Konstitusiianyŋ 30 jyldyǧy keŋ kölemde atap ötıldı. Oblysta osy atauly künge orai jüzdegen şara ūiymdastyryldy. Solardyŋ bırı – «Konstitusiianyŋ 30 jyldyǧy: qoǧamnyŋ qūqyqtyq mädenietınıŋ qalyptasuy» atty ǧylymi-praktikalyq konferensiia. Oǧan aimaqtyŋ ziialy qauym ökılderı, zaŋgerler, ǧalymdar men tarihşylar, mäslihat deputattary jäne belsendı jastar qatysty.
Jiynda Konstitusiianyŋ tarihi maŋyzy, qoǧamdaǧy qūqyqtyq sana men zaŋ üstemdıgın nyǧaitu joldary keŋınen söz boldy. Qatysuşylar būl künnıŋ elımız üşın män-maŋyzyn keŋınen tolǧady. Būdan bölek, tärtıp saqşylary mereitoi qarsaŋynda jaŋa kölık mındı.
Konstitusiia künı qarsaŋynda Batys Qazaqstanda «Konstitusiianyŋ 30 jyldyǧy: qoǧamnyŋ qūqyqtyq mädenietınıŋ qalyptasuy» taqyrybynda oblystyq ǧylymi-praktikalyq konferensiia ūiymdastyryldy. Jiyn barysynda qoǧamnyŋ qūqyqtyq mädenietın qalyptastyrudaǧy Ata Zaŋnyŋ rölı keŋınen talqylandy.
Basqosuǧa oblys äkımınıŋ orynbasary Qaiyrjan Meŋdıǧaliev, oblys prokurorynyŋ mındetın atqaruşy Däuren Omarǧaliev, sondai-aq belgılı zaŋger, Kaliforniia universitetınıŋ tülegı, Maqsot Närıkbaev atyndaǧy universitettıŋ oqytuşysy Ramazan Kökjalov jäne özge de sala mamandary qatysty. Jiynda söz alǧan oblys äkımınıŋ orynbasary Qaiyrjan Meŋdıǧaliev būl künnıŋ elımız üşın maŋyzdylyǧyna toqtaldy. - Qazaq halqynyŋ zaŋǧa degen qūrmetın tereŋırek tüsındıruge bolady. Ötken ǧasyrlarda da qazaq qoǧamynda jalpy qabyldanǧan ädet-ǧūryp zaŋdary, iaǧni «Jetı jarǧy» siiaqty ūstanymdar arqyly adamdar arasyndaǧy qatynastar rettelıp, ärkımnıŋ öz qūqyǧy men mındetın tüsıngen. Qazaqtyŋ dästürlı qūqyqtyq jüiesınde tärtıp pen ädılettılık basty oryn alǧan. Ärbır adamnyŋ qoǧamdaǧy orny men jauapkerşılıgı anyq bolǧan.
Mysaly, «qūn» jüiesı, «qazylar» instituty men «qaryz» degen ūǧymdar qazaq qoǧamynyŋ zaŋǧa degen senımın bıldırdı. Mūndai tüsınıkter adamgerşılık qūndylyqtardy, adaldyqty, ädıldıktı aldyŋǧy qatarǧa qoiǧan. Ata-babalarymyzdyŋ ūrpaqqa bergen tärbie negızı osy zaŋdar men ūstanymdarǧa qūrmet körsetuge baǧyttalǧan bolatyn. Sondyqtan da qazaqtyŋ ärbır ösiet sözınde, maqal-mätelınde tärtıp pen zaŋǧa degen senım men qūrmet saqtalyp keledı. Mysaly, «Adal bol, arly bol, ädıl bol» degen sözder ūrpaqty tek öz qūqyqtaryn ǧana emes, özgelerdıŋ qūqyqtaryn da qūrmetteuge üiretken. Al «Bır aǧaştyŋ ekı būtaǧy bolmaidy» dep, qazaq halqy qoǧamdaǧy bırlıktı, tatulyqty jäne är adamnyŋ rölın öz ornynda tüsınudı nasihattaǧan. Qazırgı qoǧamda da, osy ūstanymdardy saqtai otyryp, bız ädıl zaŋdardy qūrmettep, ony jüzege asyruǧa tiısımız. Būl bızdıŋ ūltymyzdyŋ ruhani dästürın saqtap, bolaşaqqa baǧdar jasauymyzdyŋ negızı bolmaq, – dedı aimaq basşysynyŋ orynbasary Qaiyrjan Meŋdıǧaliev.
Täuelsız Qazaqstan tarihynda töl Konstitusiia alty ret özgertıldı. Mamandar mūny elımızdıŋ basty zaŋy zaman talabyna sai boluy kerektıgımen tüsındıredı. Qazır būl qūjat damyǧan demokratiialyq elderdıŋ Ata Zaŋymen teŋ deŋgeide. Eŋ bastysy, mūndai sūranystyŋ özı negızgı zaŋnyŋ qoldanysta ekenın, oǧan senım barynyŋ dälelı. Zaŋger Ramazan Kökjalov soŋǧy on jylda eldegı qūqyqtyq mädeniettıŋ eleulı türde jaqsarǧanyn naqty derektermen däleldedı. Onyŋ aituynşa, soŋǧy on jylda qūqyqtyq mädeniet aitarlyqtai özgerdı. Mysaly, 2014 jyldan 2024 jylǧa deiıngı aralyqta qylmys deŋgeiınıŋ tömendeuı – osy qūjat qabyldanǧannan keiıngı jetken jetıstık. - Dünienıŋ damyǧan memleketterın qarasaq, mysaly Amerika Qūrama Ştattary. Ol jaqta Konstitusiia 239 jylda 20-dan asa özgerse, basqa memleketterde 15 türlı Konstitusiia boldy deidı. Konstitusiiaǧa eger özgerıs engızu sūranysy bolsa, būl degen Konstitusiia qoldanylyp jatyr degen söz. Būl öte pozitivtı, būl öte jaqsy körsetkış, – dedı alqaly jiynda zaŋger Ramazan Kökjalov.
Aita ketken jön, būl künı poliseilerge jaŋa qyzmettık kölıktıŋ kıltı tapsyryldy. Sonymen qatar, osy merekege orai qūrmetke laiyq dep tanylǧan bırqatar salanyŋ mamandary marapattaldy. Oblys äkımı Nariman Töreǧaliev atap ötkendei, beibıt künde tynyş ömır süru būl qabyldanǧan zaŋnyŋ märtebesınıŋ biıktıgı, halyqtyŋ zaŋǧa degen tärtıpke baǧynuy.-Memleket basşysy Qasym-Jomart Kemelūly Toqaev qazaq halqy qai zamanda da zaŋǧa bas igen, dala zaŋyn saqtaǧan halyq. Būl bızdıŋ qanymyzǧa sıŋgen qasiet. Qasym hannyŋ qasqa jolyn, Esım hannyŋ eskı jolyn, äz Täukenıŋ "Jetı Jarǧysyn" Ūly dalanyŋ Konstitusiiasy deuge bolady. Ūly dalada erkındık pen ädıldık, ar-namys pen adamgerşılık, tıleulestık pen jauapkerşılık bärınen biık tūrǧan dep aitqan bolatyn, – dedı Batys Qazaqstan oblysynyŋ äkımı Nariman Töreǧaliev.
Mereke qarsaŋynda Bäiterek pen Kaztalov audandarynda ekı jaŋa mekteptıŋ aşyluy josparlanyp otyr.
Ainūr TÖLEUǦALİQYZY
