Bir jerde arǵymaqty «tulpar» dep beripti. Jer sharynda jylqynyń 250-den astam túri bar eken. Sonyń ishindegi eń asyl tuqymdysy 7 túrge bólinedi – pyraq, dúldúl, súıgúlik, kúlik, tulpar, arǵymaq, qazanat bolyp. Biz qazir kezinde qazaq dalasynyń sáni bolǵan osylardan túgel aıyrylyp qaldyq. Repressııa, kámpeskeleý, azamattyq soǵys kezinde osynyń báriniń kózin qurtyp, qalǵanyn etke ótkizip jibergen.
Bizdiń qazirgi minip júrgenimizdiń bári jaman jabylar. «Jal-quıryǵy qaba dep - jabydan aıǵyr salmańyz, Qalyń maly arzan dep - jamannan qatyn almańyz. Jabydan aıǵyr salsańyz - jaýǵa miner at týmas, Jaman qatyn alsańyz - topqa kirer ul týmas» degen sóz bar. Qazir at jarystarda báıgeni bermeı júrgenderdi sáıgúlik, tulpar dep kótermelep aıtyp júr. Qujatyn qarasańyz, «Ákesi donchak. Sheshesi – aǵylshyn. Ózi tulpar» dep jazyp qoıady. Qazaqtar ony «shata» deıdi.
Arǵymaqtar bizden basqa keıbir elderde bar. Túrikpenderdiń Aqalteke, Tekejáýmit, ázirbaıjandardyń – Delıvoz, Qarabaq detin arǵymaqtary bar. Aǵylshyndardyń da ataqty arǵymaǵy, arabtardyń da óz arabysy bar. Jylqynyń basqa asyl tuqymy esh jerde qalmaǵan. Biraq osy jeti tuqymy da kezinde qazaqta bolypty. Qazaq qana olardyń árqaısysyna at qoıyp, bólektep ataǵan. Joryqqa tulpar minip shyqqan. Balany jastaıynan (ondaı balany Alǵadaı dep ataǵan) batyrlyqqa baýlyp, eseıgende oǵan alymdy, adýyndy tulpar mingizedi eken. Ol tulpardy qanshama jylqynyń ishinen myńdaǵan bas berip júrip tańdap alypty. Sáıgúlik pen arǵymaq shabysqa jaqsy. Tulpardyń moıny aqqýdyń moıny sekildi ıilip turady eken. Arǵymaqtardyń keýdesi úlkendeý bolady. Arǵymaqty «qazmoıyn» deıdi. Sáıgúlikterdiń turqy uzyn bolyp keledi. Qazanatqa kóbine báıbisheler minip júrgen eken. Kúlik degeniniń shashasy bolady. Semeı jaqta «kúlik mingen Kúshikbaı» degen ataqty batyr bolǵan. Qyzyq bolsa, keıin jazamyn..
Jolymbet Mákish
