Qyrǵyzstan parlamenti burynǵy prezıdentterdi tıispeýshilik quqyǵynan aıyratyn zań jobasyn úshinshi oqylymda maquldady. Biraq ıdeıa avtorlary qujatty qaıtaryp, tolyqtyrý qajettigin aıtady.
4 sáýirde qyrǵyz parlamenti "Qyrǵyzstan prezıdentiniń qyzmetine kepildik berý týraly" zańǵa ózgerister engizý týraly zań jobasyn maquldady. Oǵan 120 depýtattyń 111-i - qoldap, úsheýi qarsy daýys berdi.
Qujat avtorlary Kýrmankýl Zýlýshev jáne Ishak Masalıev "Qyrǵyzstan prezıdentiniń qyzmetine kepildik berý týraly" zańnan burynǵy prezıdenttiń tıispeýshiligi týraly normany alyp tastaýdy usynǵan. Biraq ekinshi oqylym kezinde normany tutas almaǵanmen jaýapqa tartý mehanızmi týraly jazylǵan bólikti tolyqtyrý týraly sheshim qabyldanǵan.
Atap aıtqanda, memlekettiń burynǵy basshysyn eger Jogorký Kenesh men bas prokýratýra "aýyr qylmys jasady" dep aıyptasa, mundaı jaǵdaıda eks-prezıdent qylmystyq jaýapkershilikke tartylýy múmkin.
EKS-PREZIDENT TE QARAPAIYM AZAMATTAR SIIaQTY JAÝAP BERÝI TIIS
Alaıda qujat avtorlary zań jobasynyń dál osyndaı kúıde qabyldanǵanyna qarsy. Depýtat Ishak Masalıev "tıispeýshiliktiń kez kelgen formasy bolmaýy tıis" dep esepteıdi.
- Biz 2006 jyly ony joıǵanbyz, muny bári de biledi. Biraq qazir kúrdeli amaldarmen [eks-prezıdentti] qazirgi prezıdentke teńestirip tastadyq, bul durys emes. 12-baptyń ataýynyń ózi durys emes - mazmunymen sáıkes kelmeıdi. Osyny eskerińizder. Bálkim, zań jobasyn qaıtaryp, tolyqtyrý qajet shyǵar. Árbir zań jobasy minsiz bolýy tıis, - dedi ol.
Ótken jyldyń jeltoqsan aıynda parlament birinshi oqylymda eks-prezıdenttiń tıispeýshiligine kepildik beretin 12-baptyń kúshin joıýdy maquldaǵan. Túzetýler prezıdenttik ókileti kezinde qylmys jasaǵan eks-prezıdentti qylmystyq jaýapkershilikke tartý múmkindigin qarastyrady jáne sonymen birge prezıdenttik ókiletin aıaqtaǵan soń saıasatpen aınalysýyna tyıym salýdy kózdeıdi.
Masalıevtiń pikirinshe, zań jobasynyń qazirgi nusqasynyń alǵashqy nusqasynan qatty aıyrmashylyǵy bar. Onyń sózinshe, eks-prezıdent qarapaıym azamattar sııaqty óz áreketine jaýap berýi tıis.
"Qazir Jogorký Kenesh jáne bas prokýratýranyń kelisimimen eks-prezıdentti jaýapkershilikke tartýǵa bolatyn norma engizilip jatyr. Men óz pikirimdi ózgertpeımin. Eks-prezıdentti qarapaıym azamattar sııaqty jaýapqa tartýdy talap etem, qarapaıym azamattar bolsyn, saıasatkerler bolsyn, eshkimde tıispeýshilik quqyǵy bolmaýy tıis. Qazir eks-prezıdentti qazirgi prezıdentke teńestirý talpynysy bar" dedi ol.
2018 jyly qazan aıynda Qyrǵyzstannyń konstıtýııalyq palatasy eks-prezıdenttiń tıispeýshilik quqyǵyna kepildik beretin "Qyrǵyzstan prezıdentiniń qyzmetine kepildik berý týraly" zańdaǵy 12-bapty konstıtýııaǵa qaıshy dep tapqan. Palata eks-prezıdentti tıispeýshilik quqyǵynan aıyrýǵa bolady, biraq ımpıchment sııaqty kúrdeli bolýy tıis.
Konstıtýııalyq palata parlament pen úkimetke osyǵan oraı zańnamaǵa qajetti túzetýler engizý týraly usynys aıtqan. Buǵan keıbir depýttar narazy boldy. Olar palata "óz ókiletin asyra qoldandy" dep synady.
Depýtat Dastan Bekeshevtiń oıynsha, eks-prezıdentke saıasatpen aınalysýyna tyıym salýdyń kúrdeli saldary bolýy múmkin.
- Partııaǵa múshe bolýǵa, memlekettik organdarda isteýge tyıym salynbaq. Biraq bul konstıtýııada jazylmaǵan ǵoı. Azamattar sol úshin sotqa berýi múmkin, - dedi ol.
Talqylaý kezinde zańnyń barlyq eks-prezıdentterge qoldanylýy múmkin ekeni anyqtaldy. Buǵan qosa, prezıdenttik ókileti kezinde jasaǵan qylmysy úshin jaýapkershilikke tartylǵan eks-prezıdentke shyǵarylǵan úkim kúshine engen jaǵdaıda aıyptalýshynyń barlyq memlekettik artyqshylyqtardan aırylatyny da belgili boldy.
Zań ǵylymdarynyń doktory, professor Bekbosyn Borýbashevtiń oıynsha, tıispeýshilik quqyǵy prezıdent ókiletin atqarý kezinde berilip, ókiletin toqtatqan soń avtomatty túrde kúshi joıylýy tıis.
- Bizde "absolıýtti tıispeýshilik" degen bolmaýy tıis. Biz respýblıkalyq qurylymy bar demokratııalyq memleketpiz. Tıispeýshilik laýazymdy tulǵaǵa beriledi, ol ony óziniń jeke maqsatynda qoldanýy múmkin, al bizdegi sheneýnikter tek óz múddeleri úshin ǵana jumys isteıdi. Eger biz shynaıy demokratııalyq memleket bolsaq, onda tıispeýshilikti tek ókileti kúshinde bolǵan kezde berýimiz qajet. Qyzmetinen ketti me - tıispeýshilik quqyǵynan aıyrylýy tıis. Biz tıispeýshilikten bólek, memlekettik saıajaı men kúzetpen qamtamasyz etemiz. Bul da jeńildikterdiń bir túri, - deıdi Borýbashev.
Eks-prezıdentti tıispeýshilik quqyǵynan aıyrý máselesi Almazbek Atambaevtyń Bishkek TE-in modernızaııalaýǵa tikeleı qatysy bary týraly málimdemeden keıin kúsheıgen. Qyrǵyzstan quqyq qorǵaý organdary "TE-ti modernızaııalaý kezinde sybaılas jemqorlyq qylmysy bolǵan" dep kúdiktenedi. Atambaev aıypty joqqa shyǵarady. Qoǵamda muny Almazbek Atambaevqa qarsy baǵyttalǵan bastama retinde qabyldaǵandar da bar.
Endi parlament qabyldaǵan zań jobasyna prezıdent Sooronboı Jeenbekov qol qoıýy tıis. Sodan keıin qujat kúshin enedi.
"Azattyq" radıosy
