«Oıan, qazaq!» pen «Masa»: ulttyq ıdeıa úndestigi

6693
Adyrna.kz Telegram

XX ǵasyr basyndaǵy qazaq halqynyń azattyq kúresiniń basynda turǵan Á.Bókeıhanov, A.Baıtursynov, M.Dýlatov tárizdi aıbyndy Alash azamattarynyń elimizdiń jarqyn bolashaǵy úshin aıanbaı eńbek etkeni barshaǵa málim. Atalǵan ult zııalylary saıası qyzmetterimen ǵana emes, sondaı-aq ózderiniń óleń-jyrlary arqyly da qalyń eldi jaılaǵan  qarańǵylyq bultyn seıiltýge bar kúshterin sala bildi. Buǵan M.Dýlatovtyń «Oıan, qazaq!» óleńi men A.Baıtursynovtyń «Masa» óleńderi arqyly kóz jetkize alamyz.

Bul  eki shyǵarma avtorynyń da negizgi aıtar oıy – uıqydaǵy halyqty oıatyp, olardy jańasha ómirge, erkindikke, eldikke baýlý. M.Dýlatov «Oıan, qazaq!» óleńinde:

«Kózińdi ash, oıan qazaq, kóter basty,

Ótkizbeı qarańǵyda beker jasty.

Jer ketti, din nasharlap, hal aram bop,

Qaraǵym, endi jatý jaramas-ty»,-dep, qazaǵynyń eshbir oısyz, hareketsiz «qalǵyp» júrgenin, sóıtip bárinen qur qalǵandyǵyn ashyna jyrlaıdy. Ómirdi bosqa ótkizbeı, ózge elder tárizdi jaryqqa umtylýǵa shaqyrady.

Osy syndy A.Baıtursynov óziniń «Masa» óleńinde:

«Ústinde uıyqtaǵannyń aınala ushyp,

Qaqqy jep qanattary buzylǵansha.

Uıqysyn az da bolsa bólmes pe eken,

Qoımastan qulaǵyńa yzyńdasa?»- degen joldar arqyly yzyńdap ushqan masa bolyp qalyń uıqydaǵy enjar halqyn oıatpaq bolady. Ol da Mirjaqyp tárizdi eliniń kózin ashyp, olardyń jalqaýlyqtan arylyp, jańa ómirge aıaq basýyn ańsaıdy. Osydan-aq  eki óleńdi bir arnaǵa toǵystyryp turǵan olardyń ıdeıalyq qazyǵy, ıaǵnı alash jurtyn oqýǵa, óner-bilimge, mádenıetke baýlyp, basqa eldermen terezesi teń bolarlyq dárejege jetkizý ekenin baıqaýǵa bolady. M.Dýlatov «Oıan,qazaq!» óleńinde «naızamenen túrtse de», qazaqtyń oıanbaıtynyn aıta kele:

«Halyqqa, jastar, basshy bol!

Qarańǵyda jetektep»,- dep,  halqyn osyndaı halden qutqarar jastarǵa úmit artady. A.Baıtursynovtyń da aıtary osyǵan uqsas: «qalpyldaq qaıyq minip espesi joq, teńizde júrmiz qalqyp kóshpesi joq»,-dep ózi jyrlaǵandaı, sol qoǵamǵa kóńili tolmaı, alashtyń endigi kúnine alańdaýshylyq bildiredi.

Qorytyndylaı kele, M.Dýlatovtyń «Oıan, qazaq!» óleńi men A.Baıtursynovtyń «Masa» óleńine tereń úńile otyryp, olardy ortaq bir  ıdeıa úndestirip turǵanyn ańǵaramyz. El basyna kún týǵanda «etigimen sý keship», birtutas Alash ıdeıasy tóńiregine birikken M.Dýlatov pen A.Baıtursynovtyń bul óleńderi – kúlli halyqtyń oıanyp, bostandyqqa qol jetkizýin ańsaǵan, izgi tilekten týyndaǵan ıgi shyǵarmalar. Búgingi táýelsiz el urpaqtary olardyń azattyq jolyndaǵy kúresin eshýaqytta umytpaıtyny sózsiz.

Sábına IGILIK,

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń

Fılologııa jáne álem tilderi fakýltetiniń 2 stýdenti

 

 

Pikirler