Äleumettık jelını aqtaryp otyryp, Bolat Omaräliev aǧamyzdyŋ myna bır jazbasyna közım tüstı.
Ataqty halyq kompozitory Jaiau Mūsa – toqsan tört jasaǧan, asa daryndy qiyn taǧdyrly aqyn, änşı. Toqsan üş jasynda üiınde jatsa, esıkten bıreu «Assalaumaǧaleikum» dep kırıp kelıptı. Jaiau Mūsa sälemın qabyldap, jön sūraǧanda: – Şormannyŋ nemeresı Säduaqaspyn. Atamnyŋ sızge ıstegen qiianatyn keş dep kelıp otyrmyn, – deidı. Jaiau Mūsa ündemeptı. Säduaqas üiden şyǧyp ketedı. Qora jaqtan dürsıldegen dybysqa eleŋdegen Jaiau kelınınen «qoradaǧy ne dürsıl?», – dep sūrasa, ol: «jaŋaǧylar bır üiır jylqy qamap kettı», – dep jauap qatqan. Sonda Jaiau: «qoranyŋ esıgın aş ta, jylqylardy qoia ber», – deptı. Qoradan dürkırep şauyp şyqqan jylqylardy körgen Säduaqas «atamnyŋ qiianatyn keşpedı ǧoi», – dep közıne erıksız jas alypty.
Osy rette Jaiau Mūsa turaly basqa da derektermen bölıskendı jön sanadyq.
Jaiau Mūsa alǧaş auyl moldasynan oqyp, sauat aşady. Oŋ-solyn tani kele öner-bılım quyp, Qyzyljar, Omby qalalaryna keledı. Ombydaǧy orys mektebınde oqidy, qala önerpazdarymen aralasyp, dombyra, syrnai, skripka aspaptaryn tartudy meŋgeredı, özınıŋ sezım-küiın änge qosuǧa maşyqtanady, muzykalyq ädebi keşterge aralasady. Boiyndaǧy önerın jūrt aldynda körsete bastaidy. Qalada ötkergen jyldarynda Jaiau Mūsa sol kezdıŋ saiasi-äleumettık ömırın tereŋırek tanyp, tuǧan elınıŋ bodandyqtaǧy müşkıl halıne oi zerdeletıp, sanasy tolysqan şaǧynda elge oralady. El ışındegı äleumettık ädıletsızdıkter men syrtqy öktemdıktı jai ǧana baqylauşy bolyp qana qalmaidy, özınıŋ ūstanymyn tiıstı jerınde önerımen de, ıs-äreketımen de körsetıp otyrady. «Aq sisa» siiaqty äleumettık teŋsızdıktı äşkerelegen änderı el ışıne tarai bastaidy.
Aqyry Jaiau Mūsaǧa «Patşa saiasatyna narazy adam» degen aiyp taǧylyp, Tobylǧa jer audarylady. Tobyl türmesınde ol general-gubernatorǧa hat jazyp, äsker qataryna sūranady. Mūsanyŋ ötınışı qabyldanady. Osylaişa, onyŋ äsker qataryndaǧy är qiyrdy şarlaǧan kürdelı ömırı bastalady. Tobyl, Orynbor, Qazan, Novgorod, Mäskeu, Vladimir, Peterbor qalalarynda Poloniia, Litva jerınde bolady.
Keiın Qoqan handyǧynyŋ saiasatyna qarsy jūmsalǧan polkovnik M.Cherniaevtıŋ äskerınıŋ qūramynda Alatau, Äulie-ata, Şymkent joryǧyna qatysady. Osy joryqta Resei äskerınıŋ zorlyqşyl äreketterın közımen körgen Jaiau Mūsa qatty nalidy, än-jyryna qosady. Alysta jürıp, tuǧan jerın saǧynyp «Süiındık» änın şyǧarady. «Tolǧau», «Arab ūryǧa», «Boztorǧai», «Haulau» änderıne ömırden körgen sondai qiyndyq qiianattar arqau bolady.
Jaiau Mūsa qazaqtyŋ än önerın mazmūn, tür jaǧynan baiytyp, şyǧarmaşylyq jaŋalyqtar engızıp, äuen sazyn jaŋa biıkterge kötergen asa daryndy kompozitor. Ol öz şyǧarmalarynda qazaqtyŋ mūŋyn mūŋdap, joǧyn joqtap, öz zamanynyŋ arman-aŋsaryn änmen bederlei bıldı.
Äzırlegen: Ä. JŪMADILDAŪLY.
"Jalaǧaş jarşysy" gazetıne
