Búgin suraqty osylaı tótesinen qoıdyq. Búıtpesimizge jáne bolmady. Ótkende «Vremıa» gazeti Úkimette kún tártibi ózgergendigi, endigiden bastap mınıstrler burynǵydaı jumysqa saǵat 10:00-den emes, 09:00-den bastap keletini týraly dardaı qylyp maqala jazdy.
https://time.kz/articles/zloba/2019/03/05/po-samye-pomidory
«Po samye pomıdory!» atty maqalada Prezıdent pármenimen jańa jasaqtalǵan Úkimettiń sý jańa tizginshisi Asqar Uzaqbaıulynyń tańǵy 4-ten turyp qytaı tilin úırenetinin jazypty. Orys tilindegi maqalanyń sóılemderin sózbe-sóz qazaqshaǵa aýdaryp bereıik, aldymen.
«Dálizdegilerdiń (Úkimettiń dálizin aıtady) aıtýynsha, ol (Asqar Mamın deıdi) kún saıyn tańǵy 4-te turyp, dene jattyǵýlaryn jasaıdy. Onysyn aıaqtaı salysymen aǵylshyn jáne qytaı tilderin úırenýge otyrady. Al keshkisin qanshada jatatyny belgisiz deıdi». Bul jańaǵy «Vremıa» gazetiniń jazǵany.
Solaı mine. Ótken jolǵy Úkimetti, Baqytjan Saǵyntaev basqarǵan Úkimetti túk bitirmedi dep sóktik. It terisin bastaryna qaptap, aqyry otstavkaǵa jiberdik. Jiberdik deımiz-aý, Prezıdent jiberdi. «Asekeń, sózge sarań. Az sóıleıdi. Istiń adamy» dep sengende, Asekeń de alysqa barmaıtyn sııaqty. Shamasynyń jetkeni – áteshten erte oıanyp alyp, qytaı tilin úırený bolsa, jetisken ekenbiz dedik.
Jalpy, qazaq sheneýnikteriniń arasynda qytaı tiline degen súıispenshilik búgin paıda bolǵan joq. Qytaı tilin erekshe yqylaspen úırenip júrgen jalǵyz Asekeń emes. Osyǵan deıin de saıasattyń basy-qasynda júrgen saıasatshylardyń birsypyrasynyń esim-soılary belgili bolǵan.
2015 jyl. Kárim Másimov. Premer-mınıstr
Qazirgi Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy Kárim Másimov ol kezde Úkimetbasy edi. Qytaıǵa memlekettik is-saparmen bardy. Ýchjen deıtin qytaı qalasynda ótken Dúnıejúzilik ınternet-konferenııanyń ashylýynda sóz sóılep, óziniń qytaı tilinde sóıleı alatynyn kórsetti. Til mamandary onyń qytaıshasyn akentsiz dep baǵalady.
">
2016 jyl. Darıǵa Nazarbaeva. Vıe-premer-mınıstr
«Biz óz balalarymyzǵa keminde úsh tildi úıretýimiz kerek. Keminde. Sebebi, jaqyn bolashaqta bizdiń bárimizge qytaı tilin bilý kerek bolady. Qytaı bizdiń Uly kórshimiz. Bul bizdiń taǵdyrymyz. Qazir azdaǵan kidirister bolǵanymen, Qytaı asa qarqyndy damyp keledi. Qytaı – ol Qytaı. Ol eshqaıda asyqpaıdy. Ol «100 jyl» kategorııasymen oılaıdy. Qytaı bizdiń dosymyz. Saýdadaǵy mańyzdy áriptesimiz. Ol bizdiń ekonomıkamyz úshin eń iri ınvestor».
Darıǵa Nazarbaeva bul sózderdi 2016 jyldyń aqpanynda aıtty. Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda sóıledi. Ol kezde Darıǵa Nursultanqyzy vıe-premer-mınıstr edi.
2018 jyl. Nursultan Nazarbaev. Prezıdent
«Bıyl NIM ekinshi shet tilin oqytýǵa kóshti. Jahandaný kezeńinde shet tilin bilý – maqtanysh emes, qajettilikke aınaldy. Eń kóp taralǵan til – aǵylshyn tili. Ekinshi orynda ıspan tili. Al biz úshin qytaı tili mańyzdy.
Iańnı, aǵylshyn tilin bilý kóptegen múmkindikterge jol ashady. Jponııada da, Qytaıda da bıznes aǵylshyn tilinde. Alaıda mıllıardtyq ekonomıka qytaı tiliniń ústemdik alatynyn aıtady. Men úırenip kórmedim. Biraq, qazaqtar úshin basqa tildermen salystyrǵanda jeńilirek bolady deıdi».
Prezıden Nazarbaev bul sózderdi byltyr jeltoqsan aıynda aıtty. Nazarbaev ıntellektýaldy mektepteriniń 10 jyldyǵyna arnalǵan jıynda, jastardyń, mektep oqýshylarynyń aldynda turyp sóıledi.
2018 jyl. Darıǵa Nazarbaeva. Senator
«Qytaı tilin úırenińder. Men talap etemin. Meni osy sózim úshin ultshyldar sógedi. Biraq men bolashaq osynda dep esepteımin. Qytaı naryǵy sheksiz múmkindikterge ıe. Halyq sanyn qarańyzdar. Sizder ol jaqta ne jasasańyzdar da, sizder mıllıarder bolyp shyǵasyzdar.
Orys tilin umytýǵa bolmaıdy. Biz bir ekonomıkalyq aımaqtamyz. Kedendik odaǵymyz bar. Shekaradan esh kedergisiz ótemiz. Bul úlken múmkindik. Buny paıdalana bilýimiz kerek. Eger bir kásip bastasańyzdar, sol naryq úshin qyzyqty ma, sony oılanyńyzdar».
Darıǵa Nursultanqyzy bul sózderdi Almatyda aıtty. Jastarmen kezdesýde aıtty. Ózi aıtqandaı-aq, Darıǵa Nazarbaeva qoǵamnyń synyna qaldy. Qazaq tilin jetistirip bilmeıtin, «Sálem Rossııa» dep Máskeýde konert beretin Senatordyń qazaq jastaryna aıtqan aqyly ádire qaldy.
Túıin.
Jalpy, keıbir derekterge sensek, qazirgi ýaqytta Qytaıda 12 myńnan astam qazaqstandyq bilim alyp jatyr eken. Bul osydan 10 jyl burynǵymen salystyrǵanda 5 ese kóp.
2018 jyldyń qazan aıynda Qaraǵandydaǵy mektepterde qytaı tili fakýltatıv pán retinde oqytyla bastaǵany da habarlandy. Qytaı tilin úırený týraly Prezıdent te, Prezıdenttiń qyzy da aıtty.
2017 jyly Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy baılanystyń ornaǵanyna 25 jyl ýaqyt toldy. 1991-2019 jyldar aralyǵynda eki memleket arasynda kóptegen dıplomatııalyq kelisimder jasaldy.
Osy kúnde Qazaqstannyń Qytaı aldyndaǵy qaryzy 1,2 mıllıard dollarǵa jetken. Bul sandy basqa basqa emes, jańaǵy qytaı tilin úırenip jatqan Asekeńniń birinshi orynbasary, Qazaqstannyń qarjy mınıstri Álıhan Smaıylovtyń ózi aıtqan.
Ol az deseńiz, osy jaqynda Qazaqstan Úkimeti Qytaıdan 2 mıllıard ıýan taǵy qaryz aldy. Bul degenińiz teńgege shaǵyp eseptegende 100 mıllıard teńgege jýyqtaıdy. Nege deısiz ǵoı? Eki el arasyndaǵy shekeradaǵy ótkizý pýnktterin jetildirý úshin.
2005-2017 jyldar aralyǵynda Qytaı Úkimeti Qazaqstanǵa 14,7 mıllıard dollardyń ınvestıııasyn salǵan.
2017 jyldyń 1-aqpanyndaǵy derek boıynsha, Qazaqstandaǵy Qytaı kásiporyndarynyń sany 2800-ge jýyqtaǵan. Onyń 1000-ǵa jýyǵy tek Qytaıdyń ǵana qatysýymen ashylǵan. Ol kásiporyndarda jumys jasaıtyn qazaqstandyqtarǵa qytaı tilin bilý mindettelgen.
Jalpy BUU deregine sensek, qazir álemde 1 mıllıard adam qytaı tilinde sóıleıdi eken. Al qazaqstandyq stýdentter úshin Qytaı Reseıden keıingi ekinshi orynda turǵan el. Joǵaryda aıtqanymyzdaı, 12 myńnan astam stýdent qytaıda bilim alyp jatyr.
Qazaqstanda alǵash ret qytaı tili kafedrasy 1989 jyly ashylǵan. Qazir Qazaqstannyń kóptegen joǵarǵy oqý oryndarynda qytaı tilin oqytý jalǵasýda. 2007 jyly Qazaqstanda jappaı Konfýıı ınstıtýttary ashyla bastady. Bul biz kóterip otyrǵan máseleniń bir parasy ǵana....
Joǵaryda aıtqanymyzda-aq, qytaı tilin úırený qazaq shendileriniń arasynda sánge aınalǵan. Bul qajettilik pe álde mindet pe? Nemese eki ortadaǵy saýda ıntegraııasynan ba, álde kollonıaldyq leptiń sezile bastaǵanynan ba? Ózińiz oılanyńyz...
Serik Aıdynuly
«Adyrna» ulttyq portaly
https://www.nur.kz/1782142-vstaet-v-4-utra-i-ucit-kitajskij-kak-askar-mamin-izmenil-hod-vremeni-v-pravitelstve.html
https://www.nur.kz/1758181-ucite-kitajskij-azyk-dariga-nazarbaeva-obratilas-k-molodezi.html
https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/govoryat-legko-nazarbaev-posovetoval-kazahstantsam-izuchat-358816/
https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/dariga-nazarbaeva-nedalekom-buduschem-vsem-pridetsya-288543/
