1905 jyldyŋ 25 şıldesınde Qarqaraly maŋyndaǧy äigılı Qoiandy järmeŋkesınde jinalǧan myŋdaǧan qazaq patşa ükımetınıŋ otarlyq saiasatyna qarsy alǧaş ret saiasi talaptar qoiylǧan petisiiany qabyldady. Biyl osy tarihi oqiǧaǧa 120 jyl tolyp otyr.
Būl petisiia – Resei imperiiasynyŋ bilıgıne joldanǧan tūŋǧyş maŋyzdy saiasi qūjat retınde tarihta qaldy. Qūjatta qazaq halqynyŋ otarlyq ezgıge qarsy közqarasy men ädılettılıkke degen ūmtylysy naqty ärı batyl türde körsetıldı.
Qandai talaptar qoiyldy?
Qarqaraly petisiiasynda mynadai negızgı mäseleler köterıldı:
- Qazaq jerındegı äkımşılık basqaru jüiesın reformalau;
- Azamattyq jäne sot ısterın ana tılımız — qazaq tılınde jürgızudı zaŋdastyru;
- Otarlyq basqaru apparatyndaǧy şeneunıkter sanyn qysqartu;
- Memlekettık Duma men joǧarǧy bilık organdaryna qazaq ökılderınıŋ sailanuyn qamtamasyz etu.
Petisiia tek Resei patşasynyŋ atyna joldanyp qana qoiǧan joq. Onyŋ köşırmelerı «Syn Otechestva» men «Russkie vedomosti» sekıldı reseilık basylym redaksiialaryna da jıberılıp, qazaq halqynyŋ ünın ortalyqqa jetkızu közdeldı.
«Qazaqtardyŋ müddesın kım qorǧaidy? Olardyŋ mūŋ-mūqtajyn kım bıledı, halyqtyŋ özı sailaǧan ökılderı bolmasa... Patşa Aǧzam, Sızden basymyzdy iıp sūraimyz: Sailauǧa qatysuǧa erık berıŋız. Memleket bilıgınde qazaqtar bolsa ǧana bızdıŋ mūŋ-mūqtajymyz eskerıledı...»— dep jazylǧan petisiiada.
Petisiiaǧa kımder qol qoidy?
Būl saiasi bastamanyŋ basynda sol kezdegı bırneşe bolystyŋ bedeldı azamattary tūrdy. Atap aitqanda:
- Abyraly bolysynan — Mūsa Qūlbaev, Süleimen Qoisoimasov;
- Aqbota bolysynan — Jüsıp Qūlbatyrov, Bektıbai Botabaev;
- Börılı bolysynan — Tolmūhamet Altyntorin, Raqiia Satpaev;
- Degeleŋ bolysynan — Kerımhan Tölebaev, Tyşqanbai Qaşaqov;
- Temırşı bolysynan — Sekerbai Qanǧojin, Ospan Janǧabylov.
Olar bastaǧan myŋdaǧan adam būl tarihi qūjatqa qol qoiǧan.
Qarqaraly petisiiasy – qazaq halqynyŋ saiasi közqarasynyŋ qalyptasyp, el taǧdyryna beijai qaramai, erkındık pen teŋdık jolynda zaŋdy türde talap qoia bastaǧanynyŋ aiqyn dälelı. Būl tarihi qūjat – bügıngı demokratiialyq qoǧamdaǧy azamattyq ūstanymnyŋ, ūlttyŋ sanaly örleuınıŋ bastauy boldy.
