Toi emes, oi quǧan Tölegen

Ǧylymnan, oqytuşylyqtan keiın qarai syrǧyŋqyrap, qazaqtyŋ ūlttyq önerıne, onyŋ ışınde, aqyndyq pen jazuşylyqqa, dästürlı änge qarai bet būryp, jarytyp eşteŋe şyǧarmasam da, oǧan kümp ete tüsuımnıŋ özındık syr-sebepterı bar. Sodan berı maltyǧyp şyǧa almai, tereŋıne qarai süŋgıp kelemın. Üŋgıp süŋgıgen saiyn tereŋı jetkızetın emes. Tüpsız: özıne qarai tartyp, jūta beredı, jūta beredı, jūtyla beresıŋ...  Özımnıŋ dostarym, aqyn Äbubäkır Qairannyŋ oqyǧan öleŋderı men änşı Jolaman Qūjimanovtyŋ şyrqaǧan änderın tyŋdaǧan saiyn osyndai bır tüsınıksız küige bölenemın.    Jä, aitqym kelgendı basynan bastaiynşy... Ötken ǧasyrdyŋ 86 jylynyŋ jazy bolsa kerek. Semei oblysy Jaŋasemei audandyq «Ertıs ottary» gazetınde audarmaşy bop jūmys ıstep jürgenmın. Redaksiia Semei qalasynyŋ ortalyǧynda, oblystyq gazet jaqyn maŋda, Abai babamyz da kezınde kırıp-şyǧyp jürgen N.V.Gogol kıtaphanasy da däl qasymyzda. Ortalyq saiabaq ta alys emes: qol sozym ǧana jerde. Onyŋ ışındegı qymyzhanada kümbırlep küi tartylyp, qazaqtyŋ halyq änderı şyrqalyp jatady. Sol maŋda şahmat, doiby, domino oinaityn zeinetker şaldar da äjık-küjık äŋgımelesıp, oiynnyŋ qyzyǧyna batady. Säbilerın jetelegen jas-jūbailar da, balmūzdaq aŋdyǧan balalar da osynda. Äiteuır, Semei qalasynyŋ jaz ailaryndaǧy qym-quyt qyzyǧy osa arada. Özım de osyndai qyzyqpen jürgen kezımde qoiu qara şaşyn bır jaǧyna jatqyza taraǧan qara torylau tartymdy bır jıgıttı ekı-üş ret közım şaldy. Közı oily, jüzı mūŋlylau. Izdegenı bızdıkı sekıldı qymyz ben qyzyq emes, basqa sekıldı. Bırde «Semei taŋy» gezetınıŋ jıgıtterımen äŋgımelesıp tūrǧanymda, sol jıgıt bızge bır ret jalt qarady da, amandaspastan öte berdı. Bıraq, bärımızdı tanityny baiqalyp tūrdy. - Talǧat Keŋesbaev degen jazuşysymaq jıgıt osy. «Qyzǧyş qūs» degen bır äŋgımesı şyǧyp edı, qūdai-au, jer-kökke syimai jür. Almatyda Rollan degen jazuşy tuysqany bar. Sony jaǧalap-jaǧalap, qaŋǧyp-qaŋǧyp qaityp kelıptı ǧoi,- dedı jıgıttıŋ bırı. Söitıp, Talǧat degen jıgıt ekenın, jazuşylyqpen ainalysatynyn bıldım. Jazdyŋ bır şılıŋgır ystyq künı redaksiiaǧa kelıp tūr. Qolynda şiyrşyqtauly gazet. Maşinkaǧa tönıp otyrǧan maǧan jaqyndap, qolyn ūsyndy da: -Senıŋ Asqar ekenıŋdı bılem. Saǧan bır şaruamen keldım. Mynau – «Qyzyl tu» gazetınde şyqqan Tynyştyqbek Äbdıkäkımov degennıŋ öleŋderı. Oqyşy özıŋ! Sūmdyq! Ǧajap! Osyny maşinkaǧa basyp ber. Almatyǧa alyp ketıp, «Qazaq ädebietıne» şyǧartam,- dedı. Öleŋderdı süisıne oqi otyryp, basyp berdım. Ol joq bop ketıp, talai uaqyt ötkennen keiın qaita paida boldy. Ekeuımız ejelgı dostardai qauyşyp, anda-mūnda jürgen ol, nätijesınde, bızdıŋ üiden bır-aq şyqty. Ol kezde jazǧy demalys, qatynym ūldy alyp, äke-şeşemdıkıne, Zaisanǧa ketken. Men kışkentai üiımızge bır bölme qosyp salyp jatqam. Talǧattyŋ jūmysqa ebı joq, bıraq, tamaq ısteuge şeber. Jūmystan keiın, ne demalys künderı qūrylyspen ainalysamyn. Talǧat tamaq pısıredı. Söitıp jürgen künderdıŋ bırınde Talǧat: -Aseke, sen Jolaman Qūjimanov degen änşını bılesıŋ be? Dauysy degen sūmdyq, keremet, ǧajap! Bıraq, ändı dauysymen emes, jüregımen, jan düniesımen aitady. Alysta emes, myna semposeloktaǧy tehnologicheskiidıŋ jataqhanasynda tūrady. Bügın demal. Men senderdı tanystyraiyn. Bügın än tyŋdap qaitaiyq, - degenı. Söitıp, dosym Talǧat Keŋesbaevtyŋ arqasynda ǧajap änşını taptym. Ǧajap änşını emes, ömır boiy ızdegen, bıraq, qai jerde kömulı jatqanyn bılmegen qazynamdy taptym. Salyp jatqanym şamaly bolsa da, künı bügınge deiın osy qazynadan qalaǧanymşa alamyn. Sol üşın de jazuşy dosym Talǧat Keŋesbaevqa myŋ da bır rahmet! Bır ai şamasynda ma, bala qūşaqtaǧan qatynym keldı de, Talǧat tuystarynıkıne kettı. Sodan berı kezdesıp qalǧan jerde bır-bırımızdı jyly tartatynymyz bolmasa, qoiyndasa aralaspaimyz. Äiteuır, men ony qatty qadırleimın, şyǧarmaşylyǧyn baǧalaimyn. Keibır jıgıtterdıŋ aitatyn sandyraq äŋgımelerın qūlaǧyma da qystyrmaimyn. Ekeuımız alys tūryp jatsaq ta, jüregımız jaqyn ekenıne senemın. Jolaman ekeuımız Semeide sairandy saldyq. Toi-tomalaqtar ekeuımızsız ötpeitın. Men – asabamyn, ol – änşı, ärı, betaşar aitady.  Ataq-daŋqymyz endı dürıldep kele jatqanda, ol mädeniet otany jäne än ordasy Almatyǧa tartyp otyrdy. Ile-şala aspiranturaǧa tüsu üşın men de jettım soŋynan. Maqsatym oquǧa tüsu emes, Jolamandy tauyp, Jolamanmen qauyşu. Oquǧa tüskennen keiın qym-quyt tırlık bastalyp kettı. Tırlıktı qoişy, keŋestık jüie qūlap, oipyl-toipyl zamanǧa tap boldyq. Közde jas: jürek jylauly, jūbatatyn Jolaman joq. Tappaimyn. Qazaq önerınıŋ düldülı – än būlbūly Jänıbek Kärmenov aiaq astynan qazaǧa ūşyrap, TIýZ-da marqūmmen qoştasu öttı. Jänıbekpen baqilyqqa baqūldasyp, «Äi, ne joly qoştasuǧa kelmeisıŋ?» dep, Jolamandy küttım. Keldı. Ölım üstınde «ölgen äkem tırılıp kelgendei» quandym. Almanyŋ, aqyn Äbubäkır Qairan aitatyndai, Almaşkanyŋ qoiu küreŋ şaiyn neşe kün soraptadym... Sodan berı etegınen ūstap kelemın, bır sät airylǧan emespın. Aqyn Äbıştı, änşı Jolamandy neşe kün körmesem, elegızıp otyramyn. Osy ekı dosymnyŋ arqasynda köŋıl kökjiegım keŋeidı, qonatyn äuejailarym köbeidı, qazaqtyŋ ūlttyq qūndylyqtaryna degen közqarasym qalyptasty, talǧamym östı. Äbıştıŋ öleŋınen, Jolamannyŋ änınen keiın ömırge de, öleŋ men änge de basqa közben qarai bastadym. Eŋ aldymen, olardyŋ önerge degen adaldyqtaryn tanydym. Adaldyq joq jerde taza öner de joq ekenın bıldım. Bıreuı öleŋ üşın, bıreuı än üşın ǧana jaratylǧandai. Joq, joq, Äbıştı öleŋ üşın, Jolamandy än üşın jaratqandai. «Ekı dosymnyŋ arqasynda köŋıl kökjiegım keŋeidı» dep aituymnyŋ özındık syry bar. Tynyştyq degen dosym: «jıgıtke otyzǧa deiın bärı dos, otyzdan keiın dosyŋnyŋ dosyn dos qylasyŋ» dep aita beretın. Sol dosym aitqandai, Äbış pen Jolamannyŋ syilas, ärı, önerdegı dostary menıŋ dostaryma ainaldy. Menıŋ dostarymnyŋ qanşamasy olarmen syilasyp kettı. Esepten jaŋylystyq, sannan şatastyq. Äiteuır, bıletınım – üşeuımız bırge auyzǧa ılınıp, qyltiyp är jerden körıne bastaǧanymyz. Olar joq jerde menen olardy, men joq jerde olardan menı sūraityn. Üşem atandyq. Sol qalpymyzdan älı tanbai kele jatyrmyz. Soŋǧy jyldary qyzyǧymyz ben qyzuymyz basylyp, bır-bırımızdıŋ şyǧarmaşylyǧymyzǧa den qoidyq. Özımızdıŋ basqalardan kem emes ekenımızdı bıldık. Ömırdegı, otbasymyzdaǧy qyzyq pen qaiǧyda da bırge boldyq. Ūldarymyzdy ūiaǧa, qyzdarymyzdy qiiaǧa qondyra bastadyq. Toidy bırınşı bastaǧan – Äbış. Qyzy Gülnazdy ūzatty. Toidy basynan aiaǧyna deiın jürgızudı Jolaman ekeuımızge tapsyrdy. Muzykantty, asai-üseidıŋ bärın qaidan tabamyz dep abdyraǧanda Jökeŋ: -Saspa, «qazaqty än-küige bölegen – Jienqūlov Tölegen» degen dosym bar. Äi, özı senıŋ kereiıŋ, ınıŋ. Sol dosym menı eşqaşan jerge qaratqan emes. Apparaturasy degen keremet! Roza Rymbaevanyŋ özı sonymen än aitqan. Özı keledı, özı ketedı. Berseŋ de razy, bermeseŋ de razy,- dedı nyq senımmen. Şynymen, Jolaman dosym aitsa aitqandai-aq bop şyqty. Tölegen ınım – bäkene boily, kömırdei qara şaşty, közınıŋ oty öşıŋkı eken. «Äi senıŋ de, men sekıldı, körmegenıŋ, körsetpegenıŋ joq şyǧar, sırä» dep oiladym ışımnen. Sözı salmaqty, sabyrly, dauysy anyq. Büldırıp, küŋgırttendırıp tūrǧan selkeu eşteŋe joq. Jäne sözıne yrǧaq, ekpın berıp söileidı eken. Tabiǧatynan tua bıttı muzykant ekenı bılınıp te, közge ūryp körınıp te tūr. Şyn tūlpar dübır estıse, delebesı qozady degendei, «közınıŋ oty öşıŋkı» degenım jai söz bop şyqty. Toi bastalyp, muzyka oinap, änder aityla bastaǧan kezde ekı közı şoqtai janyp, talpiǧan tanauy deldiıp kettı. Qalqaŋ qūlaǧy da aryly-berılı qozǧalyp tūrǧandai. Qasyna jaqyndap barsaŋ, boiynan bır sūp-suyq lep esedı. Bäkene boily, talailardan boiy alasa Tölegenım, Töleşım endı bärınıŋ töbesınen qarap jürgendei. Toidyŋ qonaqtarynyŋ bärı änşı bop kettı. Qoldaryna minidiskılerın ūstap, nemese bylai-aq, muzyka qoiyp, än aityp jürgen Tölegendı jaǧalai bastady. Bıraq, Tölegen bırın mikrofonǧa jaqyndatpady. -Aulaq! Men än aitudan jalyqqanda, bır-aq aitasyŋdar! Asaba rūqsat etıp jatsa, köremız,- degenın esıtıp qaldym. Söitıp, menıŋ aldymdy da orap tastady. Men endı Tölegennıŋ yŋǧaiyna jyǧyldym. Bıraq, menıŋ betımdı qaitarǧan söz aitqan joq. -Töke, mynadai än bar ma? Endı qandai än aitamyz? Älde, bileimız be?- desem: -Qazır qatyramyz,- dep, şapşaŋ retıne keltıre qoiady. Talai toi-tomalaqtarda samsaǧan araq pen tamaqty körgennen keiın muzykanttardyŋ esı şyǧyp ketetının körıp jürmız. Bälsıngışterın de baiqaǧanbyz. Bıraq, Tölegen ondailardyŋ sanatynan emes eken. Tamaqqa da, araqqa da betınıŋ aryn salǧan joq. Anda-sanda dalaǧa şyǧyp, şylym şegıp keletını bolmasa, muzykanttyq şaruasymen ǧana ainalysty. -Tym bolmasa, jürek jalǧap alsaŋşy. Qarynyŋ aşty ǧoi,- degenımızdıŋ özınde, bır-ekı ret şūqyp jep, bır tostaǧan su ışkennen ary barmady. Toi aiaqtalǧannan keiın jiyn-terını de typ-tynyş öttı. Änşısı ekeuı asai-üseilerın jinastyrdy da, maşinalaryna tiep, Gülziianyŋ bergenın sanamastan qaltasyna salyp, qoştasyp, kettı de qaldy. -Äi Töleşım, kereiım, bauyrym, anau-mynau bop jatsa, senı qaidan tabamyz? Bır deregıŋdı berıp ketseŋşı,- degenımde, -Jolaş, Jolaman bıledı. Qai jerde aunap, qai jerde tük qaldyratynyma deiın oǧan belıgılı,- dep qaljyŋǧa būryp, qyzyl maşinasymen jürıp kettı. Köp ūzamai Äbış pen Gülziia ūldary Rauandy üilendırdı. Qara qūrym halyq. Öner salasyndaǧy, äsırese, ädebiettegı qazaqtyŋ kıl jüirıkterı. Äbışke «Syrdyŋ suy siraǧynan kelmeidı»: bärın oryn-ornyna keltıretın Gülziiasy bar. Ol da tektı jerdıŋ, Tobyqtynyŋ qyzy, qalai degenmen, Abai ǧaşyq bolǧan Toǧjannyŋ ūrpaǧy ǧoi... Taǧy da Tölegen, endı menıŋ bauyrym Töleş ekeuımız bırgemız... Menıŋ bauyrym, menıŋ kereiım, menıŋ Töleşım älgı yǧailar men syǧailardyŋ köleŋkesınde qala ma dep oilap em, joq... -Töke, qūttyqtau üşın kelıp jatyr ǧoi, jıbereiık endı,- dep, kelıp qalǧan änşılerdı jıberıp jatyrmyz. Kelgen änşıler de bälsınıp: -Menı tez jıber. Bır-ekı än aitam da, ketem. Kırıp şyǧatyn on şaqty toiym bar,- dep kiıp ketıp, toidyŋ şyrqyn äbden ketırdı. Bır uaqytta qarasam Tölegen bauyrym, Töleşım ataqty bır änşımen jaǧalasyp, keŋırdektesıp jatyr.  Jalma-jan tūra jügırdım. Anau: -Menı jıber! Uaqytym joq!- deidı. Töleş: -Öz dauystaryŋmen aitqan bıreuıŋ joqsyŋdar! Boldy! Baǧanadan berı halyqty aldadyŋdar. Endı aldatpaimyn, – deidı. Anadaidan baiqap qalǧan Äbış te jettı. Menıŋ toiym, menıŋ qyzyǧym dep jürgen ol joq: ızdegenı - janjal! Taptap öterdei: aryny qatty. Közınıŋ aǧy molaiyp, şegıreiıp ketken. Qarasy kımdı bolsyn qaimyqtyryp, öŋmenıŋnen öte şyǧady. Qalai degenmen, äkesı Rahmetolla marqūm tüieşı bolǧan ǧoi... Qos aiaǧyn typyrlatyp keldı de, jaqyndaǧanda oŋ aiaǧymen edendı teuıp-teuıp jıberıp, bärımızge kıjıne bır qarap aldy da: -Ne boldy?- dedı, buradai jynyn şaşyp. -Küiıp ketken eşteŋe joq!- dedım men jaibaraqat. Būl – Äbıştı sabasyna tüsıreiın degen täsılım. -Küiıp ketken nege eşteŋe joq?!- deidı Töleşım şadyraiyp. –Halyqty aldaǧannan asqan masqara, sūmdyq bar ma? Myna änşılerdıŋ bärı auyzdaryn jybyrlatqandy ǧana bıledı eken. Halyq ta ötırıkke mäz. Kelıp jatqan änşılerdıŋ bärı fonogramma. Endı bıreuın de jıbermeimın. Ändı Aidos ekeuımız ǧana aitamyz. Şort kestı, aitty, bıttı. Sözınıŋ toq eterın sezdırıp: -Äi, Aidos, berı kel! Mynanyŋ qolyndaǧy mikrofondy al!- dep, älgı ataqty änşını nūsqap, aiǧai saldy da, älgıge qarap: -Ändı olai emes, bylai aitu kerek! Qane, Aidos, şyrqaimyz!- dedı şamyrqanyp.  Ile şala Abaidyŋ «Aittym sälem, Qalamqas» änın ekeuı qos dauyspen bastap kettı. Änge eltıgen Äbış dosym: -Sal! Sal! Şyrqa! Şap! Şap! Ana fonogrammist itterdıŋ bärın quyŋdar! Bır tiyn bermeŋder! Gülziia! Gülziia qaida?- degen Äbış kökem qonaqtardyŋ ışın aralap kettı. Tırı dauys ta onyŋ masaiyp bara jatqan aqyl-oiyn tırıltkendei! Jyny da basylyŋqyrap qalypty... Buradai tarpynyp emes, aiaǧyn tartynyp basady. Endı oilap otyrsam, Tölegen ännıŋ sözınıŋ tyŋdauşyǧa jetuıne ülken män beredı. Ännıŋ äuenı jaqsy, toidyŋ joralǧasyna kelgenımen, sözınde ne män, ne maǧyna joq bolsa, ondaidan aulaq. Ondai änder özınıŋ än bazasynda, tıptı, joqtyŋ jasy. Aidos ekeuınıŋ aitqan änderınıŋ sözı de, äuenı de jürektı bauraidy. Jäne ekeuı de ännıŋ sözderınıŋ anyq şyǧuyna, tyŋdauşynyŋ qūlaǧyna jetıp, jüregıne enuıne, boiyn baurauyna den qoiady eken. Ärı, änderı tek anamyzdyŋ tılınde. Basqa tıldegı änderdı qoisa da, sol änderdıŋ äuenınde qazaqy-ūlttyq bolmys bıtımnıŋ ūşqyny sezılıp tūrdy. Qanşa degenmen, Abai atamyzdyŋ öleŋderımen sanamyzdy qalyptastyryp östık qoi. Osy arada atamyzdyŋ: Köŋıl qūsy qūiqyljyr şartarapqa, Adam oiy türlenıp auǧan şaqta. Salǧan än – köleŋkesı sol köŋıldıŋ, Taktysyna bilesın ol qūlaqqa.   Şyrqap, qalqyp, sorǧalap, tamyljidy, Jürek terbep, oiatar basta midy. Būl dünienıŋ läzzätı bärı sonda, Oisyz qūlaq ala almas ondai syidy.   Ūiyqtap jatqan jürektı än oiatar, Ünnıŋ tättı oralǧan mänı oiatar... degen jyr jolary oiyma oraldy. Şynymen, Ūly Abai aitqandai, Äbış pen Gülziianyŋ jasaǧan toilarynda aitylǧan änderden talailardyŋ jürekterı oianǧany anyq. Jürekterınıŋ terbelgenı, bastaryndaǧy milarynyŋ qozǧalǧany ras. Tölegennnıŋ änderıne Jolamannyŋ dombyramen şyrqaǧan änderın qosşy! «...Būl dünienıŋ läzzätı bärı sonda, Oisyz qūlaq ala almas ondai syidy» degendei, qonaqtardyŋ qaryndary men paketterın toltyrǧandary öz aldyna. Ärı, keudelerın läzzätqa toltyryp qaitqandaryna senımdımın. Osy änşınıŋ qūdıretı me, sol toidyŋ qyzyǧynyŋ äserınen, läzzätınen men älı künge aryla almai jürmın. Tölegennıŋ – Maraldysy, Jolamannyŋ – Qyz Qorlany künı bügınge deiın jüregımdı şymyldatyp tūr. Esıme tüsse boldy, miym qyzyp, boiym sal-sal bop iidı. Olardyŋ talǧamyn aitsaŋşy: qandai biık, qandai degdar, qandai kerım! Jäne Tölegennıŋ asabalyq qabıletınıŋ bar ekenın de osy toi üstınde baiqadym. Asabany joqtatpaidy, özı jürgızıp kete beredı. Keiınnen bılsem, Sarqanttyŋ mädeni-aǧartu uchilişesınen alǧan bılımı, sodan keiıngı ıstegen qyzmetterı būqara halyqpen jūmys ısteuge säikes eken. Bıraq, mäsele – alǧan bılımde emes, qabılet-qarymda, söz qoryŋ men ata-baba dästürın ornymen paidalana bıluıŋde ǧoi. Osy mäselege kelgende, Tölegennıŋ mädenietı men ädebın de, asqan şeberlıgın, täjıribelılıgın de sezdım, öz közımmen kördım. Osy sözımnıŋ dälelı retınde aitaiyn: keiın nemeremız Medǧattyŋ sündet toiyn muzykamen, änmen körkemdegende, bärın keiın ysyryp tastap, toidyŋ tızgının özı qolyna aldy. Özı asaba, özı muzykant, özı änşı, özı oiyn ūiymdastyruşy. Taǧy da Jolaman bar! Än önerındegı Jolamannyŋ ızbasary Erkın Şükıman da osynda! Arǧy jaǧyn aitpai-aq qoiaiyn... Keibır dostarymnyŋ älı künge auyzdarynyŋ suy qūridy... Tölegennıŋ, Töleştıŋ qarapaiymdylyǧy sonşalyq, arada on bes jyldan astam uaqyt ötse de, onyŋ kompozitorlyq qyryn bılmei kelıppın. Bırde Jolaman ekeuı Äbıştıŋ üiınde bolyp, Töleştıŋ bır äuenıne öleŋ jazdyrypty. Qūlaǧyma tiiuı mūŋ eken, bırden Äbıştaiǧa habarlastym. Ol «Ana» taqyrybynda öleŋ jazǧanyn aitty. Äbıştıŋ ädekımder sekıldı «dejurnyi» öleŋ jazbaitynyn bılemın ǧoi, sondyqtan, bırden äuenge qūmarttym da, Töleşke telefon soqtym. -Keide bır äuender mazalap, jynymdy qoiarǧa jer tappaimyn. Yŋyldaimyn, yŋyldaimyn, akordtardy basamyn-basamyn, basamyn da, qoiamyn. Öleŋ kıtaptardy qolyma alamyn, bıraq, bır öleŋ köŋılıme ūnamaidy, ärı, äuenımnıŋ mazmūnyn, ideiasyn aşyp bere almaidy. Sonymen, är taqyryptaǧy talai äuender ūmyt boldy. Keibırı keudemde älı jür. Solardyŋ bırı – analarǧa arnaǧanym. Äbış kökem, ainaldyrǧan on bes minuttyŋ ışınde, qatyryp öleŋ jazyp berdı. Taldyqorǧanǧa aparyp aranjirovkasyn jasattym da, sondaǧy bır änşıge berdım. Ol segızınşı martta oryndady. Jūrtşylyq jyly qabyldady. Endı ǧana tarala bastady ǧoi,- dedı jaibaraqat. -Onyŋ oryndaǧany bar ma?- dedım. -İä, teledidardan oryndalǧanda, sotkaǧa jazyp alǧam. Jeŋgeidıŋ vatsabyna qazır salyp jıberem,- dedı. Jūmystan kelsem, qatynym kompiuterge tüsırıp qoiǧan eken. Tyŋdadym. Muzyka synşysy emespın ǧoi, bıraq, keide bır «säuegeisıp», änderge de, änderdıŋ mätınıne de syn aitatynym bar. Tıptı, «Qazaq ädebietı» gazetıne, «Jalyn» jurnalyna maqalalar da jazǧanmyn. Sol üşın dostar da, dūşpandar da tapqanmyn. Tıptı, ülken baspasözdıŋ qūlaǧyn ūstap otyrǧan bır aǧam: -Ony synap neŋ bar? Ol bızdıŋ jaqqa küieu bala bolyp keledı,- degenı bar. Sonda qalai? Jalpaqşeşei bolyp jüre beruım kerek pe? Äbıştıŋ öleŋge degen, Jolamannyŋ änge degen talǧamymdy ösırgenı beker me? «Syn tüzelmei, mın tüzelmeidı» degen sözdıŋ adyra qalǧany ma? Töleştıŋ, Tölegennıŋ «Ana» turaly änın tyŋdadym. Ana turaly qandai jäne kımnıŋ änı bolsa da, Şämşınıŋ «Ana turaly jyrymen», Eskendırdıŋ «Anasymen» salystyra tyŋdaitynym ras. Ändı äu basta salqyn tyŋdadym. Eskendır Hasanǧalievtıŋ «Anasyna» ūqsaityndai bop körındı maǧan. Kımnıŋ oryndaǧanyn bılmeimın, äiteuır, än baiau, jaidary, aşyq dauyspen: Armanym biık aspandai. Jer basyp jürmın jasqanbai. Kün Anam menıŋ  köktegı, Jerdegı anam aq taŋdai. Qaiyrmasy Külımdep keide janary, Şytsa da keide qabaǧyn. Analar üşın barlyq el, Köterer biık alauyn,- delınıp, jalǧasyp kete bardy. Ännıŋ qiyn-qiyn būralaŋdary, qondyrylǧan sırkelerı joq eken. Men özım än degendı, eŋ aldymen, öleŋnıŋ mazmūny men ideiasyn, mänı men maǧynasyn tüsındıretın jäne tyŋdauşynyŋ tüisıgı men sezımıne äser etetın muzykalyq jamylyş dep tüsınemın. Osy muzykalyq jamylyş änge qosylatyn aspaptardyŋ ünıne qarai är türlı bop şyǧady. Keibır aspaptar, mäselen, mandolin men gitara sekıldı aspaptar oinaqy, jeŋıl, köŋıldı muzykany beruge yŋǧaily. Al, adamnyŋ alpys ekı tamyryn iıtıp, ışkı jan düniesın, ışkı qaiǧy mūŋy men qasıretın, iaǧni, şerlı muzykany beruge kelgende, qobyzǧa jetetın muzykalyq aspap joq. Ärine, qazaq ūltynyŋ, menıŋ qazaǧymnyŋ tabiǧaty üşın... Endı osy bırınşı şumaq pen qaiyrmadaǧy mazmūn men ideiaǧa, maqsat pen oiǧa, körkemdık pen baiandauǧa, lirikalyq qaharmannyŋ sezımıne zer salaiyqşy. Lirikalyq qaharmannyŋ armany aspandai biık jäne sonyŋ nätijesınde ol jerdı jasqanbai, imenbei basady. Jalpy, tırlık närın taratuşylar – analar ǧoi. Jerge ömır syilauşy, tırlık darytuşy – Aspandaǧy Kün. Aspandaǧy Kün bolmasa, jerdegı ömır ölım qūşady. Jerdegı analardyŋ özı Kün Anadan bastau alady. Aqyn jerdegı analardy Kün darytatyn aq taŋǧa teŋeiıdı. Jai ǧana, qarapaiym ǧana taŋ emes – aq taŋ. Aq sözınıŋ özı – kez-kelgen halyqtyŋ jüregıne, köŋılıne jyly tietın qasiettı, qūdırettı, jaqsylyqtyŋ sözı. Būl sözde ädılet pen şynşyldyq ta, aqiqat ta bar. Qazaqtyŋ «aqqa qara jaqqandai»; «aq söile»; «aqjarqyn»; «aqpeiıl»; «aqköŋıl» degen tırkesterın alyp qaraşy! «Aq» sözı osy bırınşı şumaqqa qandai salmaq pen jük, pälsapalyq astar bergenın endı baiqaǧan bolarsyz... Endı osy parasatty, saliqaly, pälsapalyq tüiını öte küştı jyr joldaryn Tölegen äuenmen qalai ärledı eken? Osy mazmūn men ideiany onyŋ muzykasy aşty ma, tyŋdauşysyna jetkıze aldy ma? Jaqsy öleŋnıŋ qūnyn tüsırıp alǧan joq pa? Joq! Öleŋnıŋ körkem mazmūny men ideiasyn jetkızude äuen öte laiyqty qyzmet atqaryp tūr! «Ändı äu basta salqyn tyŋdadym» dedım ǧoi. Rasynda, ändı tyŋdau üşın salqyn sabyr, ör sezım, parasatty oi, jıgerlı köŋıl-küi kerek eken. Än sonda ǧana boiyŋa qonady. Än jūlqynbaidy, jūlynbaidy, sekırmeidı, sekeŋdemeidı, oinaqşymaidy.  Baiau dauyspen salqyn, sabyrly, asqaq türde aitylyp, öleŋnıŋ ışkı mazmūnymen, körkem ideiasymen jymdasyp, kırıgıp ketken. Mıne şedevr! Mıne, mäŋgılık än! Būl än endı ǧana ömırge keldı! Kındıgı endı ǧana kesılıp jatyr! Änşıler tarapynan aitylu barysynda älı talai öŋdeledı, qyrnalady. Tölegennıŋ bes-alty änın boiyma qondyryppyn. Barlyǧy da jürektı bauraityn, köŋıldı terbeitın änder. «Dostaryma», «Zaisan», «Senı ǧana» atty änder osy pıkır üdesınen şyǧatyny anyq. Osy taqyrypqa jazylǧan änder äuenınıŋ sazy da, mätını de taqyryptan auytqymaidy. Tölegen bauyrymyz taldyqorǧandyq aqyn Bolatbek Soltanovpen şyǧarmaşylyq yntymaqtastyqta jūmys ısteidı eken. Ärine, ännıŋ mätınderınen şūqşiǧan adamnyŋ kemşılık tabatyny belgılı. Bıraq, ännıŋ oryndalu barysynda būl kemşılık bılınbei ketedı eken. Degenmen, tört qūbylasy tügeldei teŋ boluy üşın Bolatbek Soltanovtyŋ jazǧan än mätınderın älı de öŋdeu, qyrnau kerek sekıldı. Menıkı – öleŋdegı selkeulıktıŋ änge köleŋkesı tüspesın degen jaqsy nietten tuǧan adal oi. Men muzyka zertteuşısı nemese synşysy emespın, nota bılmeimın, arnaiy sauatym da joq.  Tüisıgım men jüregımnıŋ ait degenın ǧana jazyp otyrmyn! Jaŋylysyp jatsam, bauyrym bop ketken Tölegennen jäne muzyka synşylary men zertteuşılerınen keşırım sūraimyn! Mūny jazudaǧy maqsatym – aspandatyp nemese äspensıtıp Tölegen bauyrymnan klassik jasau emes. «Jaqsynyŋ jaqsylyǧyn ait: nūry tasysyn» degendei, onyŋ adamgerşılıgı men kışıpeiıldılıgın, jomarttyǧy men qairymdylyǧyn, qabıletı men qarymyn basqalarǧa ülgı etu ǧana jäne onyŋ qazaqy-ūlttyq namystyŋ jıgıtı ekenın paş etu. Qūdaiǧa şükır, Tölegennıŋ än sakvoiajynda jüregınen, köŋılınen, jan-düniesınen şyqqan änder barşylyq. Köp bolmasa da, bıregei. Töleştıŋ äŋgımesınen baiqaǧanym – boiyn baurap, jüregın tolqytqan äuen köŋıl tükpırınde ūzaq jüredı eken. Keudesındegı äuen äbden pısıp jetılgennen keiın qolyna gitarasyn alyp, bır künı otyra qalady da, şyrqaidy. Ömırge kelgen äuen qyrnalady, öŋdeledı, midyŋ da, oidyŋ da, bılım men jürektıŋ de süzgısınen ötedı. Sodan keiın ǧana baryp äuenıne söz ızdeidı. Talai aqyndarmen aralasyp-qūralasyp, syilasyp jürse de, «myna äuenıme söz jazşy, öleŋ jazşy» dep, eşqaisysyna jalynbaidy, jalbaqtamaidy. Allanyŋ bergen mınezı, tabiǧatynan osyndai. Eşkımnıŋ aldyna tüsıp, «men osyndaimyn!» dep köstemeŋdeidı, közge tüsu üşın kölbeŋdemeidı. Bıraq, üidegı şaruasyna da, önerdegı şaruasyna da myǧym. Öner, än jolynda öluge bar, bıraq, ony eşkımge qorlatpaidy, aiaqqa taptatpaidy, qoljaulyqqa ainaldyruǧa jol bermeidı. Ärı, ony özı de tabys közıne ainaldyruǧa tyrysqan emes. Uädesıne berık, aitqan sözınde tūrady. Jany da, qoly da jomart: täubeşıl. Keide maǧan Tölegen ınım myna bızderge, jūmyr basty pendelerge «joq» degen sözdı aitqyzbau üşın, ūmyttyru üşın düniege kelgendei bop körınedı. Qanşama jyl joldas, aǧaly-ınılı bop jürgende, onyŋ «joq» degen sözdı aitqanyn estımeppın ǧoi... «Joq» bolma, önerde de, ömırde de, köŋılde de bar bola berşı, Tölegenım, Töleşım! Boiynda adamşylyǧy bar, ömırge basqalarǧa qamqor bolu üşın, kömektesu üşın düniege kelgen Tölegen ınımdei jıgıtter köp bolsaişy! Joq bolma, bar bol, baryŋdy halqyŋmen bölıse ber degım keledı Tölegen ınıme.  

                                              Aǧalyq ızgı nietpen jazuşy Asqar Jūmahanūly