"Árýaqty ataýdyń dinge esh qaıshylyǵy joq". Etnograf-tarıhshylar bas múftıdiń aıtqanyna pikir bildirdi

9765
Adyrna.kz Telegram

Taıaýda elimizde alǵash ret bata berýden baıqaý ótti. Jarysqa elimizdiń 17 oblysynan jáne 3 iri qalasynan jınalǵan 20 aqsaqal qatysyp, batasóz jarysymen dodaǵa tústi, dep jazady "Adyrna" tilshisi.

Basty talap – batanyń máni jáne oqyp jatqan kezde kidirip qalmaý. Bas múftı Naýryzbaı qajy Taǵanuly bata bergende «Arýaq qoldasyn», «arýaq jebesin» degen sózdi qoldanbaý kerektigin eskertip, bata «Fatıha» súresimen bastalýy qajet dep pikir bildirdi.

Allaǵa serik qospaý, Allaǵa syıyný, Alladan suraý – negizgi sharttardyń biri. Musylman halqy bolǵandyqtan tilegimizdi bir Allaǵa syıynyp, bata beremiz. Kári musylman, taqýa jandardyń tilegi qabyl bolady.

Bata sóziniń ǵylymı negizi «Fatıha» degen sózden shyqqan. «Fatıha» súresi Qurannyń alǵashqy súresi ekenin bilemiz», – dedi bas múftı.

Múftıdiń aıtqanyna túrlishe pikir qaldyrýshylar qatary kóbeıdi. Biri atasózimizde "árýaq" dep aıtý burynnan bar, onda turǵan eshteńe joq dese, endi biri qoldaýda.

"Adyrna" redakııasy osyǵan qatysty mádenıettanýshy, jýrnalıst Baǵdat Múptekeqyzynyń pikirin surap bildi:

"Ejelden ultymyzda "árýaqty jerden at úrkedi" degen sóz bar. Bul beker emes. Árýaqqa syıynbasa, árýaqtyń myqtylyǵy bolmasa, ol kisilerdiń basyna baryp nege ǵıbadat etemiz? Qanshama elimizge qorǵan bolǵan batyrlarymyz, áýlıelerimiz bar. Onyń bárin ysyryp tastaı almaımyz. Qazaqtar Islam dini kelmeı turyp Táńirge tabynyp, senimderi tabıǵatqa baılanysty bolǵan. Qazaq eshqashan óz ata-babasyn umyt qaldyrǵan emes. Ol da Allanyń jaratqan pendesi. Olardy umytpaýymyz tıis. Sondyqtan "qoldasyn", "qorǵasyn" dep aıtqanbyz, aıta beremiz de" dedi ol.

Sonymen qatar, dinı basqarmanyń uıymdastyrǵan baıqaýyna qatysty "ádet-ǵuryptan attamaýymyz kerek" dep sózin jalǵady:

"Qazaqtyń nanym-seniminen, ádet-ǵurypynan alystamaıtyn bolsaq árıne mundaı sharalardy qoldaýǵa bolady. Biraq arabtan kelgen teris uǵymmen, senimimizdi matap, baılap tastar bolsa onyń keregi joq. Qazaq ózi týǵannan musylman. Islamnyń qazaqtan eshqandaı qashyqtyǵy joq. "Dinshil molda din buzar" degendeı, asyra dinshilderdiń kesirinen elimizde túrli máseleler bolyp jatyr. Kabınetinde otyryp almaı, halyqqa durysynan úgit-nasıhat júrgizsin. Elimizde týrızmdi damytamyz deımiz, biraq qazir aýyl-aýyl aımaqtardyń kópshilik jerinde kúmbezdelgen molalar kóp. Aýqymdy jerlerdi alyp jatyr. Osyǵan qatysty dinı basqarma órkenıetti elder sekildi ana dúnıedegi saraıdyń salynýynda astamshylyq bolmaýyn qadaǵalap, pátýa shyǵarsa deımin. Dalaǵa shyqsań moladan kóz asha almaısyń" dep pikir bildirdi etnograf.

Astana qalasynda ótken baıqaýǵa túrli fılolog, ǵalymdar qazylyq etti. Olar abyz-aqsaqaldarymyzdyń aıtqan batalarynyń máni men mazmunyna, jetkizilýine mán berdi. Jarysqa qazylyq etken fılolog Serik Negımovten de talqyǵa túsken taqyrypqa qatysty oıyn suradyq. Alaıda múftıdiń aıtqanyna týraly qoıǵan naqty saýalymyzǵa Serik Negımov naqty jaýap bermedi.

"Ultymyzdyń oı baılyǵy, parasat baılyǵy - batasóz. Aqsaqaldardyń sóıleý mádenıetin, oılaý mádenıetin meńgergendigi men saýattylyǵyna baǵa berdik. Sóz degen duǵa. Aıtylǵan árbir tilek nıettiń durys baǵdarlanýyn uǵýymyz qajet. Sondyqtan qazaqtyń batasózderiniń máni biz úshin erekshe" dep pikir bildirdi ol.

Naýryzbaı Qajynyń aıtqanyn jeli qoldanýshylary da qalys qaldyrmady. Talqyǵa salyp, óz oılaryn jarııalaýda. Tarıhshy Amantaı Isın "árýaqty ataý dinge esh qaıshylyǵy joq" dep jazdy Facebook paraqshasynda:

"Árýaqtardyń esimderi jazylǵan hatym qaǵazdy hatym túsirip, duǵa qylǵanda oqıdy ǵoı moldalar. Kitapqa súıenip aıtsa - aıtsyn. Din ıesiniki de durys, árýaqqa jalbarynǵan adamdiki de jón. Odan ol musylman bolmaı qalmaıdy. Aýyzda kálıma bolsa jetedi. Musylmanbyz. Túrkilik, qazaqtyq tanym da bar ishinde. Eshqandaı bir din máselesine qatysty kelispeýshilik ne shıelenisti kórip turǵan joqpyn. Bári jarasymdy. Halyq ózi tanym jáne senim tezinen ótkizgen. Qazaqtyqty dinimizge qarama-qarsy qoıýǵa nemese dinimizdi qarsy qoıýǵa jol joq. Baıaǵyda babalarymyz baıybyna barǵan, úılestirgen, dinı nemese ulttyq fanatızmdi quptamaǵan, ǵulamalar halyqqa keńdik jasaǵan. Bári dinshil bola almaıdy, biraq bárimiz musylmandyqty, dinimizdi qasterleýge tıispiz. Din ıeleri aıtsa aıtady, olardiki joǵary talap, din bıigi. Qara halyq ilese de almaıdy, biraq óz dininen bólinip ketpeıdi, ketse - ol qate jol, árkimder burys jolyna astamsyp, maqtanatyndaı emes ol" delingen jazbada.

Aıta keteıik, Respýblıkalyq bata berý baıqaýy aldaǵy ýaqytta dástúrge aınalyp taǵy da uıymdastyrylady. Bul týraly QMDB málimdedi.

Qazylar alqasynyń sheshimimen sharıǵat pen dástúrge saı maǵynaly bata berý, daýys yrǵaǵy, kıim úlgisi, qosymsha suraqtarǵa jaýap berý talaptary boıynsha úzdik dep tanylǵan aqsaqal Baltabaı Syzdyqov (Pavlodar oblysy) 1-oryndy jeńip aldy. 2-oryn Serikbek Balqybekulyna (Jetisý oblysy) jáne 3-oryn Shahan Tursynhanov (Abaı oblysy) aqsaqalǵa buıyrdy. Sonymen qatar Jumabaı Tájibaev (Almaty qalasy), Samıǵolla Mashaev (Atyraý oblysy) pen Dáriqul Mahambetovke (Qyzylorda oblysy) yntalandyrý syılyǵy jáne barlyq qatysýshy aqsaqaldarǵa qarjylaı syılyq berildi.

Dına LITPIN,

"Adyrna" ulttyq portaly

Pikirler