"200 jyldan astam ýaqyt Reseıdiń bodandyǵynda bolǵan Qazaqstandy bólek avtonomııa qylyp alyp shyǵýda 29 jasar Álimhan Ábeýuly Ermekov úlken eńbek sińirip, Álıhan Bókeıhannyń eń senimdi seriginiń biri bolǵan". Bul pikirdi belgili ólketanýshy, dala akademıgi Tuńǵyshbaı Muqanov Adyrna.kz portalyna bergen suhbatynda aıtty.
"Álimhan Ábeýuly Alash qaıratkerleri ishinde eń uzaq ómir súrgen adam bolǵanymen ómiri azaptaýmen ótken. Ómiriniń 15 jylyn túrmede ótkizip, 1930 jyldan bastap 1955 jylǵa deıingi aralyqta ylǵı tergeýge shaqyrylyp, ómirin qınaýmenen ótkizgen adam... Bul kisi óziniń boıyndaǵy qabiletimenen, bilimdiligimenen, sheshendigimenen bizdiń Qazaq ulttyq-terrıtorııalyq avtonomııasyn qurý jóninde Álıhan Bókeıhannyń eń senimdi seriginiń biri bolǵan. 1917 jyly Qazan tóńkerisinen keıin óziniń Tom qalasyndaǵy Tehnologııa ınstıtýtyndaǵy sabaǵyn ýaqytsha tastap, Semeıge kelip, birden Alashordanyń jumysyna aralasqan. Alashorda ulttyq avtonomııa úkimetiniń quramyna demokratııalyq turǵyda saılanyp, Premerdiń orynbasary bolǵan. Sol qyzmette júrip Qazaqstan ólkesin basqarý jónindegi qyrǵyz revolıýııalyq áskerı komıtetine múshe bolǵan. Sol komıtettiń tapsyrýy boıynsha Búkilodaqtyq ortalyq atqarý komıteti janyndaǵy qyrǵyz áskerı-revolıýııalyq komıtetiniń ókiletti kollegııasynyń tóralqasynyń qyzmetin atqarǵan. Ondaǵy maqsaty 1920 jylǵy Máskeýde ótken Halyq Komıssarlary Keńesiniń keńeıtilgen Májilisinde Lenınniń aldynda Qazaqstannyń terrıtorııasynyń tutastyǵyn qorǵap qalǵan. Iaǵnı buryn Reseıdiń jerine berilip ketken Qazaqstannyń eń qunarly jerleri Kaspıı teńiziniń teriskeıindegi jáne Atyraý oblysymen shektesetin jerdegi eń qunarly mıllıondyq qor dep atalatyn jerden bastap Narynqumǵa deıingi jerdi qaıtartqyzǵan. Sol arqyly Kaspıı teńiziniń jer astyndaǵy baı qor munaıynyń búgingi halqymyzdyń ıgiligine mura bolyp saqtalýyna, Kaspıı teńizinen aýlanatyn balyqtyń Qazaqstan halqynyń ıgiligine qyzmet etýine eń alǵashqy azamattyq tulǵa retinde óz qyzmetin atqaryp shyqty", - deıdi Tuńǵyshbaı Muqanov.
Dala akademıginiń aıtýynsha, Jer týraly máseleni qorǵaý jolynda Álimhan Ábeýuly Ermekovke Álıhan Bókeıhan bastaǵan Alash qaıratkerleri birlesip, aqyl-keńes berip otyrǵan.
"1920 jyly ekinshi ret Álimhan Ábeýuly 24 tamyzda Máskeýde Lenınniń qatysýymen ótken Halyq Komıssarlary Keńesinde Qazaq (Qyrǵyz) avtonomııalyq respýblıkasyn qurý jónindegi dekrettiń jobasyn talqylaǵan. Sonda qosymsha baıandama jasaǵan. Sóıtip, sonda Qazaq Avtonomııaly Sovettik Soıalıstik respýblıkasynyń qurylýyna eń eleýli eńbek sińirgen. Árıne bul avtonomııa 1935 jylǵa deıin paıdalanysta qoldanylyp keldi. Degenmen de bizdiń Qazaqstannan basqa Orta Azııanyń birde-bir eli Reseıdiń bodandyǵynda bolmaǵan jáne Reseımen tikeleı shekarasy jaǵynan shektespegen. Máselen, Ózbekstan bodandyqta bolǵan joq. Qyrǵyzstan bolǵan joq. Tájikstan bolǵan joq. Túrikmenstan bolǵan joq. 200 jyldan astam ýaqyt Reseıdiń bodandyǵynda bolyp, sonyń qamytynyń ishinde qursaýynda bolyp kelgen Qazaqstandy bólek avtonomııa qylyp alyp shyǵý Alashtyqtardyń basty mindeti bolǵan. Mine osy istiń basynda eń jaýapty iske 29 jasar Álimhan Ábeýuly Ermekov eńbek sińirgen", - deıdi ólketanýshy.
Álimhan Ábeýuly Ermekov qazaqtan shyqqan tuńǵysh matematık professor ataǵyn alǵan.
"Ol kisi "Joǵarǵy matematıka kýrsy" degen ǵylymı oqýlyqty qazaq tilinde baspadan shyǵartqan. Sol sııaqty qazaq stýdentterine arnap "Qazaq tilindegi matematıkalyq termınder" degen oqýlyqtar shyǵartqyzǵan. Ol kisi alǵashqy Tashkenttegi pedagogıkalyq ınstıtýttan bastap, Aýyl sharýashylyǵy ınstıtýynda, Taý-ken ınstıtýtynda matematıka kafedrasyn basqarǵan. 1921 jyly Qarqaralydan eki basqyshty qazaq mektebin ashqyzǵan. 1922 jyly Qarqaralydan eń alǵashqy Qazaqstandaǵy tuńǵysh pedagogıkalyq tehnıkým ashqyzǵan. Sol tehnıkým qazir Saran qalasynda jumys istep tur. Bıyl 100 bolady. Álekeń odan keıin 1926-1929 jyldary Ortalyq komıtettiń músheligine saılanǵan. Ortalyq komıtettiń múshesi bolyp júrip, myna Qazaqstannyń jeriniń odan ary qaraı saqtalýyna, Qazaqstandaǵy josparly jumystaryna tikeleı yqpalyn tıgizgen. Óziniń ómiriniń sońyna deıin Álimhan Ábeýuly Qazaqstannyń terrıtorııalyq tutastyǵyn saqtaý, qazaq halqynyń bolashaǵy qazaq jastaryn oqytý, onyń ishinde qazaq tiliniń órkendeýine aıryqsha úles qosqan", - deıdi Tuńǵyshbaı Muqanov.
"Adyrna" ulttyq portaly
