Qytaıdaǵy klandar ara qaqtyǵys aldaǵy ýaqytta qytaıdyń ishki jáne syrtqy saıasatyna yqpal etýi sózsiz dúnıe. Qytaıdaǵy árbir saıası oqıǵalar men kúrdeli shılenister klandar arasyndaǵy kúrespen tikeleı qatysty-dur. Záýdeǵalam, klandar arasyndaǵy qaqtyǵys tym tereń sıpat alyp ketse, ortalyq azııa elderi úshin ansha túsiniksiz jáıitter aqparat álemine jarq ete qalýy ǵajap emes. Bir zattyń basyn ashyp alaıyq, qytaı ulttyq kapıtalızmi órkendeı bergen saıyn jáne belgili ulttyq daǵdarysqa da dóp kele bergen saıyn qytaı rejımindegi kompartııaǵa degen senim de sonshalyq solǵyndaı beredi, bunyń sońy qytaıǵa óte aýyr tıedi. Bul - qytaıdyń ishki saıasatyn ǵana emes syrtqy saıasatyna da yqpal etetin kóp faktordyń biri. Buny tilge tıek etýdegi sebebim- qytaı qazaqtarynyń jańa býyny dál osy saıası, áleýmettik ham ekonomıkalyq qublystarǵa múlde basqa formatta dóp kelýi múmkin.
Qytaıdaǵy qazaqtardyń qytaıtildi jańa qaýymy dep 2000-shi jyldan keıingi ıaǵnı 21-ǵasyrda týǵan saıası, áleýmettik ham ekonomıkalyq tanym, kózqarasy múlde bólek JAŃA BÝYNDY aıtamyz. Qytaıdaǵy qytaıtildi Jańa Býyn Qazaqtardy mynadaı kategorııaǵa bólemiz:
Formasy jaǵynan:
Qalada qalyptasqan qytaıtildi qazaqtar;
Aýyldy eldi-mekende qalyptasqan qytaıtildi qazaqtar.
***
Tildik faktory jaǵynan:
Qazaqsha biletin qytaıtildi qazaqtar;
Qazaqsha jáne shet tilin biletin qytaıtildi qazaqtar;
Qazaqsha bilmeıtin qytaıtildi qazaqtar.
***
Áleýmettik orny jaǵynan:
Qaltaly, bıznesmen qytaıtildi qazaqtar;
Qytaısha shyǵarmalar jazatyn qytaıtildi qazaqtar;
Sheneýnik qytaıtildi qazaqtar.
***
Qytaıtildi qazaqtar 21-ǵasyrda týǵandar, olar alda qytaıdyń barlyq salasyna endep kiredi, kirip te jatyr. Biz (Qazaqstandyqtar), qytaıda qazaqtildi orta, mektep, ulttyq dástúr jáne rýxanııat joǵalyp bitýde dep nalýmen bolamyz, al, jańa býyn qytaıtildi qazaqtar týraly áleýmettik analız jasaýǵa múlde nazar salmaımyz. Negizinde, qytaı qazaqtarynyń taǵdyry - qytaıtildi qazaqtardyń qolynda. Olardyń tili men tárbıesi qytaısha bolǵanymen keleshekte ULTTYŃ NEBIR SAIaSI TULǴALARY solardyń arasynan shyǵady. Bul - zańdylyq!
Qytaıtildi qazaqtyń jańa býyny úshin aldaǵy bolýy tıis múmkindikter:
Eýropalyq demokratııa men býrjýazııaǵa qytaı tiliniń múmkindigi arqyly tanysý. Ol úshin olar demokratshyl qytaı zııaly qaýymymen, elıtasymen etene aralasýy kerek.
***
Qytaıdyń saıası ham ekonomıkadaǵy iri klandyq júıesine bite qaınasý tıis. Iaǵnı qytaı klandarynyń býrjýazııasymen osy bastan aralasa berýi, olardyń forým, sımpozıýmdaryna, qozǵalystarynda belsendi pozıııasyn tanytyp, qatysa berýi kerek;
***
Qytaıtildi jáne qazaqtildi qazaqtar arasynda belgili ortaq múdde jáne dıalog bolýy kerek.
***
Qytaıtildi Tıbet, Uıǵyr jáne Manjýr, Mońǵoldarmen de tyǵyz baılanys jasap, qytaıtildi qytaı emester arasyndaǵy saıası, mádenı ham áleýmettik túsinistikti arttyra berýi kerek. Bul keıbir ulttyq jáne rýxanııat máselelerin kóterýde óte kerekti faktor.
***
Qalasaq ta, qalamasaq ta qytaıtildi qazaqtar - qytaıdaǵy qazaqtyń aldaǵy TAǴDYRY. Qytaı qazaqtarynyń áleýmettik, saıası jáne ákimshilik saladaǵy barlyq ornyn keleshekte QYTAITILDI qazaqtar basatyn bolady. Iaǵnı dálirek aıtsaq, qytaısha oılap, jazatyn jańa násil basatyn bolady. Olardan bizge QAÝIP te, ÚMIT te bar. Tili qytaısha bolǵanmen nebir ultshyldar, demokrattar, aqyn, jazýshy, fılosoftar, tipti eldiń alqaýyna bólengen ákimqara elbasylary da shyǵýy múmkin. Bul - ShYNDYQ!
Qytaıdaǵy qazaqtildi eski býyn negizgi tizgindi ustap otyrsa da jyl aýnap, zaman ózgergen saıyn olardyń baıyrǵy qatary azaıa beredi. Olardyń ornyn múlde basqa formattaǵy urpaqtar basyp ozady. Qalasaq ta, qalamasaq ta shyndyǵy osy! Biz Qazaqtandyqtar, qytaıtildi uıǵyr men qazaqqa basqasha formatta mádenı, saıası ham ekonomıkalyq baılanys qurýdy josparlaı bergenimiz durys. Iaǵnı úreılenip, úmit úzip, qur qarap otyra bermeýimiz kerek!
Qazaqtildi qazaqtar:
Olar, jalań qazaq ortada qalyptasty, saıası ham áleýmettik sanasy qazaqy ortamen shekteldi. Qytaıdyń iri saıası qazanynda, ekonomıkalyq bazarynda az qaınady.
***
Olar, qazaqy rýlyq ham aımaqtyq ortadan aspaı tar áleýmettik qarym-qatynasty keńge órkendete almady. Qytaıdyń eń jańa olıgarxy men klandyq toptaryna QAZAQ DELEGASIIasy retinde kórinis taba almady.
***
Olar, 80-shi jyldan keıin qalyptasa bastaǵan qazaqtildi býyn kúrdeli tańdaýdan ótti. Mysaly: Qazaqstanǵa kóshý, saıası belsendilikten kóri saýda, bıznes, t.b.
***
Qytaıtildi qazaqtarǵa QAZAQSTAN faktory:
Qazaq tili brend jáne zamanaýı modyǵa aınalýy kerek.
***
Saıası azattyǵymen, demokratııalyq erkindigimen ÚLGI bola bilýi kerek.
***
Álemdik deńgeıde oılana biletin erkin shyǵarma, týyndy, kıno-fılmder bolýy kerek. Tipti, ondaı dúnıeler qytaı tili arqyly qytaıǵa tanymal bolsa, tipten keremet!
***
Alash Orda, Zulmat, Ult órkenıeti týraly saýatty shyǵarmalar qytaı tiline aýdarylýy kerek.
***
Qazaqstandyq ónim, model, rekordtyq kórsetkish kóp bolýy kerek. Bul qytaıtildi qazaqtardy ózine baılanystyrýdyń eń tıimdi mexanızmi. Ult múddesi til men ádebıetten bólek texnologııa arqyly sana jadysynda qalýdyń keleshektegi kórinisi.
***
Qazaqstannyń ortalyq azııadaǵy yqpaly barynsha artýy tıis. Tipti ortalyq azııa elderiniń odaǵyn quryp barlyq ortalyq azııanyń saıası, ekonomıkalyq áleýetin qytaıǵa qarsy shoǵyrlandyrý. Bul 60 mıllıonnan asatyn jańa demografııalyq ishki energııanyń reaksııasy qytaıdaǵy qazaq pen uıǵyrǵa jańa serpin beredi.
***
Qytaıdyń klandar ara qaqtyǵys júıesi - qytaıtildi qazaqtar úshin úlken múmkindik. Qytaıtildi qazaqtar jalań qytaı rejımi - kompartııaǵa ǵana ıek súıep qalmaıdy, jańa saıası tańdaýlar men platformalarǵa umtyla bastaıdy. Qytaıdyń jańa býyn saıası qozǵalysyna qatysa bastaıdy. Bylaısha aıtqanda qytaıdaǵy alda bolatyn ózgeristerge qara tanytyp júretin jańa býyn paıda bolady. Qytaıdyń demokratııalyq qozǵalystarynda, dıskýsynda qytaıtildi qazaq urpaqtary paıda bolady. Úmit pen Úreı - solarda!
