Bılım – kez kelgen memlekettıŋ damuy men tūraqtylyǧynyŋ basty tıregı. Qazırgı jahandanu däuırınde bäsekege qabılettı ūlt qalyptastyrudyŋ negızı sapaly bılım beru jüiesıne, sauatty tıl saiasatyna, qoǧamdaǧy oqu mädenietınıŋ deŋgeiıne jäne ūstazdardyŋ bedelıne tıkelei bailanysty. Būl maqalada atalǧan tört baǧyt boiynşa Qazaqstandaǧy naqty jaǧdailar men mysaldarǧa süiene otyryp, bügıngı damu baǧytyna şolu jasaimyz.
Qazaqstannyŋ bılım beru jüiesı soŋǧy jyldary ülken özgerısterge ūşyrady. "Sifrly Qazaqstan" baǧdarlamasy aiasynda mektepterge internet tartylyp, "BilimLand", "Kundelik.kz", "OnlineMektep" siiaqty platformalar keŋınen qoldanysqa endı. Äsırese, COVID-19 pandemiiasy kezınde onlain bılım berudıŋ maŋyzy artyp, būl jüielerdıŋ tiımdılıgı aiqyn körındı.
2023 jylǧy QR Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgınıŋ deregınşe, elımızde 3 millionnan astam oquşy 7 000-nan astam mektepte bılım aluda, al joǧary bılımmen qamtylǧan jastar sany 600 myŋnan asty. Būl bılımge degen sūranystyŋ artqanyn bıldıredı. Sonymen qatar, "Jaily mektep" jobasy aiasynda 800-ge juyq jaŋa mektep salu jospary halyqtyŋ bılımge degen qoljetımdılıgın arttyrady.
Qazaqstandaǧy tıl saiasaty – köpūltty eldıŋ tūraqtylyǧyn qamtamasyz etetın maŋyzdy qūral. Konstitusiia boiynşa, memlekettık tıl – qazaq tılı, al orys tılı resmi qatynas tılı retınde paidalanylady. Sonymen qatar, aǧylşyn tılın meŋgeru – jastar arasynda bılım men ǧylymǧa aşylǧan keŋ esık.
"Tılder turaly" zaŋǧa säikes, elımızde etnostardyŋ öz ana tılınde bılım aluyna, BAQ şyǧaruǧa jäne mädeniet saqtauǧa tolyq jaǧdai jasalǧan. Būl – köpūltty Qazaqstan üşın maŋyzdy jetıstık.
Sonymen qatar, "Üştıldılık saiasaty" aiasynda qazaq, orys jäne aǧylşyn tılderın qatar meŋgeru maqsaty qoiyldy. Mysaly, Nazarbaev Ziiatkerlık mektepterınde jaratylystanu pänderı aǧylşyn tılınde oqytylady. Mūndai täjıribe elımızdıŋ joǧary oqu oryndaryna da enıp jatyr.
Alaida būl saiasat kezınde qoǧam tarapynan synǧa da ūşyrady. Keibır sarapşylar qazaq tılınıŋ märtebesın naqty küşeitu kerek degen pıkır aitady. Degenmen, tıl saiasatynyŋ tüpkı maqsaty – memlekettık tıldı nyǧaitu jäne özge tılderdı de qūrmetpen qatar alyp jüru.
Oqu mädenietı – bılım sapasynyŋ ainasy. Soŋǧy jyldary Qazaqstanda kıtap oqu deŋgeiı tömendep ketkenı baiqalady. 2021 jyly QR Ūlttyq akademiialyq kıtaphanasy jürgızgen saualnama nätijesınde, jastardyŋ 60%-y elektrondy qūrylǧylardan aqparat oquǧa beiım ekenın körsetken.
Alaida oŋ özgerıster de bar. Mysaly, "Kıtaphanalar jaŋǧyruy" aiasynda Almaty, Astana, Şymkent qalalarynda zamanaui kovorking kıtaphanalar aşylyp, jastar arasynda kıtap oquǧa degen qyzyǧuşylyq qaita oianuda. Sonymen qatar, "Oquǧa qūştar mektep" jobasy köptegen mektepterde oquşylarǧa kıtap oquǧa motivasiia berıp keledı.
2023 jyly Qazaqstandyq oquşylar arasynda PISA testıleuınde oqyrman sauattylyǧy körsetkışı 2018 jylmen salystyrǧanda bırşama jaqsarǧan. Būl – oqu mädenietınıŋ bırtındep qalyptasyp kele jatqanynyŋ aiǧaǧy.
"Pedagog märtebesı turaly" zaŋnyŋ 2020 jyldan bastap küşıne enuı – ūstazdar qauymynyŋ käsıbi bedelın arttyruǧa jasalǧan naqty qadam. Zaŋ aiasynda mūǧalımderge qoǧamdyq jūmysqa tartuǧa tyiym salyndy, jalaqylary kezeŋ-kezeŋımen arttyrylyp, bılıktılık sanaty üşın qosymşa tölemder engızıldı.
Mäselen, 2024 jyly pedagogtardyŋ ortaşa ailyq jalaqysy 320 000 teŋgege jettı. Būl 2019 jylmen salystyrǧanda ekı eseden asa joǧary. Sonymen qatar, "Ūstazdar künı" qarsaŋynda üzdık mūǧalımderge berıletın "Üzdık pedagog" medalı men aqşalai syiaqy olardyŋ eŋbegın baǧalaudyŋ aiǧaǧy.
Bılım beru, tıl saiasaty, oqu mädenietı jäne ūstaz bedelı – el bolaşaǧyna äser etetın negızgı faktorlar. Qazaqstan osy baǧyttardyŋ ärqaisynda bırtındep alǧa jyljyp keledı. Ärine, şeşılmegen mäseleler joq emes, alaida naqty reformalar men jüielı saiasattyŋ arqasynda elımız älemdık bılım keŋıstıgınde öz ornyn nyǧaityp keledı. Eŋ bastysy – qoǧamnyŋ özı bılım men ūstazǧa degen qūrmettı joǧaltpai, jas ūrpaqty sapaly bılımmen qarulandyruǧa ūmtyluy kerek.
