт көлемінің 62,2% пайызы Ресейге тиесілі. Үш негізгі импорттаушы қатарға Қырғызстан мен Өзбекстан да кіреді. ТМД-дан тыс елдерге Қазақстан 301,2 млн долларға 5,4 млн тонна көмір экспорттаса, мұнда Швейцария негізгі бағыт болып табылады – 3,7 млн тонна, яғни 73,1 пайыз.
Биыл өнеркәсіп және құрылыс министрі Қанат Шарлапаев көмір экспортын шектеу бойынша шаралар әзірленіп жатқанын мәлімдеген болатын.
«Адырна» ұлттық порталы
