Jaqynda Nur-Sultan qalasynda Qazaqstan men Qytaı birigip túsirgen «Kompozıtor» fılminiń tusaýkeseri ótti. Resmı derekkózdiń habarlaýynsha, bul fılm – Qazaqstan men Qytaı arasynda 2017 jyly jasalǵan kınoóndiris salasynda birlesip jumys isteý týraly kelisimniń alǵashqy «jemisi». Resmı oryndar fılmdi Pekınniń iri halyqaralyq jobasy «Bir jol – bir beldeýmen»de ushtastyrady.
Fılm álemdik prokatqa shyǵady dep aıtylady. Týyndy Pekın kınofestıvaliniń ashylý saltanatynda kórsetilip, Azııa kınofestıvalderine de qatysyp úlgerdi. 2018 jyly Qazaqstannyń sol kezdegi prezıdenti Nursultan Nazarbaev pen Qytaı basshysy Sı zınpınge de kórsetilgen.
Fılm týraly resmı aqparat birtekti ári jutań. Baspasóz habarlamalarynda fılmniń qazaq pen qytaı kompozıtorlarynyń (Baqytjan Baıqadamov pen Sıan Sınhaı) shynaıy dostyǵy jaıly ekeni aıtylady.
Sınhaı – Qytaıdyń mýzyka tarıhynda eleýli orynǵa ıe tulǵa. 1940 jyly kompozıtor Qytaı kommýnıstik partııasynyń tapsyrmasymen sovet mýzykasyn zerttep, «Ianan jáne 8-shi ásker» atty derekti fılm túsirý úshin Máskeýge issaparmen barǵan. Biraq evakýaııadan keıin eriksiz sovettik Almatyǵa tap bolǵan. Ol osynda birneshe jyl turyp, qazaq maqamynda shyǵarmalar jazǵan. Olardyń qatarynda «Amangeldi» operasy da bar. Almatynyń bir kóshesine tipti kompozıtor esimi de berilgen. Qytaı kompozıtory 1945 jyly Máskeýde 40 jasynda týǵan jerine jete almaı ókpe aýrýynan kóz jumǵan.
Kórkem fılm túsirýge qajet materıal jeterlik. Tek kez kelgen tarıhı materıaldan ártúrli fılm shyǵarýǵa bolady. Rejısserdiń fılmdi ınterpretaııalaýy bir jaǵynan - saıası jaǵdaıǵa, ekinshi jaǵynan avtorlyq kózqarasqa kep tireledi. Olıver Stoýnnyń “Dallastaǵy atys» jáne Nelson MakKormıktiń «Kennedıdi óltirý» fılmderi – bir oqıǵany - AQSh prezıdentiniń ólimin eki túrli kórsetedi. Óıtkeni olardy ártúrli ýaqytta ártúrli rejısserlar túsirgen. “Kompozıtor” fılminiń de avtory kim ekenin bilgen soń fılmge qoıatyn suraqtaryń kóbeıe bastaıdy.
Baspasóz materıaldarynda fılmniń qoıýshy-rejısseri qytaılyq kınematograf Shehrızat Iakýb dep kórsetilgen. Qazaqstan jaǵynan jobaǵa tájirıbesi mol qoıýshy sýretshi, jaqynda shyqqan “Oralmannyń” rejısseri Sábıt Qurmanbekov qatysqan. Biraq «Kompozıtor» fılminiń materıaldarynda Qurmanbekovti ne qosalqy rejısser, ne ekinshi rejısser, ne jaı ǵana qoıýshy sýretshi dep ataıdy. Rejısser men ekinshi rejısser arasynda úlken aıyrmashylyq bar. Óıtkeni ekinshi rejısser túsirilim kezinde tehnıkalyq rólge ǵana ıe. Ol túsirilim josparyn jasaıdy, túsirilim alańyndaǵy tártipke jaýap beredi. Fılmniń shyǵarmashylyq tusyna ekinshi rejısser qatyspaıdy.
Kınokartınada kimniń yqpaly kúshtirek bolǵany «Kompozıtordyń» treılerinen-aq kórinedi. Treıler japon-qytaı soǵysy týraly tarıhı dramalar stılinde jasalǵan. Fılmge Qazaqstan jaǵynan tek eki akter Berik Aıtjanov pen Arýjan Jazylbekova ǵana túsken. Týyndynyń qazaqtan góri qytaılyq shyǵarmaǵa kóbirek uqsaıtynyn Nur-Sultan qalasynda fılmge barǵan alǵashqy kórermender de aıtty.
Fılmniń qarjylyq jaǵyna baılanysty da suraqtar bar. Buryn jarııalanǵan derekke sáıkes, «Kompozıtor» Qytaımen teń quqyqty úleskerlik negizde jasalǵan. Iaǵnı, bul tolyq koprodýkııa bolýy kerek edi.
Bul jaǵdaıda «nasıhat» – negizgi uǵym sııaqty. Qytaı jaǵy daıyndaǵan baspasóz habarlamasynda «halyqtar dostyǵy» tirkesi «Kompozıtor» fılmine de, Qazaqstan-Qytaı qarym-qatynasyna baılanysty da óte jıi qoldanylady.
Biraq qazir mádenıet mınıstrligi men «Qazaqfılm» Qazaqstan kınokartınaǵa qansha qarjy quıǵanyn, bıýdjet qalaı bólingenin jarııalamaı otyr. Esesine jobany Qytaı kommýnıstik partııasynyń nasıhat bólimi maquldaǵanyn bilemiz.
Bul jaǵdaıda «nasıhat» – negizgi uǵym sııaqty. Qytaı jaǵy daıyndaǵan baspasóz habarlamasynda «halyqtar dostyǵy» tirkesi «Kompozıtor» fılmine de, Qazaqstan-Qytaı qarym-qatynasyna baılanysty da óte jıi qoldanylady.
Bul turǵydan alǵanda baspasóz habarlamasy sovet zamanynda shyqqan «Pravda» gazetiniń alǵashqy betindegi «memleketter arasyndaǵy áriptestik barlyq salada damyp keledi», «dostyq nyǵaıdy», «halyqtar dostyǵy artty», «qazaqtar men qytaılar – máńgilik baýyrlar» degen maqalalardy eske túsiredi.
Bul «dostyq kartınasyna» Qytaıdyń soltústik batysyndaǵy «saıası qaıta tárbıeleý lagerleri» týraly aıtqan Saıragúl Saýytbaı men Shyńjańdaǵy basqa etnıkalyq qazaqtardyń basynan ótken oqıǵalar asa úılese qoımaıdy. Bul adamdardyń aıtýynsha, lagerlerge etnıkalyq azshylyq ókilderin, onyń ishinde qazaqtardy kúshtep alyp ketip jatyr. Qazaqstan-Qytaı shekarasyn zańsyz kesip ótip, áli kúnge tarıhı otanynda bosqyn mártebesin ala almaı júrgen Saıragúl Sıan Sınhaımen salystyrǵanda Qytaı jerine oralýǵa qulyqty emes. Ol Qytaıda ózin ólim jazasy kútip turǵanyn aıtady.
Qytaıda kórsetile bastaǵan «halyqtar dostyǵy» týraly kartına Shyńjań «lagerlerinde» de kórsetilýi múmkin. Al bul jerde turyp jatqan adamdar týraly Qazaqstan-Qytaı fılmi jaqyn arada túsirmeıtin sııaqty.
(Maqaladaǵy pikir Azattyq radıosynyń kózqarasymen sáıkes kelmeýi múmkin)
"Azattyq" radıosy
