"Horlan" áni qalaı týdy?

2429
Adyrna.kz Telegram

1939-jyly maýsymnyń 21-inde Qazaqstan jazýshylarynyń ekinshi quryltaıy ashyldy. Oǵan respýblıka jazýshylary ǵana emes, Keńes Odaǵynyń shartabynan meımandar keldi. Muhtar Áýezov, Ivan Shýhov, Leonıd Sobolev qatysty.

Quryltaıǵa Semeı oblysy delegaııasynyń quramynda barǵan Qaıym Muhamedhanulyna pavlodarlyq aqyn Estaı Berkimbaev erekshe áser etti. «Keń mańdaıly, kózine oı tunǵan, qas-kirpigi qalyń, qııaq murtty, shoqsha saqaldy kisi eken, - dep jazypty Qaıym aǵa esteliginde. - Janyna jaqyn barý qıyn boldy. Delegattar, aqsaqal aqyn-jazýshylar, ánshi-kúıshiler, jornalshylar qorshalap ala qoıady. Ol dombyrany kelistire tartyp, án shyrqaıdy...

Biz úıge qaıtqanda bir poıyzda, bir vagonda boldyq. Jolaýshy jurt jol boıy bizdiń vagonǵa jınalyp, Esekeńdi ortaǵa alyp, áńgimelesip, án salǵyzyp máz-máırám bolysty. Aqyn aqsaqal, jasy 70-te bolsa da, jigitshe kóńildenip, kóriktenip otyrdy. Men odan Semeıde túsip, meniń úıimde biraz ýaqyt meıman bolýdy ótindim. Ol kelisti.

Úıde ony sózben, áńgimemen mazalaǵan joqpyn. Dem alýyna, tynyǵýyna jaǵdaı jasadym. Óte qarapaıym kisi eken. Kúı-kútim talǵaǵan joq. Qońyr úndi dombyrasyn anda-sanda qolyna alyp, baıaýlata án salady.

Árıne, ekeýi syrlasa áńgimelesti de. Jas aqyn, ǵalym Qaıym ózine ǵajap unaǵan aǵasynyń ómiri men shyǵarmashylyq jolyn bilýge qumartty. Birde eń alǵashqy áni týraly aıtyp berýdi ótindi. Estaı sál ańtarylyp, sodan keıin oıǵa shomyp biraz otyrdy da, pásteý qońyr únmen áńgimesin bastady. Qaıymnyń esteligine úńilelik: «Alǵashqy ánimniń aty - «Horlan». 20 jasymda shyǵardym. Ol ǵashyqtyqtan týdy. Suńqar bolysyndaǵy Qypshaq-Órik rýy sultanynyń Horlan degen qyzy bar eken. Men ony bir toıda baıqap qaldym. Án shyrqap otyrǵanmyn. Yntalana tyńdaǵan toptan erek eki qyzǵa kózim tústi. Kórkemdeýiniń aty Horlan eken. Toıǵa sińlisi ekeýi kelipti. Men birden ǵashyq bolyp qaldym. Sol keshte tanystyq, sóılestik. Ol da meni unatyp qalypty. Sóıtip... ekeýimiz tabystyq. Aırylmasqa serttestik. Kelesi jyly qyzdy alyp qashatyn boldym, sebebi mende aıttyrar mal joq. Biraq alyp qasha almadym. Ákesi qalaıda bilip qoıyp, basqa bireýge uzatyp jiberdi...».

Arada alty jyl ótkende Estaı Horlandy ádeıilep izdep baryp, kórip qaıtqan. Olar 1931-jyly, jastyqpen hosh aıtysqan, kárilikke aıaq basqan kezderinde, sońǵy ret kórisipti.

Estaı Qaıymnyń úıinde eki apta qurmet-qoshemet kórip, úıine kememen qaıtqan. Ekeýi sodan keıin 1945-jyly - Abaıdyń 100 jyldyǵyna arnalǵan saltanatty toıda júzdesipti. Toıdy ótkizý jónindegi komıssııanyń jaýapty hatshysy Qaıym ony qurmetti meıman retinde ádeıilep shaqyrǵan. Estaı sol joly Qaıymmen hoshtasý óleńin jáne fotosýretin keıin Ahmet Jubanovqa tabystap, olar sazgerdiń «Zamana bulbuldary» kitabyna engizilipti.

Qaıym Estaımen kezdesýlerin, onyń «Horlan» ániniń tarıhyn dos-joldastaryna aıtyp berip júrgen. Sol áńgimeleri bir kúni gázette jarııalansyn. Basqa bireý óziniń kórip-bilgeni etip qymsynbastan jazypty. Ony estigen Qaıym aǵa ashý shaqyrmaı, sál jymıyp: «E, meıli. Ánniń shyǵý tarıhy jurtqa taraı berse boldy emes pe?» deı salypty.


Alla Belıakınanyń «ANYZ ADAM - AQIQAT TULǴA» («Chelovek-legenda») kitabynan.

Oryssha nusqasynan erkin aýdarǵan – Ǵabbas Qabyshuly.

Pikirler