Білім – кез келген мемлекеттің дамуы мен тұрақтылығының басты тірегі. Қазіргі жаһандану дәуірінде бәсекеге қабілетті ұлт қалыптастырудың негізі сапалы білім беру жүйесіне, сауатты тіл саясатына, қоғамдағы оқу мәдениетінің деңгейіне және ұстаздардың беделіне тікелей байланысты. Бұл мақалада аталған төрт бағыт бойынша Қазақстандағы нақты жағдайлар мен мысалдарға сүйене отырып, бүгінгі даму бағытына шолу жасаймыз.
Қазақстанның білім беру жүйесі соңғы жылдары үлкен өзгерістерге ұшырады. "Цифрлы Қазақстан" бағдарламасы аясында мектептерге интернет тартылып, "BilimLand", "Kundelik.kz", "OnlineMektep" сияқты платформалар кеңінен қолданысқа енді. Әсіресе, COVID-19 пандемиясы кезінде онлайн білім берудің маңызы артып, бұл жүйелердің тиімділігі айқын көрінді.
2023 жылғы ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің дерегінше, елімізде 3 миллионнан астам оқушы 7 000-нан астам мектепте білім алуда, ал жоғары біліммен қамтылған жастар саны 600 мыңнан асты. Бұл білімге деген сұраныстың артқанын білдіреді. Сонымен қатар, "Жайлы мектеп" жобасы аясында 800-ге жуық жаңа мектеп салу жоспары халықтың білімге деген қолжетімділігін арттырады.
Қазақстандағы тіл саясаты – көпұлтты елдің тұрақтылығын қамтамасыз ететін маңызды құрал. Конституция бойынша, мемлекеттік тіл – қазақ тілі, ал орыс тілі ресми қатынас тілі ретінде пайдаланылады. Сонымен қатар, ағылшын тілін меңгеру – жастар арасында білім мен ғылымға ашылған кең есік.
"Тілдер туралы" заңға сәйкес, елімізде этностардың өз ана тілінде білім алуына, БАҚ шығаруға және мәдениет сақтауға толық жағдай жасалған. Бұл – көпұлтты Қазақстан үшін маңызды жетістік.
Сонымен қатар, "Үштілділік саясаты" аясында қазақ, орыс және ағылшын тілдерін қатар меңгеру мақсаты қойылды. Мысалы, Назарбаев Зияткерлік мектептерінде жаратылыстану пәндері ағылшын тілінде оқытылады. Мұндай тәжірибе еліміздің жоғары оқу орындарына да еніп жатыр.
Алайда бұл саясат кезінде қоғам тарапынан сынға да ұшырады. Кейбір сарапшылар қазақ тілінің мәртебесін нақты күшейту керек деген пікір айтады. Дегенмен, тіл саясатының түпкі мақсаты – мемлекеттік тілді нығайту және өзге тілдерді де құрметпен қатар алып жүру.
Оқу мәдениеті – білім сапасының айнасы. Соңғы жылдары Қазақстанда кітап оқу деңгейі төмендеп кеткені байқалады. 2021 жылы ҚР Ұлттық академиялық кітапханасы жүргізген сауалнама нәтижесінде, жастардың 60%-ы электронды құрылғылардан ақпарат оқуға бейім екенін көрсеткен.
Алайда оң өзгерістер де бар. Мысалы, "Кітапханалар жаңғыруы" аясында Алматы, Астана, Шымкент қалаларында заманауи коворкинг кітапханалар ашылып, жастар арасында кітап оқуға деген қызығушылық қайта оянуда. Сонымен қатар, "Оқуға құштар мектеп" жобасы көптеген мектептерде оқушыларға кітап оқуға мотивация беріп келеді.
2023 жылы Қазақстандық оқушылар арасында PISA тестілеуінде оқырман сауаттылығы көрсеткіші 2018 жылмен салыстырғанда біршама жақсарған. Бұл – оқу мәдениетінің біртіндеп қалыптасып келе жатқанының айғағы.
"Педагог мәртебесі туралы" заңның 2020 жылдан бастап күшіне енуі – ұстаздар қауымының кәсіби беделін арттыруға жасалған нақты қадам. Заң аясында мұғалімдерге қоғамдық жұмысқа тартуға тыйым салынды, жалақылары кезең-кезеңімен арттырылып, біліктілік санаты үшін қосымша төлемдер енгізілді.
Мәселен, 2024 жылы педагогтардың орташа айлық жалақысы 320 000 теңгеге жетті. Бұл 2019 жылмен салыстырғанда екі еседен аса жоғары. Сонымен қатар, "Ұстаздар күні" қарсаңында үздік мұғалімдерге берілетін "Үздік педагог" медалі мен ақшалай сыйақы олардың еңбегін бағалаудың айғағы.
Білім беру, тіл саясаты, оқу мәдениеті және ұстаз беделі – ел болашағына әсер ететін негізгі факторлар. Қазақстан осы бағыттардың әрқайсында біртіндеп алға жылжып келеді. Әрине, шешілмеген мәселелер жоқ емес, алайда нақты реформалар мен жүйелі саясаттың арқасында еліміз әлемдік білім кеңістігінде өз орнын нығайтып келеді. Ең бастысы – қоғамның өзі білім мен ұстазға деген құрметті жоғалтпай, жас ұрпақты сапалы біліммен қаруландыруға ұмтылуы керек.
