Taiauda elımızde alǧaş ret bata beruden baiqau öttı. Jarysqa elımızdıŋ 17 oblysynan jäne 3 ırı qalasynan jinalǧan 20 aqsaqal qatysyp, batasöz jarysymen dodaǧa tüstı, dep jazady "Adyrna" tılşısı.
Basty talap – batanyŋ mänı jäne oqyp jatqan kezde kıdırıp qalmau. Bas müfti Nauryzbai qajy Taǧanūly bata bergende «Aruaq qoldasyn», «aruaq jebesın» degen sözdı qoldanbau kerektıgın eskertıp, bata «Fatiha» süresımen bastaluy qajet dep pıkır bıldırdı.
Allaǧa serık qospau, Allaǧa syiynu, Alladan sūrau – negızgı şarttardyŋ bırı. Mūsylman halqy bolǧandyqtan tılegımızdı bır Allaǧa syiynyp, bata beremız. Kärı mūsylman, taqua jandardyŋ tılegı qabyl bolady.Bata sözınıŋ ǧylymi negızı «Fatiha» degen sözden şyqqan. «Fatiha» süresı Qūrannyŋ alǧaşqy süresı ekenın bılemız», – dedı bas müfti. Müftidıŋ aitqanyna türlışe pıkır qaldyruşylar qatary köbeidı. Bırı atasözımızde "äruaq" dep aitu būrynnan bar, onda tūrǧan eşteŋe joq dese, endı bırı qoldauda. "Adyrna" redaksiiasy osyǧan qatysty mädeniettanuşy, jurnalist Baǧdat Müptekeqyzynyŋ pıkırın sūrap bıldı:
"Ejelden ūltymyzda "äruaqty jerden at ürkedı" degen söz bar. Būl beker emes. Äruaqqa syiynbasa, äruaqtyŋ myqtylyǧy bolmasa, ol kısılerdıŋ basyna baryp nege ǧibadat etemız? Qanşama elımızge qorǧan bolǧan batyrlarymyz, äulielerımız bar. Onyŋ bärın ysyryp tastai almaimyz. Qazaqtar İslam dını kelmei tūryp Täŋırge tabynyp, senımderı tabiǧatqa bailanysty bolǧan. Qazaq eşqaşan öz ata-babasyn ūmyt qaldyrǧan emes. Ol da Allanyŋ jaratqan pendesı. Olardy ūmytpauymyz tiıs. Sondyqtan "qoldasyn", "qorǧasyn" dep aitqanbyz, aita beremız de" dedı ol.Sonymen qatar, dıni basqarmanyŋ ūiymdastyrǧan baiqauyna qatysty "ädet-ǧūryptan attamauymyz kerek" dep sözın jalǧady:
"Qazaqtyŋ nanym-senımınen, ädet-ǧūrypynan alystamaityn bolsaq ärine mūndai şaralardy qoldauǧa bolady. Bıraq arabtan kelgen terıs ūǧymmen, senımımızdı matap, bailap tastar bolsa onyŋ keregı joq. Qazaq özı tuǧannan mūsylman. İslamnyŋ qazaqtan eşqandai qaşyqtyǧy joq. "Dınşıl molda dın būzar" degendei, asyra dınşılderdıŋ kesırınen elımızde türlı mäseleler bolyp jatyr. Kabinetınde otyryp almai, halyqqa dūrysynan ügıt-nasihat jürgızsın. Elımızde turizmdı damytamyz deimız, bıraq qazır auyl-auyl aimaqtardyŋ köpşılık jerınde kümbezdelgen molalar köp. Auqymdy jerlerdı alyp jatyr. Osyǧan qatysty dıni basqarma örkeniettı elder sekıldı ana düniedegı saraidyŋ salynuynda astamşylyq bolmauyn qadaǧalap, pätua şyǧarsa deimın. Dalaǧa şyqsaŋ moladan köz aşa almaisyŋ" dep pıkır bıldırdı etnograf.Astana qalasynda ötken baiqauǧa türlı filolog, ǧalymdar qazylyq ettı. Olar abyz-aqsaqaldarymyzdyŋ aitqan batalarynyŋ mänı men mazmūnyna, jetkızıluıne män berdı. Jarysqa qazylyq etken filolog Serık Negimovten de talqyǧa tüsken taqyrypqa qatysty oiyn sūradyq. Alaida müftidıŋ aitqanyna turaly qoiǧan naqty saualymyzǧa Serık Negimov naqty jauap bermedı.
"Ūltymyzdyŋ oi bailyǧy, parasat bailyǧy - batasöz. Aqsaqaldardyŋ söileu mädenietın, oilau mädenietın meŋgergendıgı men sauattylyǧyna baǧa berdık. Söz degen dūǧa. Aitylǧan ärbır tılek niettıŋ dūrys baǧdarlanuyn ūǧuymyz qajet. Sondyqtan qazaqtyŋ batasözderınıŋ mänı bız üşın erekşe" dep pıkır bıldırdı ol.Nauryzbai Qajynyŋ aitqanyn jelı qoldanuşylary da qalys qaldyrmady. Talqyǧa salyp, öz oilaryn jariialauda. Tarihşy Amantai İsin "äruaqty atau dınge eş qaişylyǧy joq" dep jazdy Facebook paraqşasynda:
"Äruaqtardyŋ esımderı jazylǧan hatym qaǧazdy hatym tüsırıp, dūǧa qylǧanda oqidy ǧoi moldalar. Kıtapqa süienıp aitsa - aitsyn. Dın iesınıkı de dūrys, äruaqqa jalbarynǧan adamdıkı de jön. Odan ol mūsylman bolmai qalmaidy. Auyzda kälima bolsa jetedı. Mūsylmanbyz. Türkılık, qazaqtyq tanym da bar ışınde. Eşqandai bır dın mäselesıne qatysty kelıspeuşılık ne şielenıstı körıp tūrǧan joqpyn. Bärı jarasymdy. Halyq özı tanym jäne senım tezınen ötkızgen. Qazaqtyqty dınımızge qarama-qarsy qoiuǧa nemese dınımızdı qarsy qoiuǧa jol joq. Baiaǧyda babalarymyz baiybyna barǧan, üilestırgen, dıni nemese ūlttyq fanatizmdı qūptamaǧan, ǧūlamalar halyqqa keŋdık jasaǧan. Bärı dınşıl bola almaidy, bıraq bärımız mūsylmandyqty, dınımızdı qasterleuge tiıspız. Dın ielerı aitsa aitady, olardıkı joǧary talap, dın biıgı. Qara halyq ılese de almaidy, bıraq öz dınınen bölınıp ketpeidı, ketse - ol qate jol, ärkımder būrys jolyna astamsyp, maqtanatyndai emes ol" delıngen jazbada.Aita keteiık, Respublikalyq bata beru baiqauy aldaǧy uaqytta dästürge ainalyp taǧy da ūiymdastyrylady. Būl turaly QMDB mälımdedı. Qazylar alqasynyŋ şeşımımen şariǧat pen dästürge sai maǧynaly bata beru, dauys yrǧaǧy, kiım ülgısı, qosymşa sūraqtarǧa jauap beru talaptary boiynşa üzdık dep tanylǧan aqsaqal Baltabai Syzdyqov (Pavlodar oblysy) 1-oryndy jeŋıp aldy. 2-oryn Serıkbek Balqybekūlyna (Jetısu oblysy) jäne 3-oryn Şahan Tūrsynhanov (Abai oblysy) aqsaqalǧa būiyrdy. Sonymen qatar Jūmabai Täjıbaev (Almaty qalasy), Samiǧolla Maşaev (Atyrau oblysy) pen Därıqūl Mahambetovke (Qyzylorda oblysy) yntalandyru syilyǧy jäne barlyq qatysuşy aqsaqaldarǧa qarjylai syilyq berıldı.
Dina LİTPİN,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
