Bügın Almaty energetika jäne bailanys universitetınde «Qazaqstanda AES ne üşın salynuy kerek?» degen taqyrypta döŋgelek üstel öttı. Şaraǧa atalǧan taqyrypty zertteuşı-ǧalymdar, qoǧam belsendılerı, studentter men BAQ ökılderı qatysty.
Baiandamada 2018 jyldan berı AES jobasy boiynşa jürgızılgen jūmystarǧa şolu jasaldy. Mäselen 2018 jyly täuelsız halyqaralyq saraptama jürgızıldı, 2019-2021 jyldary jetekşı satuşylardan tehnikalyq-kommersiialyq ūsynys alyndy.
Asuan Oŋǧarbekūly elektr jüktemesınıŋ jyldan-jylǧa artyp kele jatqanyn aityp öttı. Mäselen 2021 jyly 15,8 GVt bolsa, 2050 jyly 38 Gvt jetedı degen boljam bar. Iаǧni, ekı ese jükteme artady.
«AES salynatyn öŋır mūqiiat zerdelenıp jatyr. Äzırge Abai oblysynyŋ Kurchatov audany men Almaty oblysynyŋ Ülken auyly barlyq talapqa sai bolyp otyr. Audandardy zertteu MAGATE qūjattary jäne normativtık talaptary negızınde jürgızıldı. Jer sılkınısı jäne geologiialyq qūbylystar, gidrometeorologiialyq jäne gidrologiialyq jaǧdai, boljamdy su tūtynu, AES qūrylysynyŋ ırgeles aumaq ösımdıkterı men januarlaryna äserı, audan gidrografiiasyna äserı syndy faktorlar qarastyryldy», – deidı A. Oŋǧarbekūly.
Baiandamada AES qūrylysy men ıske qosu ūzaq merzımdı jūmys ekenı aityldy. Mäselen, osy jyly tehnologiia taŋdalyp, bekıtılse de ıske 2035 jyly qosylady.
Amalbek Därkenūly «Bız qandai älemde ömır sürıp jatyrmyz» atty baiandamasynda "Älemde elektr energiiasyn aluda atom 10 paiyzǧa juyq adamzat sūranysyn qamtamasyz etedı. Fukusima jaǧdaiy ornaǧanǧa deiın körsetkış 17 paiyzǧa deiın jetken-dı. Aldaǧy 10 jylda eluge juyq energobloktyŋ aiaqtalatynyn eskersek, körsetkış arta bermek" dedı.
Adyrna.kz tılşısı döŋgelek üstel moderatory, äl-Farabi atyndaǧy QazŪU Teoriialyq jäne iadrolyq fizika kafedrasynyŋ meŋgeruşısı Äbışev Medeu Erjanūlymen de sūhbattasyp, bırqatar saualdarǧa jauap aldy.
– Medeu myrza, bügıngı şaranyŋ qandai maŋyzy bar?
– Bız qazır AES salu qajettılıgın talqylaudamyz. Qajet bolsa onyŋ töŋıregındegı qauıp-qaterdıŋ aldyn alu jäne osyǧan bailanysty qoǧamdyq pıkırdı qalyptastyru maŋyzdy. Sol üşın osy baǧytta jürgen saiasatkerler men käsıbi mamandardyŋ oi-pıkırın süzgıden ötkızıp sony qoǧamdyq tylqyǧa saluymyz kerek. Emosiiaǧa berılıp, radiofobiiany alǧa şyǧarsaq energetika daǧdarysyna tap bolamyz. Europadaǧy jaǧdai, mäsele bızge keluı mümkın. Būny mysal retınde alsaq bolady. AES energetika daǧdarysynyŋ aldyn alady deuımız osydan. Salany tereŋırek zertteu, talqylau üşın mamandardyŋ basyn qosyp saraptama jasau qajet.
– El ışınde «AES ne üşın kerek» degen saual jiı qoiylady. Döŋgelek üsteldıŋ taqyryby da sol eken. Sol jaily aityp ötseŋız.
– Eŋ bırınşı jäne qarapaiym tüsınıktı aitaiyn. Bızge osy künı energetikany ärtaraptandyru qajettılıgı tuyp otyr. Öitkenı jalpy jaǧdaida energetikalyq qauıpsızdıktıŋ ırgesı ärtarapty energiia közderı. Ärine, bız qaita qalpyna keletın energiia közderın damytuymyz kerek. Jylu energetikasyn zamanaui türge ötkızıp, ärtürlı taraptar boluy üşın GES jäne jer asty energiia közderı, sonyŋ ışınde AES-ty qamtyǧanymyz dūrys. Būlardy jüielı türde alǧanymyzda bärı bızdıŋ yŋǧaiymyzǧa kelıp tūr. Köbı «Japoniia AES saludan bas tartty» dep jatyr bıraq, olar da tübegeilı bas tartty dep aita almaimyz. Älı oilanyp jatyr. Öitkenı «energetikalyq daǧdarys» degen oŋai närse emes. Barlyq qoǧamǧa, önerkäsäpke, jalpy sol memlekettıŋ ömır süruıne tıkelei äser etetın närse. Sondyqtan būndai mäselege at üstı qaramau kerek.
– AES Almaty oblysynyŋ «Ülken» auylynda salynuy mümkın degen äŋgıme aitylyp jür. Şara barysynda da ekı nūsqanyŋ bırı osy delındı.
– Būl älı jan-jaqty saraptalyp jatyr. Ol aldyn-ala naqtylanyp, asyqpai taŋdalatyn ıs. Bır-ekı jylda boldy dep belgılei salatyn närse emes. Eger şeşımdı qazır qabyldaǧannyŋ özınde AES-ty salyp, ıske qosu 2035 jylǧa deiın sozylady.
– Alǧaşqy saualǧa qaita oralsaq, Qazaqstanda AES salynsa qandai sūranysty qamtidy?
– Bırınşıden, energetikalyq közderdı jaŋartady. Ekınşıden, qoǧam damidy. Özımız de sol damuşy memleketter qataryndamyz. Memlekettı damytu üşın qosymşa közderdıŋ bırı retınde AES josparlanyp otyr.
– El ışınde onyŋ qaupı jaily alyp-qaşpa söz köp. Qater qanşalyqty?
– Bız zamanaly AES salamyz. Sondyqtan mümkın bolǧan barlyq qauıpsızdık şarasyn jasaimyz. Qauıpsızdıktıŋ eŋ joǧary deŋgeiın saqtaimyz. «Eger AES salsaq, ol jarylyp ketedı» dep oilau dūrys emes. Öite bersek adamzat damymaidy. Mysaly, avtokölıkke «apat bolady» dep mınbei qoimaimyz ǧoi. AES te sol siiaqty qajettılıkten tuyndap otyr. Sondyqtan da mamandar energiianyŋ būl türı bızge qajet ekenın aityp jatyr.
– Sūhbatyŋyzǧa rahmet!
Elektr jüktemesı artyp keledı
«Qazaqstandyq Atom elektr stansiialary» JŞS Jaŋa iadrolyq jäne energetikalyq tehnologiialar boiynşa bas menedjerı Asuan Oŋǧarbekūly «AES qūrylysyn jürgızu mümkındıkterın qarastyru» atty baiandamasynda taqyrypty täptıştep tüsındırıp öttı.
Baiandamada 2018 jyldan berı AES jobasy boiynşa jürgızılgen jūmystarǧa şolu jasaldy. Mäselen 2018 jyly täuelsız halyqaralyq saraptama jürgızıldı, 2019-2021 jyldary jetekşı satuşylardan tehnikalyq-kommersiialyq ūsynys alyndy.
Asuan Oŋǧarbekūly elektr jüktemesınıŋ jyldan-jylǧa artyp kele jatqanyn aityp öttı. Mäselen 2021 jyly 15,8 GVt bolsa, 2050 jyly 38 Gvt jetedı degen boljam bar. Iаǧni, ekı ese jükteme artady.
«AES salynatyn öŋır mūqiiat zerdelenıp jatyr. Äzırge Abai oblysynyŋ Kurchatov audany men Almaty oblysynyŋ Ülken auyly barlyq talapqa sai bolyp otyr. Audandardy zertteu MAGATE qūjattary jäne normativtık talaptary negızınde jürgızıldı. Jer sılkınısı jäne geologiialyq qūbylystar, gidrometeorologiialyq jäne gidrologiialyq jaǧdai, boljamdy su tūtynu, AES qūrylysynyŋ ırgeles aumaq ösımdıkterı men januarlaryna äserı, audan gidrografiiasyna äserı syndy faktorlar qarastyryldy», – deidı A. Oŋǧarbekūly.
Baiandamada AES qūrylysy men ıske qosu ūzaq merzımdı jūmys ekenı aityldy. Mäselen, osy jyly tehnologiia taŋdalyp, bekıtılse de ıske 2035 jyly qosylady.
Atom energiiasyna ürke qarau – zaŋdylyq
«Atomdyq energetikanyŋ negızgı otyny urandy adamzat element retınde tanyǧanyna da 3 ǧasyrdan astam uaqyt boldy. Atomdyq energetikany iadrolyq qaru retınde süŋguır qaiyqtardyŋ matory retınde paidalanǧaly berı de 70 jyldai boldy. Al, adamzattyŋ igılıgıne paidalanyp elektr energiiasynyŋ közı etkenımızge de sonşa uaqyt öttı. KSRO kezınde bızde 1400-den astam iadrolyq raketa boldy olardan bas tarttyq, bızde poligon boldy, sondyqtan atom energiiasyna ürke qarau zaŋdy. Bıraq, ol qalypty. AES joǧary tehnologiialyq närse, älem elderı igılıgın körıp otyr», – dedı halyqaralyq zertteuşı Amalbek Ömırtai.
Amalbek Därkenūly «Bız qandai älemde ömır sürıp jatyrmyz» atty baiandamasynda "Älemde elektr energiiasyn aluda atom 10 paiyzǧa juyq adamzat sūranysyn qamtamasyz etedı. Fukusima jaǧdaiy ornaǧanǧa deiın körsetkış 17 paiyzǧa deiın jetken-dı. Aldaǧy 10 jylda eluge juyq energobloktyŋ aiaqtalatynyn eskersek, körsetkış arta bermek" dedı.
Adyrna.kz tılşısı döŋgelek üstel moderatory, äl-Farabi atyndaǧy QazŪU Teoriialyq jäne iadrolyq fizika kafedrasynyŋ meŋgeruşısı Äbışev Medeu Erjanūlymen de sūhbattasyp, bırqatar saualdarǧa jauap aldy.
– Medeu myrza, bügıngı şaranyŋ qandai maŋyzy bar?
– Bız qazır AES salu qajettılıgın talqylaudamyz. Qajet bolsa onyŋ töŋıregındegı qauıp-qaterdıŋ aldyn alu jäne osyǧan bailanysty qoǧamdyq pıkırdı qalyptastyru maŋyzdy. Sol üşın osy baǧytta jürgen saiasatkerler men käsıbi mamandardyŋ oi-pıkırın süzgıden ötkızıp sony qoǧamdyq tylqyǧa saluymyz kerek. Emosiiaǧa berılıp, radiofobiiany alǧa şyǧarsaq energetika daǧdarysyna tap bolamyz. Europadaǧy jaǧdai, mäsele bızge keluı mümkın. Būny mysal retınde alsaq bolady. AES energetika daǧdarysynyŋ aldyn alady deuımız osydan. Salany tereŋırek zertteu, talqylau üşın mamandardyŋ basyn qosyp saraptama jasau qajet.
– El ışınde «AES ne üşın kerek» degen saual jiı qoiylady. Döŋgelek üsteldıŋ taqyryby da sol eken. Sol jaily aityp ötseŋız.
– Eŋ bırınşı jäne qarapaiym tüsınıktı aitaiyn. Bızge osy künı energetikany ärtaraptandyru qajettılıgı tuyp otyr. Öitkenı jalpy jaǧdaida energetikalyq qauıpsızdıktıŋ ırgesı ärtarapty energiia közderı. Ärine, bız qaita qalpyna keletın energiia közderın damytuymyz kerek. Jylu energetikasyn zamanaui türge ötkızıp, ärtürlı taraptar boluy üşın GES jäne jer asty energiia közderı, sonyŋ ışınde AES-ty qamtyǧanymyz dūrys. Būlardy jüielı türde alǧanymyzda bärı bızdıŋ yŋǧaiymyzǧa kelıp tūr. Köbı «Japoniia AES saludan bas tartty» dep jatyr bıraq, olar da tübegeilı bas tartty dep aita almaimyz. Älı oilanyp jatyr. Öitkenı «energetikalyq daǧdarys» degen oŋai närse emes. Barlyq qoǧamǧa, önerkäsäpke, jalpy sol memlekettıŋ ömır süruıne tıkelei äser etetın närse. Sondyqtan būndai mäselege at üstı qaramau kerek.
– AES Almaty oblysynyŋ «Ülken» auylynda salynuy mümkın degen äŋgıme aitylyp jür. Şara barysynda da ekı nūsqanyŋ bırı osy delındı.
– Būl älı jan-jaqty saraptalyp jatyr. Ol aldyn-ala naqtylanyp, asyqpai taŋdalatyn ıs. Bır-ekı jylda boldy dep belgılei salatyn närse emes. Eger şeşımdı qazır qabyldaǧannyŋ özınde AES-ty salyp, ıske qosu 2035 jylǧa deiın sozylady.
– Alǧaşqy saualǧa qaita oralsaq, Qazaqstanda AES salynsa qandai sūranysty qamtidy?
– Bırınşıden, energetikalyq közderdı jaŋartady. Ekınşıden, qoǧam damidy. Özımız de sol damuşy memleketter qataryndamyz. Memlekettı damytu üşın qosymşa közderdıŋ bırı retınde AES josparlanyp otyr.
– El ışınde onyŋ qaupı jaily alyp-qaşpa söz köp. Qater qanşalyqty?
– Bız zamanaly AES salamyz. Sondyqtan mümkın bolǧan barlyq qauıpsızdık şarasyn jasaimyz. Qauıpsızdıktıŋ eŋ joǧary deŋgeiın saqtaimyz. «Eger AES salsaq, ol jarylyp ketedı» dep oilau dūrys emes. Öite bersek adamzat damymaidy. Mysaly, avtokölıkke «apat bolady» dep mınbei qoimaimyz ǧoi. AES te sol siiaqty qajettılıkten tuyndap otyr. Sondyqtan da mamandar energiianyŋ būl türı bızge qajet ekenın aityp jatyr.
– Sūhbatyŋyzǧa rahmet!
