Óz basym "Qańtar oqıǵasy" kezindegi tolqýdyń arasynda bolyp, halyqtyń da, úkimettiń de qandaı kúıde bolǵanyn kózimmen kórip, janymmen sezindim.
Sol bir qazaq eli tarıhyndaǵy qaraly kezeńge de mine, jyl toldy.
"Qańtar oqıǵasyna" qysqasha toqtalyp, odan keıingi kezeńde Úkimet pen halyqtyń qatynasyn baǵamdaǵan oılarymdy aıtaıyn:
Qańtar oqıǵasyna qatysty Úkimettiń berip otyrǵan baǵasymen 80%-daı kelisemin.
Iıa, halyq áýelgide beıbit mıtıngi maqsatymen alańdarǵa jınaldy. Biraq, beıbit mıtıng dep bastalǵanymen, aıaǵy áp- sátte zańsyzdyqqa, buzaqylyqqa (terrorǵa) aınalyp ketti.
Munyń birneshe sebepteri boldy:
Osy mıtıngini memlekettik tóńkeriske ulastyrý arqyly bılikti basyp alý maqsatyn kózdegen uıymdasqan top áleýmettik jeli belsendileri arqyly, halyqty alańǵa jınady. Áleýmettik jeliler men mesenjerlerdi paıdalanyp, halyqty alańǵa shaqyrǵan belsendilerge eshqandaı kedergi keltirmeı, kerisinshe, olardyń qyzý jumys jasaýyna múmkindik berip otyrǵandaı kórindi.
Kóptegen belsendiler buryn da azdy-kópti beıbit mıtıng uıymdastyrýdyń mádenıetine úırengendikten, olardyń halyqty alańǵa shaqyrýdaǵy nıetterinde memlekettik tóńkeriske ulastyrý maqsaty bolmaǵany anyq.
Ol nıetteri bastapqyda talaptaryn qoıyp, bılikti dıalogqa shaqyryp jatqanda kórinip-aq turdy.
Tek, halyq shamadan tys kóp jınalǵan kezde, daýys ulǵaıtqysh, minbermen qamtamasyz etý sııaqty proedýralardy istep úlgermedi. Alańǵa tolǵan halyq kimniń sózin tyńdap, kimge ererin bilmeıtin jaǵdaıǵa jetti.
Tap, osy sátterdi ózderiniń áýelgi maqsattaryna paıdalanǵysy kelgen uıymdasqan toptyń arandatýshylary halyqty jappaı tártipsizdikke shaqyryp, mıtıngiler eshqandaı baqylaýǵa kelmeıtin jaǵdaı oryn aldy.
Artynsha ınternet pen baılanys úzilip, halyq qalada ne bolyp jatqanynan habarsyz qaldy. Balasy men týysyn izdep shyqqandar da sol kóshelerdegi halyqtyń sanyn odan ári kóbeıtip jiberdi.
Osylaı qalanyń bas kóshelerinde ártúrli maqsattarmen júrgen jurtshylyqqa toldy. Eshqandaı naqty lıderi men jospary joq nópir halyq aram oıly toptyń qolyndaǵy quralǵa aınalyp ketti.
Arty qalaı bolǵany bárine belgili.
Eń ókinishtisi sol, adamdardy alańǵa shaqyrǵan áleýmettik jeli belsendileriniń ózderi halyqtyń arasynan tabylmady. Alańǵa shaqyrýdyń jaýapkershiligin moıyndarymen kótere almady.
Sondyqtan, el aqparatty tek tele arnalardan ǵana alyp otyrdy. Jergilikti tele arnadan eki baǵdarlama uıymdastyryp, halyqqa túsindirme jumystaryn júrgizýge muryndyq boldym.
Úılerinde otyryp, ahýaldy ańdaı almaı otyrǵan halyqqa mán-jaıdy túsinýleri úshin oń nátıjesi boldy dep oılaımyn.
Endi, odan keıingi kezeńge kelsek:
Úkimetke osy "Qańtar oqıǵasy" úlken sabaq boldy. Sondyqtan, sońǵy bir jyldyń ishinde Prezıdenttiń tikeleı bastamalarymen kóptegen reformalar júzege asty.
Onyń bárin tizip shyǵýdyń qajeti joq shyǵar.
Negizgileri:
- Referendým arqyly jerdi —halyqtyń menshigi dep taný;
- Parlament pen jergilikti depýtattyqqa saılanýǵa majorıtarlyq júıeniń engizilýi(Májiliste 30%, Obl. Máslıhattar 50%, Aýdandyq Máslıhattar 100% majorıtarlyq júıemen saılanady),
- Aýyl ákimderiniń saılaý arqyly saılanýy;
- Senattyń quziretinen Májilistiń qabyldaǵan zańdaryn keri qaıtarý quqyǵyn alyp tastaý;
- Prezıdenttik merzimniń 7 jylǵa bir-aq ret saılanýy;
- Elbasy statýsynyń kúshin joıýy;
- Oblys ákimderin depýtattardyń daýys berýimen sheshiletin balamaly saılaý júıesi;
- Ákimder men olardyń orynbasarlarynan saıası quziretin alyp tastaýy
- Qańtar oqıǵasy kezinde túrli sebeptermen qamaqqa alynǵan azamattarǵa amnıstııa jarııalanýy(aýyr qylmystyq baptarmen ustalǵandardan basqasyna) t.b.
Endi, Úkimettiń osy oqıǵaǵa qatysty ustanymyna kóńilim tolmaǵan tusy - Negizgi uıymdastyrýshy retinde tek K.Masımovtyń ǵana kúdiktelip qamalyp otyrǵany. Ol onyń bárin jalǵyz uymdastyrmaǵany, ári, osy tóńkeris jasap bılikti basyp alǵysy kelgen toptyń qolyndaǵy tek qýyrshaǵy(oryndaýshysy) bolǵanyn halyq sezip otyr ǵoı. Olardyń qaı klan ekenin de. Solardyń bári ashyq aıtylyp, tolyq jazaǵa tartylýy kerek dep oılaımyn.
Alda Parlament pen jergilikti Máslıhat saılaýynda jańa júıemen saılanǵan depýtattarǵa úlken múmkindikter beriletindigi belgili bolyp otyr. Demek, derbes depýtattardyń legi paıda bolyp, elge kerek ózgeristerge solar úlken yqpal etýi tıis degen sóz. Halyqtyń ózi saılaǵan depýtattaryna úlken júk artylmaq.
Sondyqtan, bireýlerdiń popýlısttik pıǵyldaǵy “Parlamenttik Respýblıka(júıe) qurý kerek” degen sııaqty sózderiniń eshqandaı salmaǵy da, máni de joq bos urandar deýge bolady. Óıtkeni, aldaǵy depýtattyq saılaýdan ótken depýtattarda onsyz da tolyqtaı derbestikteri bolady. Ol —úlken tetik, túsingen adamǵa.
Meniń oıymsha eldegi saıası reformalar munymen toqtamaıdy. Tek, endigilerin osy jańadan saılanǵan depýtattardyń usynystary arqyly júzege asyrýǵa jol ashylmaq. Iaǵnı, kelesi ózgerister depýtattar arqyly jetken halyqtyń talap-tilekterimen jasalynýyn josparlap otyrǵan sekildi. Bul jaǵdaı óz kezeginde elimizdegi azamattyq qoǵamnyń damýyna, ókilderiniń memleket saıasatyna belsendi aralasýyna jol ashady.
Osylaısha, aldaǵy kezeńde yqpaldy azamattyq qoǵam qalyptastyrý— Prezıdent strategııasyndaǵy eń negizgi basymdyq dep oılaımyn.
Ashetaev Rústem Esimhanuly
Shymkent qalalyq qoǵamdyq keńes múshesi
